...............................................................
Για τον «Νεκρό» του Τζιμ Τζάρμους...
από τον σινε-κριτικό και φίλο στο fb Giannis Smoilis (facebook, 7.9.2017 & 14.6.2023)
Είδα ότι επανακυκλοφορεί στις αίθουσες (σε ψηφιακά επεξεργασμένη κόπια) ο αριστουργηματικός, «Νεκρός» του Τζιμ Τζάρμους, και παρά το ότι την έχω ξαναδεί στη μεγάλη οθόνη, νομίζω ότι αξίζει άλλη μια προβολή. Κυρίως γιατί ο «Νεκρός» δεν είναι μια ακόμα – έστω μνημειώδης - ταινία, αλλά ένα έργο τέχνης που βιώνεται ως μεταφυσική εμπειρία, απ’ αυτές που όλο και πιο σπάνια προσφέρει πια το σινεμά. Ο (εδώ, καλύτερος από ποτέ) Τζόνι Ντεπ, μετεμψύχωση του Γουίλιαμ Μπλέηκ χωρίς να το ξέρει, δέχεται θανάσιμο πλήγμα κι όλο το φιλμ, δεν κάνει τίποτα άλλο απ’ το να μεταφράζει με αισθητικούς/ ποιητικούς όρους το σταδιακό πέρασμά του στην «άλλη όχθη». Είναι σημαντικό, όμως, να καταλάβουμε ότι αυτό το ψυχορράγημα, δεν αφορά ψυχολογικές προκείμενες (σε μια τέτοια περίπτωση, ο «Νεκρός» δεν θα διέφερε ιδιαίτερα από εκατοντάδες, λογοτεχνικά, θεατρικά και κινηματογραφικά, έργα που επιχειρούν να δώσουν ένα σαφές περίγραμμα στο άφατο της κατάστασης που ονομάζουμε, γειτνίαση με τον Θάνατο), αλλά καθαρά υπαρξιακές. Εν ολίγοις, ο Γουίλιαμ Μπλέηκ δεν πεθαίνει ως άτομο – οντολογική κατηγορία την οποία, ούτως ή άλλως, σαρκάζει ο Τζάρμους, επινοώντας τον ήρωά του ως μετενσάρκωση ενός μεγάλου ποιητή: μ’ αυτή την επιλογή θέλει να πει ότι η έννοια του «προσώπου» είναι επίπλαστη, και πως ο καθένας υπάρχει ως αντίτυπο κάποιου άλλου -, αλλά ως εκπρόσωπος του είδους.
Εξ αυτού, το «ταξίδι» του Γουίλιαμ Μπλέηκ, θα μπορούσαμε να το δούμε ως μια μοντέρνα εκδοχή των αρχαίων μύθων για το δρασκέλισμα του τελευταίου ορίου. Επίτηδες ο Τζάρμους, επιλέγει μια γουέστερν εικονογραφία. Θέλει να μιλήσει για ένα απ’ τα ύψιστα ζητήματα που έχουν απασχολήσει τη δυτική σκέψη, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του είδους που ανακόπτει, τρόπον τινά, την επέλαση της ευρωπαϊκής κουλτούρας και παίρνει τα ηνία σε ό,τι αφορά τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό. Ο αμερικανισμός στον κινηματογράφο, έχει την αφετηρία του στο γουέστερν (το σύγχρονο blockbuster, για παράδειγμα, είναι μια από τις ποικίλες μεταλλάξεις του). Έτσι, λοιπόν, ο Τζάρμους πραγματοποιεί μια ειρωνική ανατροπή: δομεί ένα ευρωπαϊκό φιλμ (τα πάντα στον "Νεκρό" - η εικαστική σκευή του, ο ρεμβαστικός ρυθμός, η έκκεντρη ανάπτυξη της ιστορίας, ο σημειολογικός του παροξυσμός - καταμαρτυρούν ευρωπαϊκές φιλμικές καταβολές) με την επίφαση του απόλυτου αμερικανικού είδους και διατυπώνει έναν ποιητικό στοχασμό πάνω στον Θάνατο, τη μεταφυσική εκκρεμότητα και την χαϊντεγγεριανή έννοια του Dasein, μ' ένα σκοτεινό στυλιζάρισμα - κάδρων, διαλόγων και ερμηνειών - που φλερτάρει σκωπτικά με την ελαφρότητα. Αλυσιτελής και εξ ορισμού διαφεύγουσα, η ιδέα του Θανάτου, γίνεται στο φιλμ ένα εξπρεσιονιστικό όνειρο που οφείλει να αποδώσει την ίδια τη θνητότητα εκδραματισμένη, ως αισθητικό παιχνίδι.
