"Δύο Σονέτα του Γουίλιαμ Σέξπιρ" Εισαγωγή – απόδοση Ερρίκος Σοφράς (από το περιοδικό «Το Δέντρο», τ. 238-239 / Χειμώνας 2023)

 ...............................................................

           Γουίλιαμ Σέξπιρ (1564 - 1616)

·       Δύο Σονέτα του Γουίλιαμ Σέξπιρ

          Εισαγωγή – απόδοση Ερρίκος Σοφράς

          (από το περιοδικό «Το Δέντρο», τ. 238-239 / Χειμώνας 2023)

 

[Τα Σονέτα του Σέξπιρ είναι τα ποιήματα της αιώνιας ανανταπόδοτης αγάπης ενός παράφορα ερωτευμένου. Ποιήματα απόλυτης λατρείας, τέλειας απόγνωσης, όπου ο λυρικός ομιλητής – μια ανήσυχη συνείδηση, απρόβλεπτη και πολύπλοκη – λαχταρά, απογοητεύεται, εκλιπαρεί, ταπεινώνεται. Εκατόν πενήντα τέσσερα δεκατετράστιχα, από τα εντελέστερα της αγγλικής γλώσσας, και κάθε γλώσσας, που δημοσιεύτηκαν όταν ο Σέξπιρ ήταν 45 χρονών, το 1609, απόλυτα καθιερωμένος ως ηθοποιός και δραματουργός.

Στο πουριτανικό ελισαβετιανό Λονδίνο του 1609 ο Σέξπιρ τολμά και τυπώνει το βιβλίο Sonnets, στο οποίο η πλειοψηφία των ποιημάτων, τα πρώτα 126, απευθύνονται φανερά σ’ έναν ευγενή «Ωραίο Νέο» (Fair Youth) με ανδρόγυνη ομορφιά, και όχι σε μια ξανθή κόρη, όπως στα σονέτα του Πετράρχη και στα ποιήματα της μεγάλης παράδοσης που αυτά δημιούργησαν. Καμία άλλη συλλογή των συγχρόνων του δεν είχε ανάλογο θέμα. Άλλωστε, και τα υπόλοιπα 28 δεν απευθύνονται σε μια εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή, όπως συνηθιζόταν, αλλά σε μια ηδονική, σκοτεινή και επικίνδυνη «Μελαχρινή Κυρία» (Dark Lady). Το βιβλίο δεν ξανατυπώθηκε στα χρόνια του Σέξπιρ, λησμονήθηκε για 150 χρόνια, και μόνο στα τέλη του 19^ου αιώνα άρχισε να διαβάζεται πολύ και να σχολιάζεται εξαντλητικά.

Τα Σονέτα είναι ποιήματα δυσνόητα, δύσβατα, αριστοτεχνικοί πειραματισμοί στο είδος, στη δομή και στη γλώσσα. Η ύψιστη έκφανση της μεγάλης παράδοσης του σονέτου ως ερωτικού εγκωμίου, που διήρκησε 300 χρόνια κι έδωσε καρπούς σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Η πυκνότητά τους είναι μοναδική, μέχρι και δέκα εικόνες έχουν ανιχνευθεί σε κάποια. Βρίσκει κανείς σ’ αυτά περίτεχνα σχήματα λόγου, γραμματικά τεχνάσματα, στρυφνά και διπλά νοήματα, επιτονισμούς της φωνής και λεπτούς υπαινιγμούς, μια έντονη λοξότητα στην έκφραση: ένας ρητορικός και εκφραστικός ίλιγγος.

Διαθέτοντας ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία για τον ποιητή, και με δεδομένη την πεποίθηση των μελετητών πως τα ποιήματα αυτά αγγίζουν ένα αληθινό βίωμα, ριζωμένα στην εμπειρία και όχι στον λογοτεχνικό πειραματισμό, τα Σονέτα διαβάζονται ως αυτοβιογραφικά, θεωρούνται ως μοναδικό τεκμήριο του ψυχισμού του. «Μ’ αυτό το κλειδί ο Σέξπιρ κλείδωσε την καρδιά του», θα γράψει ο Γουίλιαμ Γουόρντσγουορθ το 1827, και ο Χάρολντ Μπλουμ, στις μέρες μας είπε: «Το εγώ των Σονέτων είναι ο θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός Σέξπιρ».]

 

       Σονέτο 23

Σαν άβγαλτος ηθοποιός πάνω στη σκηνή

Που από το φόβο του τα λόγια του μπερδεύει

Ή σα θηρίο άγριο, γεμάτο οργή,

Που η δύναμή του την καρδιά του σακατεύει·

Όμοια κι εγώ, δειλιάζοντας πολύ, ξεχνώ

Τα λόγια στης αγάπης την ιεροτελεστία·

Κι απ’ της αγάπης την ορμή πώς ξεψυχώ,

Λυγίζω απ’ της αγάπης μου την εξουσία.

Όμως πιο εύγλωττοι οι στίχοι ας γραφτούν,

Κήρυκες σιωπηλοί για όσα η καρδιά προφέρει

Κι εκλιπαρούν γι’ αγάπη κι ανταμοιβή ζητούν,

Ω, πιο πολύ κι απ’ το πολύ που η γλώσσα ξέρει.

        Της σιωπηλής αγάπης μάθε τη γραφή

         Σαν με τα μάτια ακούει η αγάπη είναι σοφή.

 

       Σονέτο 128

Συχνά όταν παίζεις μουσική, ω μουσική μου,

Στο ξύλο το μακάριο που γλυκά αντηχεί,

Τα τρυφερά σου δάχτυλα την ακοή μου

Θέλγουν, κι ορίζεις συγχορδία αρμονική,

Τότε φθονώ αυτά τα πλήκτρα που πηδάνε,

Για να φιλήσουνε το χέρι σου το αβρό,

Κι ενώ τα χείλη μου τέτοια σοδειά ζητάνε,

Πώς ντρέπονται που ‘ναι το ξύλο τολμηρό.

Για να σ’ αγγίξουνε, θ’ αλλάζανε τη θέση

Με του οργάνου τα πλήκτρα τα χορευτικά·

Το μαλακό σου χέρι πάνω τους πώς τρέχει,

Τα ξύλα είναι απ’ τα χείλη μου πιο τυχερά.

        Αφού τα λάγνα πλήκτρα έτσι ευτυχισμένα,

        Τα χέρια δώσε τους, τα χείλη όμως σε μένα.

Shakespeare’s Sonnets, edited by Katherine Duncan-Jones, London – The Arden Shakespeare, 2010.

                                                                  Ερρίκος Σοφράς