"Πολιτική σε κενό, μετέωρη εξουσία" του Τάκη Καφετζή ("Ελευθεροτυπία", 22/6/2011)

Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 22 Ιουνίου 2011

Πολιτική σε κενό, μετέωρη εξουσία

Του ΤΑΚΗ ΚΑΦΕΤΖΗ

Την προηγούμενη εβδομάδα συνέβη κάτι το οποίο ουδέποτε είχε συμβεί μετά το 1974. Για αρκετές ώρες η θεσμική έκφραση της πολιτικής εξουσίας της χώρας τέθηκε σε κατάσταση ιδιότυπης αναστολής: ο κ. Παπανδρέου κινούνταν μεταξύ αποχώρησής του από την ηγεσία της κυβέρνησης και αναζήτησης πρωθυπουργού «κοινής αποδοχής» με την αξιωματική αντιπολίτευση, ύστερα από αίτημα της ηγεσίας της τελευταίας.

Ουσιαστικά, επρόκειτο για παραδοχή μιας κρίσης νομιμοποίησης της κορυφής της πολιτικής εξουσίας - παραδοχή με πολλαπλές συνέπειες στους κόλπους ενός πρωθυπουργικού συστήματος διακυβέρνησης. Τυπικά, συνιστούσε κατάθεση της «λαϊκής εντολής» που είχε λάβει ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του Οκτωβρίου 2009.

Ελάχιστη σημασία έχουν οι «εθνικοί» τόνοι που υιοθέτησαν οι ηγεσίες των δύο μεγαλύτερων κομμάτων για να δραματοποιήσουν στο κοινό την επιλογή τους υπέρ μιας κοινής «κυβέρνησης σωτηρίας της χώρας». Αντίθετα, έχει σημασία, πρώτον, γιατί η επιλογή αυτή κατέπεσε με την ίδια μεγάλη ευκολία που είχε δρομολογηθεί και, δεύτερον, γιατί, με μεγάλη ευκολία πάλι, το εκκρεμές της πολιτικής εξουσίας επανήλθε μέσα σε λίγες ώρες στην προηγούμενη θέση του, με το σχηματισμό μιας κομματικά ισχυρότερης κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ.

Και τα δύο αυτά ερωτήματα παραπέμπουν στην αναζήτηση των λόγων για τους οποίους μπορεί να μεταμορφώνονται με τέτοιον τρόπο οι όροι που προσδιορίζουν τους πολιτικούς χρόνους και χώρους του παιγνίου περί την εξουσία. Το να αναζητηθούν αυτοί οι λόγοι στις ιδιότητες των προσώπων των πολιτικών ηγεσιών, στην ικανότητά τους, στην επάρκειά τους, στο «στιλ» τους, στις όποιες δεσμεύσεις τους κ.λπ., οδηγεί σε μιαν ατελέσφορη ανθρωπομορφική επιχειρηματολογία. Απ' την άλλη, η αναγωγή του ζητήματος των γρήγορων μεταμορφώσεων των όρων της εξουσίας στην πολυεπίπεδη και δομική κρίση των τελευταίων ετών (που συνδυάζεται και με κακές επιδόσεις στη διαχείρισή της) αδυνατεί να προσδιορίσει τους συγκεκριμένους τρόπους που αυτή η κρίση μπορεί να μετατρέπεται σε ρωγμές στη δομή της εξουσίας και του πολιτικού υποσυστήματος. Ακόμα και αν ο κ. Παπανδρέου «μπλόφαρε» με την εγκατάλειψη του αξιώματός του και ο κ. Σαμαράς «εκβίαζε» αυτή την εγκατάλειψη, παραμένει το ερώτημα των λόγων, των τρόπων και των μορφών της μπλόφας και του εκβιασμού.

Το όλο ζήτημα θα μπορούσε να τοποθετηθεί στο πλαίσιο μιας διττής ετερονομίας στις λειτουργίες και στους καθορισμούς τριών αλληλένδετων καταστατικών στοιχείων μιας σύγχρονης πολιτείας: της πολιτικής, της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης και της άσκησης κυριαρχίας. Η διττή ετερονομία και στα τρία αυτά στοιχεία παράγει ένα διευρυνόμενο κενό στις αναφορές τους, με κρίσιμες προεκτάσεις στη νομιμοποίησή τους. Η μία πτυχή αυτής της ετερονομίας είναι ό,τι ο ίδιος ο σημερινός πρωθυπουργός χαρακτήρισε (σε ανύποπτο χρόνο και «προετοιμάζοντας» το κοινό) ως de facto μειωμένη κυριαρχία της χώρας λόγω χρέους και ελλείμματος.

Είναι ό,τι ο ίδιος ονόμασε πρόσφατα μειωμένη κυριαρχία των «εθνικών συστημάτων δημοκρατίας», προβάλλοντας την ιδέα μιας «παγκόσμιας διακυβέρνησης». Και είναι η προσυπογραφή της συρρίκνωσης της εξουσιαστικής ευχέρειας των εθνικών κυβερνήσεων την εποχή της φιλελεύθερης-οικονομικής παγκοσμιοποίησης, με την όξυνση των συνεπειών της οικονομικής κρίσης σε μια χώρα που βιώνει και πάλι ότι είναι χώρα της περιφέρειας. Η κυβέρνηση καθίσταται απλή επιτροπή διαχείρισης των χρεών, μεταλλάσσοντας τη «λαϊκή εντολή» και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας σε διευθέτηση των συμφερόντων των διεθνών οίκων.

Αυτή είναι η ετερονομία της κυβέρνησης. Εκκενώνει τις υλικές αναφορές της εξουσίας της στο ρωμαλέο έδαφος μιας «επικράτειας» και περιστρέφεται έτσι σ' ένα αφόρητο κενό. Γι' αυτό και, στην προθυμία εγκατάλειψης του αξιώματός του, ο σημερινός πρωθυπουργός κινήθηκε όπως ο Σαρλό στους «Μοντέρνους Καιρούς»: ένα αυτόματο εξ ορισμού ασύμβατο με το αυτεξούσιο του κυρίαρχου, άρα με το αυθύπαρκτο της πολιτικής και την ελευθερία του παλιού καλού συμβολαίου της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης.

Κι από εδώ παράγεται μια δεύτερη, «εσωτερική», συστημική ετερονομία της εξουσίας, περιλαμβάνοντας και την αξιωματική αντιπολίτευση. Είναι η πρώτη φορά μετά το 1974 που οι δύο πυλώνες της πολιτικής εξουσίας ετεροπροσδιορίζονται ριζικά στη σχέση τους με το σώμα των πολιτών, λογοδοτώντας μόνο στους μηχανισμούς τους. Θυμίζει αυτό τον «κοινοβουλευτικό κρετινισμό», ένα πυκνό ίχνος που σμίλευσε ανεξίτηλα ο Μαρξ, όσο ποτέ επίκαιρο σήμερα...