Ο Μπλέηκ πεθαίνει ως "κανένας" ή οποιοσδήποτε, κάθε φλύαρη περιπτωσιολογία έχει εκλείψει, η πένθιμη πορεία του προς τον Αχέροντα, είναι μια υπαρξιακή αποφλοίωση. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, οι ατομικές διαφορές, τα ψιμύθια της υποκειμενικότητας, όλα διαλύονται και μένει μόνο μια ριζική εγγύτητα με οτιδήποτε ζει και - νομοτελειακά - πεθαίνει (αυτό θέλει να πει η συγκλονιστική σκηνή όπου ο Ντεπ ξαπλώνει και αγκαλιάζει το νεκρό ελάφι). Ο επικείμενος θάνατος επιτρέπει στον Μπλέηκ να εντοπίσει το κρυφό κέντρο των πραγμάτων, αφού τον απαλλάσσει από την τυραννία του προσώπου (πίσω απ' το οποίο ο Τζάρμους, όπως ο Καζαντζάκης, βλέπει το κρανίο), τον εξισώνει με τα δέντρα και τα βουνά, με τη σιωπηλή αυτάρκεια του ουρανού, την ανοίκεια γαλήνη του ποταμού που μεταφέρει το σαρκίο του πέρα από τη γραμμή του ορίζοντα• το επί μέρους επιστρέφει στο Όλον. Όπως το έβλεπε ο Μπλανσό, κανείς δεν πεθαίνει ως εαυτός, πάντα αυτός που πεθαίνει είναι ένας τρίτος, ένας κανένας. Πράγμα που, με άλλά λόγια, είναι σαν να λέμε ότι κανείς ουσιαστικά δεν πεθαίνει, κανείς ποτέ δεν πέθανε. Αυτό το αργοσβήσιμο του Κανένα, του ανώνυμου και απρόσωπου τρίτου, μετατρέπει σε ανατριχιαστικό κινηματογραφικό ποίημα ο Τζάρμους, συνεπικουρούμενος από τον μεγάλο Neil Young, που ντύνει τον "Νεκρό" με κάποια απ' τα πιο υπέροχα ηλεκτρακουστικά ακόρντα που ακούστηκαν ποτέ στη γη (ένα από τα τρία πιο αγαπημένα soundtrack του γράφοντος). Οι σημαίνουσες νότες του Neil Young, λιτανεύουν μια ψυχή που απιθώνει στη γη το βάρος της, ψιχαλίζοντας πάνω στον Γουίλιαμ Μπλέηκ την τελική βροχή του βίου του, ρίχνοντας ηχητικά την αυλαία στην αυτοσχέδια παράσταση της ύπαρξής του. Κι ο Τζάρμους τον οδηγεί στην έξοδο, σαν να αποχαιρετά μέσω αυτού κάθε ον σ' αυτό το αλύπητο σύμπαν που, εφόσον έζησε, ζει ή θα ζήσει, έπρεπε, πρέπει και θα πρέπει να πεθάνει.
Είναι πολύ μεγάλο έργο ο "Νεκρός". Απ' αυτά που (όπως η ζωή, όπως ο θάνατος) μόνο μια φορά στην αιωνιότητα συμβαίνουν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου