..............................................................
Διάλογος για την "persona" του ποιητή
Δραματικούς μονολόγους αποκαλούν οι φιλόλογοι τα ποιήματα που οι δημιουργοί τους τα βάζουν να εκφέρονται από το στόμα ενός άλλου, ξεχωριστού από τους ίδιους, χαρακτήρα. Η Τέταρτη Διάσταση του Ρίτσου είναι εδώ σε μας η διασημότερη συλλογή τέτοιων δραματικών μονολόγων. Παλιότερα, "επινοητές" του είδους εθεωρούντο ο Μπράουνινγκ και ο Τέννυσον εκεί γύρω στα 1840. Σήμερα, ο όρος διευρυνόμενος τείνει να περιλάβει κάθε είδους μονολογικό ποίημα, και αφηγηματικό και λυρικό ακόμη, από τη Γυναίκα της Ζάκυθος του Σολωμού, λ.χ., όπου μιλάει ο "ιερομόναχος Διονύσιος", ώς τη Φοινικιά του Παλαμά, όπου μιλούν τα "γαλανά λουλουδάκια".
Στην πράξη, και αυτή η διευρυμένη εκδοχή του όρου είναι αδιέξοδη. Ανθρωπολογικά όλη η λογοτεχνία είναι δραματική, ο λόγος ο ίδιος μίμησιν πράξεως συνιστά, για την ακρίβεια είναι νέτα-σκέτα πράξη απευθυνόμενη σε μια κοινότητα ανθρώπων, εν προκειμένω τους αναγνώστες-ακροατές-θεατές της. Επιπλέον δε, και σε πείσμα του Μπαχτίν, κανένα λογοτεχνικό είδος δεν είναι πράγματι μονολογικό. Κάθε λόγος περιέχει ήδη τον αντίλογο, από συστάσεώς του δηλαδή διαλέγεται με έναν ενδιάθετο έτερο λόγο που είτε εκπροσωπεί τους Άλλους (έναν πραγματικό ή φανταστικό ακροατή, το κοινωνικό υπερεγώ κ.ο.κ.) είτε εκφράζει την (ανυπέρβλητη) εσωτερική πολυμέρεια (και τις αντιφάσεις!) του εαυτού.
Αυτά τα τελευταία μπορεί να τα δει κανείς εύκολα στη λυρική λεγόμενη ποίηση, φτάνει να απαλλαγεί από την ψευδαίσθηση ότι ο πρωτοπρόσωπος ομιλητής είναι ο ποιητής ο ίδιος. Ακόμη και όταν αυτοπεριγράφεται και αυτοβιογραφείται ο ποιητής, στην πραγματικότητα είναι υποκριτής, υποδύεται μια περσόνα.
Το ύφος είναι ο άνθρωπος, λέει μια διάσημη κουβέντα του Μπουαλώ. Τι πλάνη... Ποιος άνθρωπος μιλάει, συμπεριφέρεται, εκφράζεται με ένα μόνο ύφος; Ήδη αρκεί να αλλάξει ο συνομιλητής του, και το ύφος του ομιλούντος αλλάζει κι αυτό. Ο ποιητής είναι χαμαιλέων, έλεγε ο Τζων Κητς πολύ ορθότερα. Δεν έχει εγώ, εαυτό, ταυτότητα - προσαρμόζεται κατά τις περιστάσεις. Το ύφος είναι ο ρόλος.
Κώστας Κουτσουρέλης (facebook, 8.8.2023)
στον Κώστας Κουτσουρέλης
μια απάντηση, στον διάλογο για τη Ποίηση που συχνά αποπειράται να ανοίξει στο φβ με πολλά ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου προσφέρει πετώντας το μπαλάκι,
να κάνω τη δική μου... πάσα.
Θα έλεγες ποτέ για έναν φιλόσοφο ότι υποδύεται περσόνες;
Γιατί το λες για τον ποιητή;
Ισχυρίζομαι και θα προσπαθήσω να δείξω ότι ο πραγματικός ποιητής δεν υποδύεται περσόνες. Μπορεί να τις χρησιμοποιεί, ναι! αλλά αυτό είναι κάτι άλλο.
Ισχυρίζομαι λοιπόν ότι αυτό που τον υποστασιοποιεί ως Ποιητή είναι ακριβώς αυτό.
Η αδιαμεσολάβητη εκφορά της αλήθειας.
Η γέννηση του ποιήματος μέσα από μακρά σπαρακτική κυοφορία αντιθέσεων γεννάει τον ποιητή όχι οι ψευδοπροσωπικότητές του όπως κατάλαβα ότι ισχυρίζεσαι.
Το ποίημα που έχει λόγο ύπαρξης είναι φορέας της αλήθειας.
Παίρνει μέρος στον κύκλο της ζωής.
Αληθεύει μέσα από τη παρουσία του, μεγαλύτερα ή μικρότερα ψήγματα αλήθειας.
Κάθε ποίημα προκειμένου να επιτελέσει την πραγματική του λειτουργία που είναι μια και μοναδική
δηλαδή προκειμένου να προκύψει,
να αναδυθεί από την ανυπαρξία και να γεννηθεί,
μεταφέρει στη ζωή την αλήθεια του.
Κι η αλήθεια του είναι η γέννησή του.
Ζωντανό δημιούργημα σημαίνει κίνηση παλμός θερμοκρασία όπως κάθε ζωντανός οργανισμός. Διαφορετικά θα πρόκειται για εγκεφαλική κατασκευή αλλά όχι για Ποίημα. (δηλαδή θα είναι ποιηματάκι όπως λέμε αυτοκινητάκι ή καραβάκι ή κουκλίτσα...δηλαδή θα είναι ψεύτικο όπως λένε για τα πλαστικά παιχνιδάκια των παιδιών) δηλαδή δεν θα είναι αληθινό μεθυσμένο καράβι όπως το ποίημα του Ρεμπώ. δεν θα ταξιδέψει ποτέ σε ανοιχτές θάλασσες ή ποτάμια.
Τα περισσότερα πράγματα που παρουσιάζονται ως ποιήματα είναι εγκεφαλικές κατασκευές. Τεχνητά επιτεύγματα δηλαδή. τέτοια που σε λίγο η τεχνητή τους νοημοσύνη θα παράγει σωρό. Άχαρα και άψυχα.
Αλλά η διαφορά μιας κατασκευής από ένα Ποίημα είναι ακριβώς αυτή.
Ενώ για την πρώτη μπορεί να υπάρξει συνταγή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε το προϊόν να αναπαράγεται από τον Α τον Β τον Γ ακατάσχετα το αληθινό ποίημα κάθε αληθινό ποίημα είναι μοναδικό. Έχει ένα και μοναδικό, εδώ και τώρα.
Προϋποθέτει χρόνο κυοφορίας και προετοιμασία μακράς διάρκειας. Έχει μοναδικά δακτυλικά αποτυπώματα.
(μήπως αυτό είναι το ύφος που λέει ο άλλος;)
.
Ο ποιητής αναζητά την αλήθεια του. Και το ποίημα την αληθεύει.
όχι αγαπητέ. Δεν είναι μια περσόνα του όπως λες, αυτή που μιλάει μέσα από το ποίημα.
Ο πραγματικός ποιητής αφανίζεται, εξαφανίζεται για να αναδυθεί το ποίημα.
Είναι η ίδια η ζωή που αληθεύεται μέσα στο ποίημα.
Δεν φτιάχνεται με ψεύδη κα ψευτοπερσόνες το ποίημα.
Με σπαραγμένους από τις αντιθέσεις της ζωής, τραγικούς
δημιουργούς που μάχονται να τις ανασύρουν στο φως
και που κάποτε, τους συντρίβουν, δημιουργείται η μεγάλη τέχνη.
ΥΓ. φυσικά ένας μεγάλος ποιητής μπορεί να δημιουργήσει μια ποιητική σύνθεση χρησιμοποιώντας περισσότερα προσωπεία προκειμένου να αποδώσει δραματουργικά τα πολλαπλά- γνήσια όμως και απολύτως αυθεντικά- πρόσωπα του. Αυτό έκανε συχνά και ο Ρίτσος, αφού ανάφερες τη Τέταρτη Διάσταση αλλά αυτό είναι άλλο πράγμα.
με βαθιά εκτίμηση
Μαργαρίτα Μηλιώνη (facebook, 09/08/23)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου