"Αριστερά χωρίς εργάτες;" γράφει ο Θανάσης Γιαλκέτσης ("Εφημερίδα των Συντακτών", 25.3.2023)

 ...............................................................

                Αριστερά χωρίς εργάτες;

γράφει ο Θανάσης Γιαλκέτσης ("Εφημερίδα των Συντακτών", 25.3.2023)

Ο εθνικιστικός λαϊκισμός είναι μια πολιτική που μιμείται, διαστρεβλώνοντάς τες, τις ιδεολογίες της Αριστεράς. Από ’δώ προκύπτει η σαγήνη που ασκεί στους εκλογείς οι οποίοι στο παρελθόν συμπαρατάσσονταν με την Αριστερά.

Απόσπασμα ομιλίας που εκφώνησε ο Μάικλ Ουόλτσερ στο «Φεστιβάλ Ιστορίας» που έγινε τον περασμένο Οκτώβριο στην ιταλική πόλη Φορλί.

Πριν από πολλά χρόνια, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Αμερικανός πολιτειολόγος Σέιμουρ Μάρτιν Λίπσετ δημοσίευσε ένα άρθρο για τον «αυταρχισμό της εργατικής τάξης». Τον απασχολούσε πρωτίστως η υποστήριξη που έδιναν οι εργαζόμενοι στα κομμουνιστικά κόμματα, τα οποία ήταν αυταρχικά στο εσωτερικό τους και απέβλεπαν στη δημιουργία συγκεντρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων. Επισήμαινε ωστόσο και την κλασική μελέτη του Ρόμπερτ Μίχελς για τις αυταρχικές τάσεις στα σοσιαλιστικά κόμματα, καθώς και την ικανότητα των δεξιών λαϊκιστών -όπως ο Περόν στην Αργεντινή και οι Αμερικανοί ρατσιστές, όπως ο Τζορτζ Γουάλας- να κερδίζουν την υποστήριξη της εργατικής τάξης.

Στο άρθρο αυτό άσκησαν σκληρή κριτική οι μαρξιστές θεωρητικοί, οι οποίοι υποστήριζαν ότι το προλεταριάτο ήταν η τάξη που (κάποια μέρα) θα μας απελευθέρωνε όλους και που προμηθεύει τα επίγεια στρατεύματα για τις μάχες που διεξάγει παντού η Αριστερά. Ορθότερο θα ήταν να πούμε ότι η απελευθέρωση είναι η αποστολή που αναθέτει στο προλεταριάτο ο μαρξισμός, την οποία ωστόσο αναλαμβάνουν ορισμένα μόνον από τα μέλη του, που στην πράξη αποτελούν την αληθινή πολιτική βάση της παγκόσμιας Αριστεράς. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν και άλλα μέλη του με διαφορετικές πολιτικές ιδέες.

Εργαζόμενοι και εργαζόμενες βρίσκονται συχνά σε δεξιά κόμματα και κινήματα που υπερασπίζονται τις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας και του έθνους και συνασπίζονται εναντίον των ξένων και των μεταναστών, οι οποίοι -όπως λένε- αποτελούν έναν κίνδυνο για τις θέσεις εργασίας, τον «δικό μας τρόπο ζωής», την κοινωνική θέση των «ανθρώπων σαν και μας». Οι πολιτικές ελευθερίες, η ελευθερία έκφρασης, το δικαίωμα στην αντιπολίτευση, η ανεκτικότητα, η πολυπολιτισμικότητα, όλες αυτές οι φιλελεύθερες αξίες φαίνεται να είναι προνόμιο κυρίως της μεσαίας τάξης και των προσώπων (όχι όλων) με υψηλή μόρφωση. Τα λιγότερο μορφωμένα πρόσωπα, υποστήριζε ο Λίπσετ, έλκονται από ισχυρούς ηγέτες και πολιτικά κινήματα, στα οποία η συμμετοχή αποκλείει την κριτική.

Σήμερα, που σε όλη την Ευρώπη υπάρχουν τόσο πολλά πρόσωπα της εργαζόμενης τάξης που υποστηρίζουν τα δεξιά εθνικιστικά και λαϊκιστικά κόμματα, οφείλουμε να πάρουμε υπόψη μας αυτή τη θεωρία. Και θα πρέπει να το κάνουμε αυτό και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου οι Ρεπουμπλικανοί του Ντόναλντ Τραμπ έχουν κατακτήσει την καθοριστική υποστήριξη ολόκληρων τομέων της εργατικής τάξης. Γιατί αυτά τα κόμματα κατορθώνουν να κερδίζουν ψήφους από εκείνο που μας έμαθαν ότι είναι το φυσικό εκλογικό σώμα της Αριστεράς; Μια πιθανή απάντηση ίσως είναι η θέση περί του αυταρχισμού της εργατικής τάξης, μολονότι μια τέτοια θέση στην πραγματικότητα δεν χαρακτηρίζει αποκλειστικά την εργαζόμενη τάξη. Τα αυταρχικά καθεστώτα βρήκαν σημαντική υποστήριξη και από τη μεσαία και από την κατώτερη τάξη.

Θα ήθελα σήμερα να προτείνω μιαν ερμηνεία που συνδέεται πιο συγκεκριμένα με την έννοια της κοινωνικής τάξης: Ο εθνικιστικός λαϊκισμός είναι μια πολιτική που μιμείται, διαστρεβλώνοντάς τες, τις ιδεολογίες της Αριστεράς. Από ’δώ προκύπτει η σαγήνη που ασκεί στους εκλογείς οι οποίοι στο παρελθόν συμπαρατάσσονταν με την Αριστερά. Ο λαϊκισμός είναι μια πολιτική εναντίον των ελίτ, που ορθώνεται για να υπερασπιστεί απλούς ανθρώπους, τον λαό, εναντίον των επαγγελματιών της πολιτικής και των αλαζονικών γραφειοκρατών που κουμαντάρουν και διευθύνουν τις ζωές όλων, εναντίον της διανόησης, εναντίον των δημοσιογράφων και των καθηγητών, όλων εκείνων δηλαδή που διαμορφώνουν την κοινωνική ιεραρχία. Ολοι αυτοί συνολικά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «η κυρίαρχη τάξη».

Ανάμεσά τους δεν βρίσκουμε να αναφέρονται ποτέ οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, οι μεγιστάνες των επιχειρήσεων, ούτε οι οικογένειες των ολιγαρχών. […] Φυσικά εμείς, οι «αξιοκρατικά» επιβραβευμένοι, είμαστε καθωσπρέπει πρόσωπα. Υποστηρίζουμε τις προοδευτικές υποθέσεις (όχι όλοι εμείς αλλά ένα σημαντικό τμήμα από μας). Εχουμε «ανοιχτόμυαλες» γνώμες για τα κοινωνικά θέματα. Υποστηρίζουμε τις πολιτικές της ταυτότητας ξεκινώντας από την ισότητα των φύλων, το δικαίωμα επιλογής (της άμβλωσης) των γυναικών, τον γάμο των ομοφυλοφίλων και τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Εμείς πιστεύουμε ότι οι ζωές των μαύρων μετρούν (black lives matter).

Είμαστε υπέρ των γενναιόδωρων μεταναστευτικών πολιτικών (και ορισμένοι από μας υποστηρίζουν ένθερμα τα ανοιχτά σύνορα και την απουσία οποιασδήποτε μεταναστευτικής πολιτικής). Υπερασπιζόμαστε τις μειονότητες. Ευνοούμε την πολυπολιτισμικότητα. Είμαστε αντίθετοι στις μαζικές φυλακίσεις. Θέλουμε να περικοπούν οι δαπάνες για την αστυνομία ή τουλάχιστον να μεταρρυθμιστεί η αστυνομία. Περιφρονούμε τα τοπικιστικά συναισθήματα που ενυπάρχουν στη βάση του πατριωτισμού. Ισως όμως είμαστε υπερβολικά υπερήφανοι για τις ανοιχτόμυαλες και προωθημένες απόψεις μας. Πολύ συχνά, οι τοποθετήσεις μας φαίνεται να θέλουν να επιδεικνύουν μιαν ηθική και πολιτισμική υπεροχή. Αν τα πάρουμε υπόψη μας όλα, τα προνόμιά μας, οι πεφωτισμένες γνώμες μας και η αυτοεκτίμησή μας προσκαλούν σε μια λαϊκιστική αντίδραση.

Και μερικές φορές αυτή η αντίδραση ενθαρρύνεται ή ακόμα και χρηματοδοτείται από πρόσωπα που βρίσκονται πάνω από μας στην οικονομική ιεραρχία, τα οποία θεωρούν ότι είναι καλύτερο να είμαστε εμείς, και όχι εκείνοι, ο στόχος της λαϊκής μνησικακίας. Και κάτι πολύ σημαντικό για τη σύγχρονη πολιτική: οι υποστηρικτές της αξιοκρατίας έχουν λησμονήσει τις οικονομικές ανισότητες και τις ταξικές πολιτικές. Αναμφίβολα όλοι μας θεωρούμε ότι η ανισότητα είναι κάτι αρνητικό, αλλά οι πεφωτισμένες γνώμες μας δεν φτάνουν διόλου σε κάτι που να προσεγγίζει έστω και από μακριά σε ταξική πάλη. Η παγκοσμιοποίηση έχει προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση σε πολλές κοινότητες εργαζομένων, ενώ εμείς που ευημερούμε στην παγκόσμια οικονομία ελάχιστα προσέξαμε τα βάσανα που αυτή προκάλεσε.

Ο νεοφιλελευθερισμός, μια ιδεολογία που δικαιολογεί την αδιαφορία, χαρακτήριζε από ορισμένες απόψεις τις συμπεριφορές των προοδευτικών που προανέφερα. Παρατηρήσαμε την παρακμή των συνδικάτων και δεν κάναμε τίποτα σχετικά με αυτό. Ημασταν πεπεισμένοι ότι (κάποια μέρα) η αγορά θα μας έφερνε την οικουμενική ευημερία. Ενωθήκαμε σε κάθε πολιτική μάχη, εκτός από την παμπάλαιη μάχη των εργαζομένων εναντίον της τυραννίας των αφεντικών και των διευθυντών. Οι προοδευτικές μας ελίτ οφείλουν να επιστρέψουν σε μια πολιτική που θέτει στο στόχαστρο τις οικονομικές ανισότητες στον ίδιο βαθμό με τις κοινωνικές ανισότητες. Πρόκειται για μιαν αναγκαία επιστροφή, αν θέλουν να απαντήσουν αποτελεσματικά στη λαϊκιστική υπεράσπιση του Λαού. […]

Προσκεκλημένος

... στο «Φεστιβάλ Ιστορίας» του Φορλί, ο 88χρονος σήμερα Αμερικανός φιλόσοφος Μάικλ Ουόλτσερ μίλησε στις 29 Οκτωβρίου 2022 με θέμα «Ο δεξιός λαϊκισμός και η σοσιαλδημοκρατία». Υποστήριξε, μεταξύ άλλων, πως σημαντικοί τομείς της εργατικής τάξης αισθάνονται ότι έχουν εγκαταλειφθεί από την Αριστερά, ότι οι μορφωμένες και προοδευτικές ελίτ παραγνωρίζουν τις ανάγκες τους και αδιαφορούν για τα αιτήματά τους. Οι δεξιοί λαϊκιστές επωφελούνται από αυτή την κατάσταση και παρουσιάζονται ως η παράταξη που υπερασπίζεται τα συμφέροντα των εργαζομένων. Σύμφωνα με τον Ουόλτσερ, η Αριστερά θα πρέπει να παλεύει πάνω απ’ όλα για την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Θα πρέπει, με άλλα λόγια, να ανανεώσει και να τιμήσει την παλαιότερη πολιτική της δέσμευση: την ταξική πάλη για την υπεράσπιση των φτωχών και των ευάλωτων, των αδύναμων και των καταπιεζόμενων, όλων όσοι αντιμετωπίζουν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες και ωθούνται στο περιθώριο της κοινωνίας.