ΤΖΑΦΑΡ ΠΑΝΑΧΙ
Σωπαίνοντας στην Τεχεράνη
ο φυλακισµένος ιρανός σκηνοθέτης θα είναι παρών στις Κάννες µε µια λαθραία ταινία του
ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΔΗΜΗΤΡΟΛΟΠΟΥΛΟΥ
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στα "ΝΕΑ" το Σάββατο 14 Μαΐου 2011
Τον Μάιο του 2010, η θέση του στην κριτική επιτροπή του Φεστιβάλ των Καννών έµεινε άδεια για να θυµίζειτους λόγουςτης απουσίας του. Τα δάκρυα της Ζιλιέτ Μπινός, οι υπογραφές των αδελφών Κόεν, του
Κόπολα, του Σπίλµπεργκ και του Σκορσέζε τού χάρισαν µερικούς µήνες εκτός φυλακής. Στην περίπτωσή του η πραγµατική ελευθερία – και η ήττα του ιρανικούκαθεστώτος – βρίσκεται σε ένα στικάκι.
Τον Μάιο 2010, ο ιρανός σκηνοθέτης Τζαφάρ Παναχί βρισκόταν στις περιβόητες φυλακές Εβίν της Τεχεράνηςεν αναµονή της δίκης του για «υπονόµευση της ασφάλειας» του καθεστώτος των Αγιατολάχ στο Ιράν. Το βράδυ της 24ης εκείνου του µήνα,η γαλλίδα ηθοποιός ΖιλιέτΜπινός ανέβαινε στο πάλκο του Φεστιβάλ των Καννών. Ντυµένη στα µαύρα, αφιέρωσε δυο λόγια στον µεγάλο απόντα εκείνης της βραδιάς. Κι έπειτα από ένα θυελλώδες χειροκρότηµα των παρισταµένων, τα µάτια της γέµισαν δάκρυα. Την επόµενη µέρα, η φωτογραφία της δακρυσµένης σταρ κοσµούσε τις µεγαλύτερες εφηµερίδες του κόσµου. Αυτό το στιγµιότυπο της τελετής λήξης του φεστιβάλ που απαθανάτισε ο φωτογραφικός φακός ήταν η γνωριµία του Τζαφάρ Παναχί µε το µεγάλο κοινό. Ο κόσµος µάθαινε ότι ένας βραβευµένος ιρανός σκηνοθέτης, αλλά κυρίως ένας άνθρωπος που πνιγόταν από το βάρος, τις εµµονές και την ανοησία ενός αρτηριοσκληρωτικού καθεστώτος, είχε υψώσει τη φωνή τουγια να καταγγείλει τη βαναυσότητα. Το δικό του όπλο ήταν η κινηµατογραφική κάµερα. Και δεν ήταν η πρώτη φορά που το χρησιµοποιούσε.
ΤΑ ΦΙΛΜ. Ο «Κύκλος» το 2000 είναι µια ιστορία πίσω από την οποία κρύβεται η µεταχείριση που επιφυλάσσει το ισλαµικό καθεστώςστις γυναίκες. Κερδίζει τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας. Στο «Οφσάιντ», πέντε χρόνια αργότερα, µερικά κορίτσια που λατρεύουν το ποδόσφαιρο µεταµφιέζονται σε αγόρια για να τους επιτραπεί η είσοδος στο γήπεδο όπου η εθνική οµάδα του Ιράν διεκδικεί σε ένα κρίσιµο παιχνίδι την πρόκρισή της στατελικά του Παγκοσµίου Κυπέλλου. Αργυρή Αρκτος στο Βερολίνο.
Ο Παναχί δεν καταγγέλλει µε στόµφο, το ύφος του δεν είναι ποµπώδες, δεν υπερασπίζεται δογµατικά µια αλήθεια απέναντι σε µιαν άλλη. ∆εν είναι στρατευµένος, δεν µιλάει σαν φανατικός ιεροκήρυκας της τέχνης του. Ο φακός του εστιάζει στιςλεπτές αποχρώσεις της ζωής, στα καθηµερινά µικρά που συνθέτουν µια µεγαλύτερη συνθήκη. Οι βεβαιότητες απουσιάζουν. Και ο ίδιος προτιµά να ρίχνει µια αισιόδοξη µατιά σε ένα ζοφερό περιβάλλον. Οι ειδικοί κατατάσσουν στον νεορεαλισµό το κινηµατογραφικό είδος που υπηρετεί. Ο κινηµατογράφος τουδεν είναι πολιτικός µε τη στενή έννοια του όρου. Για ένα καθεστώς, όµως, σαν αυτό που ταλαιπωρεί το Ιράν εδώ και τρεις δεκαετίεςείναι εξόχως ενοχλητικός. Ο Παναχί είχε κηρυχθεί εχθρός του καθεστώτος πολύ πριν αρχίσουν οι περιπέτειές του µε τις Αρχές. Η φυλάκισή του ήρθε σχεδόν φυσιολογικά όταν οιαγιατολάχ και ο πολιτικοίτους εκπρόσωποι άρχισαν να βλέπουν παντού εχθρούς. Οταν, δηλαδή, ένα τεράστιο κύµα διαµαρτυρίας αµφισβήτησε τη νίκη του Μαχµούντ Αχµαντινετζάντ στις προεδρικές εκλογές του Ιουνίου του 2009 ζητώντας δίκαιες εκλογές και περισσότερες ελευθερίες. Η εξέγερση που πνίγηκε στο αίµα από τη βία των Φρουρών της Επανάστασης βρήκε το σύµβολό της στο πρόσωπο µιας νεαρής διαδηλώτριας που έπεσε νεκρή από τις καθεστωτικές σφαίρες, της Νεντά Αγκχά Σολτάν.
Στις 30 Ιουλίου 2009 ο Τζαφάρ Παναχί συλλαµβάνεται στονεκροταφείο της Τεχεράνης όπου είχε πάει για να επισκεφθεί τον τάφο εκείνης της γυναίκας. Αφέθηκε ελεύθερος λίγες ηµέρες αργότερα. Το καθεστώς, όµως, του είχε αφαιρέσει το διαβατήριο απαγορεύοντάς του την έξοδο από τη χώρα. Τον Φεβρουάριο 2010 ζητά άδεια για ναταξιδέψει στο Βερολίνο προκειµένου να συµµετάσχει σε συζήτηση µε θέµα «Ιρανικός κινηµατογράφος, παρόν και µέλλον». Οχι µόνο δεν του παραχωρείται άδεια, αλλά έναν µήνα αργότερα συλλαµβάνεται και πάλι µαζί µε τη γυναίκα του, την κόρη του και 15 φίλους και συνεργάτεςτου. Οι περισσότεροι αφήνονται ελεύθεροι 48 ώρες αργότερα, αλλά ο ίδιος παραµένει στο κελί 209 τωνφυλακών Εβίν χωρίς να του έχει αποδοθεί καµία κατηγορία.
Η διεθνής κινητοποίηση πουακολουθεί είναι µια πραγµατική κραυγή διαµαρτυρίας. Ο βρετανός Κεν Λόουτς, οι βέλγοι αδελφοί Νταρντέν, ο βραζιλιάνος Βάλτερ Σάλες, ο συµπατριώτης του Αµπάς Κιαροστάµι είναι οι πρώτοι συνάδελφοί του που κινητοποιούνται για την απελευθέρωσή του. Στα µέσα Μαρτίου 2010 στη λίστα προστίθενται οι αδελφοί Κοέν, ο Στίβεν Σπίλµπεργκ, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα, ο Μάρτιν Σκορσέζε, ο Ρόµπερτ ντε Νίρο, ο Ρόµπερτ Ρέντφορντ, ο Μάικλ Μουρ, ο Τέρενς Μάλικ, ο ΣτίβενΣόντερµπεργκ, ο Ολιβερ Στόουν, ο Τζιµ Τζάρµους, ο Πολ Τόµας Αντερσον, ο Ανγκ Λι, ο Πολ Σρέιντερ. Το καθεστωτικό Χόλιγουντ είναι εκεί µαζί µε τον ανεξάρτητο κινηµατογράφο αλλά και τους αντικαθεστωτικούς της Μέκκας του κινηµατογράφου. «Οπως οποιοδήποτε καλλιτέχνης οπουδήποτε, οι σκηνοθέτες του Ιράν θα έπρεπε να τιµώνται και όχι να λογοκρίνονται, να διώκονται και να φυλακίζονται» γράφουν.
Κάπου εκεί γίνεται γνωστό και το «έγκληµα» του Παναχί.Ο ιρανός σκηνοθέτης υποτίθεταιότι έκανε µια ταινία εναντίον τουισλαµικού καθεστώτος και την εξέγερση που ακολούθησε µετά τις εκλογές. Μάταια επιµένει η σύζυγός του ότι «η ταινία γυρίστηκε στο σπίτι και δεν έχει καµία σχέση µε το καθεστώς».
Ο Παναχί βασανίζεται από τους δεσµοφύλακές του, η οικογένειά του δέχεται απειλές. Στις 18 Μαΐου 2010 ξεκινάει απεργία πείνας. Το θάρρος του, τα δάκρυα της Μπινός,η διαµαρτυρία των διάσηµων συναδέλφων τού χαρίζουν µερικούςµήνες ελευθερίας. Εως τον ∆εκέµβριο όταν ο Παναχί δικάζεται ως υπονοµευτής της ασφάλειας της χώρας του.
Στην περίπτωση ενός ταλαντούχου δηµιουργού είναι δύσκολο να πει κανείς εάν είναι πιο βαριά τιµωρία τα έξι χρόνια κάθειρξη ήτα είκοσι χρόνια «στέρησης επαγγέλµατος».
ΤΟ USB. Στον Τζαφάρ Παναχί, το ισλαµικό καθεστώς δεν εξάντλησε απλώς την αυστηρότητά του. Εκανε επίδειξη εκδικητικής µανίας και ωµού σαδισµού. Και αυτή δεν είναι η µόνη του πλευρά. Αυτήν την περίοδο, ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης Χαµεϊνί κα ο πρόεδρος Αχµαντινετζάντ αλληλοσπαράσσονται ανάµεσα σε επίσηµες καταγγελίες για µάγια, υπερφυσικές δυνάµεις και πνεύµατα που υποτίθεται ότι καλούν υπουργοί για να πετύχουν τους στόχους τους. Εξαιρετικό υλικό για την επόµενη ταινία του Τζαφάρ Παναχί. Προς το παρόν, ο δηµιουργός του «Λευκού µπαλονιού», του «Κύκλου» και του «Οφσάιντ» θα παρουσιάσει το νέο του φιλµ στις Κάννες. Τιτλοφορείται «Αυτό δεν είναι ταινία» και καταγράφει ένα 24ωρο του σκηνοθέτη καθώς περιµένει τη δίκη του. Στα γραφεία του Φεστιβάλ των Καννών έφτασε µε ένα USB. Το πιθανότερο είναι πως οι αγιατολάχ θα πιστέψουν ότι ο Τζαφάρ Παναχί ξέρει από µάγια.
Κόπολα, του Σπίλµπεργκ και του Σκορσέζε τού χάρισαν µερικούς µήνες εκτός φυλακής. Στην περίπτωσή του η πραγµατική ελευθερία – και η ήττα του ιρανικούκαθεστώτος – βρίσκεται σε ένα στικάκι.
Τον Μάιο 2010, ο ιρανός σκηνοθέτης Τζαφάρ Παναχί βρισκόταν στις περιβόητες φυλακές Εβίν της Τεχεράνηςεν αναµονή της δίκης του για «υπονόµευση της ασφάλειας» του καθεστώτος των Αγιατολάχ στο Ιράν. Το βράδυ της 24ης εκείνου του µήνα,η γαλλίδα ηθοποιός ΖιλιέτΜπινός ανέβαινε στο πάλκο του Φεστιβάλ των Καννών. Ντυµένη στα µαύρα, αφιέρωσε δυο λόγια στον µεγάλο απόντα εκείνης της βραδιάς. Κι έπειτα από ένα θυελλώδες χειροκρότηµα των παρισταµένων, τα µάτια της γέµισαν δάκρυα. Την επόµενη µέρα, η φωτογραφία της δακρυσµένης σταρ κοσµούσε τις µεγαλύτερες εφηµερίδες του κόσµου. Αυτό το στιγµιότυπο της τελετής λήξης του φεστιβάλ που απαθανάτισε ο φωτογραφικός φακός ήταν η γνωριµία του Τζαφάρ Παναχί µε το µεγάλο κοινό. Ο κόσµος µάθαινε ότι ένας βραβευµένος ιρανός σκηνοθέτης, αλλά κυρίως ένας άνθρωπος που πνιγόταν από το βάρος, τις εµµονές και την ανοησία ενός αρτηριοσκληρωτικού καθεστώτος, είχε υψώσει τη φωνή τουγια να καταγγείλει τη βαναυσότητα. Το δικό του όπλο ήταν η κινηµατογραφική κάµερα. Και δεν ήταν η πρώτη φορά που το χρησιµοποιούσε.
ΤΑ ΦΙΛΜ. Ο «Κύκλος» το 2000 είναι µια ιστορία πίσω από την οποία κρύβεται η µεταχείριση που επιφυλάσσει το ισλαµικό καθεστώςστις γυναίκες. Κερδίζει τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας. Στο «Οφσάιντ», πέντε χρόνια αργότερα, µερικά κορίτσια που λατρεύουν το ποδόσφαιρο µεταµφιέζονται σε αγόρια για να τους επιτραπεί η είσοδος στο γήπεδο όπου η εθνική οµάδα του Ιράν διεκδικεί σε ένα κρίσιµο παιχνίδι την πρόκρισή της στατελικά του Παγκοσµίου Κυπέλλου. Αργυρή Αρκτος στο Βερολίνο.
Ο Παναχί δεν καταγγέλλει µε στόµφο, το ύφος του δεν είναι ποµπώδες, δεν υπερασπίζεται δογµατικά µια αλήθεια απέναντι σε µιαν άλλη. ∆εν είναι στρατευµένος, δεν µιλάει σαν φανατικός ιεροκήρυκας της τέχνης του. Ο φακός του εστιάζει στιςλεπτές αποχρώσεις της ζωής, στα καθηµερινά µικρά που συνθέτουν µια µεγαλύτερη συνθήκη. Οι βεβαιότητες απουσιάζουν. Και ο ίδιος προτιµά να ρίχνει µια αισιόδοξη µατιά σε ένα ζοφερό περιβάλλον. Οι ειδικοί κατατάσσουν στον νεορεαλισµό το κινηµατογραφικό είδος που υπηρετεί. Ο κινηµατογράφος τουδεν είναι πολιτικός µε τη στενή έννοια του όρου. Για ένα καθεστώς, όµως, σαν αυτό που ταλαιπωρεί το Ιράν εδώ και τρεις δεκαετίεςείναι εξόχως ενοχλητικός. Ο Παναχί είχε κηρυχθεί εχθρός του καθεστώτος πολύ πριν αρχίσουν οι περιπέτειές του µε τις Αρχές. Η φυλάκισή του ήρθε σχεδόν φυσιολογικά όταν οιαγιατολάχ και ο πολιτικοίτους εκπρόσωποι άρχισαν να βλέπουν παντού εχθρούς. Οταν, δηλαδή, ένα τεράστιο κύµα διαµαρτυρίας αµφισβήτησε τη νίκη του Μαχµούντ Αχµαντινετζάντ στις προεδρικές εκλογές του Ιουνίου του 2009 ζητώντας δίκαιες εκλογές και περισσότερες ελευθερίες. Η εξέγερση που πνίγηκε στο αίµα από τη βία των Φρουρών της Επανάστασης βρήκε το σύµβολό της στο πρόσωπο µιας νεαρής διαδηλώτριας που έπεσε νεκρή από τις καθεστωτικές σφαίρες, της Νεντά Αγκχά Σολτάν.
Στις 30 Ιουλίου 2009 ο Τζαφάρ Παναχί συλλαµβάνεται στονεκροταφείο της Τεχεράνης όπου είχε πάει για να επισκεφθεί τον τάφο εκείνης της γυναίκας. Αφέθηκε ελεύθερος λίγες ηµέρες αργότερα. Το καθεστώς, όµως, του είχε αφαιρέσει το διαβατήριο απαγορεύοντάς του την έξοδο από τη χώρα. Τον Φεβρουάριο 2010 ζητά άδεια για ναταξιδέψει στο Βερολίνο προκειµένου να συµµετάσχει σε συζήτηση µε θέµα «Ιρανικός κινηµατογράφος, παρόν και µέλλον». Οχι µόνο δεν του παραχωρείται άδεια, αλλά έναν µήνα αργότερα συλλαµβάνεται και πάλι µαζί µε τη γυναίκα του, την κόρη του και 15 φίλους και συνεργάτεςτου. Οι περισσότεροι αφήνονται ελεύθεροι 48 ώρες αργότερα, αλλά ο ίδιος παραµένει στο κελί 209 τωνφυλακών Εβίν χωρίς να του έχει αποδοθεί καµία κατηγορία.
Η διεθνής κινητοποίηση πουακολουθεί είναι µια πραγµατική κραυγή διαµαρτυρίας. Ο βρετανός Κεν Λόουτς, οι βέλγοι αδελφοί Νταρντέν, ο βραζιλιάνος Βάλτερ Σάλες, ο συµπατριώτης του Αµπάς Κιαροστάµι είναι οι πρώτοι συνάδελφοί του που κινητοποιούνται για την απελευθέρωσή του. Στα µέσα Μαρτίου 2010 στη λίστα προστίθενται οι αδελφοί Κοέν, ο Στίβεν Σπίλµπεργκ, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα, ο Μάρτιν Σκορσέζε, ο Ρόµπερτ ντε Νίρο, ο Ρόµπερτ Ρέντφορντ, ο Μάικλ Μουρ, ο Τέρενς Μάλικ, ο ΣτίβενΣόντερµπεργκ, ο Ολιβερ Στόουν, ο Τζιµ Τζάρµους, ο Πολ Τόµας Αντερσον, ο Ανγκ Λι, ο Πολ Σρέιντερ. Το καθεστωτικό Χόλιγουντ είναι εκεί µαζί µε τον ανεξάρτητο κινηµατογράφο αλλά και τους αντικαθεστωτικούς της Μέκκας του κινηµατογράφου. «Οπως οποιοδήποτε καλλιτέχνης οπουδήποτε, οι σκηνοθέτες του Ιράν θα έπρεπε να τιµώνται και όχι να λογοκρίνονται, να διώκονται και να φυλακίζονται» γράφουν.
Κάπου εκεί γίνεται γνωστό και το «έγκληµα» του Παναχί.Ο ιρανός σκηνοθέτης υποτίθεταιότι έκανε µια ταινία εναντίον τουισλαµικού καθεστώτος και την εξέγερση που ακολούθησε µετά τις εκλογές. Μάταια επιµένει η σύζυγός του ότι «η ταινία γυρίστηκε στο σπίτι και δεν έχει καµία σχέση µε το καθεστώς».
Ο Παναχί βασανίζεται από τους δεσµοφύλακές του, η οικογένειά του δέχεται απειλές. Στις 18 Μαΐου 2010 ξεκινάει απεργία πείνας. Το θάρρος του, τα δάκρυα της Μπινός,η διαµαρτυρία των διάσηµων συναδέλφων τού χαρίζουν µερικούςµήνες ελευθερίας. Εως τον ∆εκέµβριο όταν ο Παναχί δικάζεται ως υπονοµευτής της ασφάλειας της χώρας του.
Στην περίπτωση ενός ταλαντούχου δηµιουργού είναι δύσκολο να πει κανείς εάν είναι πιο βαριά τιµωρία τα έξι χρόνια κάθειρξη ήτα είκοσι χρόνια «στέρησης επαγγέλµατος».
ΤΟ USB. Στον Τζαφάρ Παναχί, το ισλαµικό καθεστώς δεν εξάντλησε απλώς την αυστηρότητά του. Εκανε επίδειξη εκδικητικής µανίας και ωµού σαδισµού. Και αυτή δεν είναι η µόνη του πλευρά. Αυτήν την περίοδο, ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης Χαµεϊνί κα ο πρόεδρος Αχµαντινετζάντ αλληλοσπαράσσονται ανάµεσα σε επίσηµες καταγγελίες για µάγια, υπερφυσικές δυνάµεις και πνεύµατα που υποτίθεται ότι καλούν υπουργοί για να πετύχουν τους στόχους τους. Εξαιρετικό υλικό για την επόµενη ταινία του Τζαφάρ Παναχί. Προς το παρόν, ο δηµιουργός του «Λευκού µπαλονιού», του «Κύκλου» και του «Οφσάιντ» θα παρουσιάσει το νέο του φιλµ στις Κάννες. Τιτλοφορείται «Αυτό δεν είναι ταινία» και καταγράφει ένα 24ωρο του σκηνοθέτη καθώς περιµένει τη δίκη του. Στα γραφεία του Φεστιβάλ των Καννών έφτασε µε ένα USB. Το πιθανότερο είναι πως οι αγιατολάχ θα πιστέψουν ότι ο Τζαφάρ Παναχί ξέρει από µάγια.
ΕΙΠΕ
Τα προβλήµατά µας είναι µαζί και η περιουσία µας. Κατανοώντας αυτό το πολλά υποσχόµενο παράδοξο, καταφέραµε να µη χάσουµε την ελπίδα µας
ΕΙΠΑΝ ΓΙ' ΑΥΤΟΝ
Διανοούµενος και καλλιτέχνης στο Ιράν σήµερα, αυτό είναι µια αληθινή µάχη
(Η ΖΙΛΙΈΤ ΜΠΙΝΟΣ ΣΤΟ ΠΈΡΣΙΝΟ ΦΈΣΤΙΒΑΛ ΚΑΝΝΩΝ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου