Πρόσωπα και προσωπεία
Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος
Τι γνωρίζουμε για το πρόσωπο πίσω από το προσωπείο; Τι γνωρίζουμε για το πρωτότυπο πίσω από τον ρόλο; Πώς μπορεί ένας ηθοποιός να ενσαρκώσει ρόλους άλλου ήθους, εποχής και γλώσσας;
Υπάρχουν πολλά από τα εκτιθέμενα αντικείμενα στα Μουσεία που σε ωθούν σε περίεργες σκέψεις. Είναι τόσο πολύ φορτισμένα με σημασίες ή με μυστήριο που σε προκαλούν. Π.χ. στο τμήμα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας που συγκεντρώνει εκθέματα από τον μυκηναϊκό πολιτισμό υπάρχει η πολυφωτογραφημένη διεθνώς νεκρική Μάσκα, το προσωπείο που προσγράφεται λανθασμένα στον νεκρό τάχα Αγαμέμνονα. Είναι ένα χρυσό προσωπείο ενός γενειοφόρου μεσήλικου άνδρα.
Υπάρχουν πολλά από τα εκτιθέμενα αντικείμενα στα Μουσεία που σε ωθούν σε περίεργες σκέψεις. Είναι τόσο πολύ φορτισμένα με σημασίες ή με μυστήριο που σε προκαλούν. Π.χ. στο τμήμα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας που συγκεντρώνει εκθέματα από τον μυκηναϊκό πολιτισμό υπάρχει η πολυφωτογραφημένη διεθνώς νεκρική Μάσκα, το προσωπείο που προσγράφεται λανθασμένα στον νεκρό τάχα Αγαμέμνονα. Είναι ένα χρυσό προσωπείο ενός γενειοφόρου μεσήλικου άνδρα.
Η επιστήμη τώρα γνωρίζει πως οι Ατρείδες δεν ήταν βασιλείς της μυκηναϊκής ακμής. Ηταν πτωχές δυναστείες, γι΄ αυτό και χρειάστηκε να επιδράμουν ληστρικά (λέει ο Θουκυδίδης!) στην πλούσια Τροία. Αυτό το προσωπείο είχε σαφώς υπόψη του ο Σεφέρης όταν στο καλύτερο ποίημά του, τον «Βασιλιά της Ασίνης», αναφέρεται στο κενό πίσω από το προσωπείο. Αλήθεια, ο Αγαμέμνων ή όποιος άλλος νεκρός αν καλύπτονταν με τη χρυσή προσωπίδα, τι γνωρίζουμε για το πρόσωπό του, το ύφος του, το ήθος του, τις αμαρτίες του ή τα όνειρά του. Αφήστε τα μυθικά, τα ποιητικά πρόσωπα, τον Οδυσσέα, τον Προμηθέα, ακόμη και τον Αμλετ ή τον Φάουστ. Οταν ένας ηθοποιός καλείται να ερμηνεύσει τον Περικλή, τον Κλέωνα ή τον Ριχάρδο Γ΄, πώς ο ηθοποιός θα προσεγγίσει τη στάση, τη φωνή, τα συναισθήματα (θυμούς και εξάρσεις χαράς ή πανικού), όταν το κείμενο παραπέμπει σε ιστορικά τεκμηριωμένα γεγονότα. Ο Περικλής μίλησε στον Κεραμεικό και με μεταγραφή τού Θουκυδίδη ξέρουμε το περιεχόμενο του Επιταφίου λόγου του. Η παρουσία του όμως η φυσική είναι τρομακτικά απούσα. Ξέρουμε τον ρόλο, απουσιάζει το πρωτότυπο.
Και ας αφήσουμε, προς το παρόν, τα ουσιαστικά στοιχεία της τραγωδίας, αφού εκτός από το αρχαίο κείμενο (άφωνο αφού αγνοούμε τον ήχο και τις ποσότητες της αρχαίας ελληνικής προσωδίας και το παίζουμε σήμερα και μεταφρασμένο!) τι γνωρίζουμε για την αρχαία μουσική, την όρχηση, την υποκριτική και την όψιν; Γνωρίζουμε το ήθος και τη διάνοια των προσώπων του δράματος, τον χαρακτήρα τους και τις ιδέες τους, την κλίμακα των αισθημάτων, των επιχειρημάτων και την ποιότητα των επιθυμιών, αν δεν μπορούμε να περπατήσουμε όπως αυτά, να χορέψουμε, να χειρονομήσουμε, αφού ο λόγος πάντα είναι χειρονομημένος και η χειρονομία αλλά και το όλον σώμα είναι παράγωγα σημασιών που πηγάζουν από τον ρυθμό του λόγου ή τον εντείνουν.
Στο Θεατρικό Μουσείο της Ελλάδος υπάρχουν πολλά σκηνικά ή άλλα προσωπικά αντικείμενα, η θέα των οποίων σε γεμίζει απορία, περίσκεψη και μυστήριο. Ενα έξοχο έκθεμα, π.χ., είναι ένα γάντι της μόδας του 19ου αιώνα γυναικείο, από κείνα που μια κυρία φορούσε και έφτανε έως τον αγκώνα. Αυτό το κρεμ γάντι όμως έχει το πολύτιμο συναισθηματικό του φορτίο. Το φορούσε η Σάρα Μπερνάρ όταν έπαιζε την Εντα Γκάμπλερ. Το γάντι αυτό είχε αποκτηθεί από έναν συλλέκτη, ο οποίος το χάρισε στη Μαρία Κάλλας. Στο καμαρίνι τώρα, που είναι αφιερωμένο στη μεγάλη ντίβα, στο Θεατρικό Μουσείο είσαι υποχρεωμένος να φανταστείς το ταξίδι αυτού του στοιχείου θεατρικού κοστουμιού από τον ενδυματολόγο και τον ράφτη γαντιών που το κατασκεύασε, τη μεγάλη ηθοποιό να το σημαίνει, να το βαφτίζει στη σκηνή ως στοιχείο της προσωπικότητας της ηρωίδας του Ιψεν, και αφού φορτίστηκε από τους δεκάδες επισκέπτες της συλλογής τού συλλέκτη, στην γκαρνταρόμπα της Κάλλας. Αλήθεια η μεγάλη αοιδός να θέλησε τάχα να το αξιοποιήσει σκηνικά;
Στο Θεατρικό Μουσείο της Ελλάδος υπάρχουν πολλά σκηνικά ή άλλα προσωπικά αντικείμενα, η θέα των οποίων σε γεμίζει απορία, περίσκεψη και μυστήριο. Ενα έξοχο έκθεμα, π.χ., είναι ένα γάντι της μόδας του 19ου αιώνα γυναικείο, από κείνα που μια κυρία φορούσε και έφτανε έως τον αγκώνα. Αυτό το κρεμ γάντι όμως έχει το πολύτιμο συναισθηματικό του φορτίο. Το φορούσε η Σάρα Μπερνάρ όταν έπαιζε την Εντα Γκάμπλερ. Το γάντι αυτό είχε αποκτηθεί από έναν συλλέκτη, ο οποίος το χάρισε στη Μαρία Κάλλας. Στο καμαρίνι τώρα, που είναι αφιερωμένο στη μεγάλη ντίβα, στο Θεατρικό Μουσείο είσαι υποχρεωμένος να φανταστείς το ταξίδι αυτού του στοιχείου θεατρικού κοστουμιού από τον ενδυματολόγο και τον ράφτη γαντιών που το κατασκεύασε, τη μεγάλη ηθοποιό να το σημαίνει, να το βαφτίζει στη σκηνή ως στοιχείο της προσωπικότητας της ηρωίδας του Ιψεν, και αφού φορτίστηκε από τους δεκάδες επισκέπτες της συλλογής τού συλλέκτη, στην γκαρνταρόμπα της Κάλλας. Αλήθεια η μεγάλη αοιδός να θέλησε τάχα να το αξιοποιήσει σκηνικά;
Υπάρχει όμως στο Θεατρικό Μουσείο και ένα άλλο σκηνικό αντικείμενο που μας ωθεί σε πλέον βαθιές σκέψεις. Ο μεγάλος ηθοποιός του ρομαντισμού, ο Ταβουλάρης, έπαιζε συχνά, όπως και άλλοι του καιρού του (ο Κοτοπούλης, ο Μήτσος Μυράτ, ο Λεκατσάς- αυτός ο τελευταίος συχνά στα αγγλικά με τους υπόλοιπους στα ελληνικά) Αμλετ. Ως γνωστόν στο αριστούργημα του Σαίξπηρ υπάρχει η συνταρακτική σκηνή όπου ο μελαγχολικός ήρωας στοχάζεται στο νεκροταφείο του παλατιού κρατώντας ένα κρανίο. Στοχάζεται πάνω στην ανθρώπινη, θνητή ματαιότητα. Στο Μουσείο, λοιπόν, υπάρχει και εκτίθεται το κρανίο που κουβαλούσε ο Ταβουλάρης μαζί του στις κασέλες των περιοδειών. Το κρανίο δεν είναι κατασκευή, δεν είναι πλαστική μίμηση. Είναι πραγματικό ανθρώπινο κρανίο, λειασμένο από τη χρήση και τον χρόνο. Θα πρέπει ο φροντιστής του θεάτρου του μεγάλου πρωταγωνιστή να το προμηθεύτηκε ή να το έκλεψε από το οστεοφυλάκιο κάποιου νεκροταφείου ή από τον λάκκο των ανώνυμων νεκρών, των αζήτητων ή ακόμη και από το σπουδαστήριο Ανατομίας του Πανεπιστημίου.
Αυτό όμως το κρανίο στο κείμενο του Σαίξπηρ ανήκει στον Γιόρικ, τον γελωτοποιό των ανακτόρων, στην αγκαλιά του οποίου ο Αμλετ νήπιο είχε βρεθεί και είχε βάλει το δάχτυλό του στο ειρωνικό του χείλι. Αυτός είναι ρόλος! Ο ανώνυμος, αζήτητος, ξεχασμένος, χωρίς φροντίδα, νεκρός να μεταμορφωθεί σε έναν άλλο νεκρό, με άλλον προσωπικό μύθο, άλλο ήθος, σε άλλη γλώσσα και άλλο κοινωνικό περιβάλλον. Η διαφορά με έναν ηθοποιό που καλείται να ενσαρκώσει ρόλους άλλου ήθους, εποχής και γλώσσας είναι πως οι σκελετοί μοιάζουν, μοιάζουν απελπιστικά. Τόσο που τόσα χρόνια που βλέπω το σκηνικό αυτό «αξεσουάρ» του Ταβουλάρη, ανίδεος ανατομικά, δεν μπορώ καν να στοιχηματίσω αν το κρανίο είναι ανδρικό ή γυναικείο. Υπακούει πειθήνια στον νονό του που το βάφτισε «κρανίο του Γιόρικ». Στη φαντασία των θεατών απόκειται να το επενδύσουν με ροδαλές σάρκες ενός ευτράπελου, χαριτωμένου και πικρόχολου κλόουν.
Αυτό όμως το κρανίο στο κείμενο του Σαίξπηρ ανήκει στον Γιόρικ, τον γελωτοποιό των ανακτόρων, στην αγκαλιά του οποίου ο Αμλετ νήπιο είχε βρεθεί και είχε βάλει το δάχτυλό του στο ειρωνικό του χείλι. Αυτός είναι ρόλος! Ο ανώνυμος, αζήτητος, ξεχασμένος, χωρίς φροντίδα, νεκρός να μεταμορφωθεί σε έναν άλλο νεκρό, με άλλον προσωπικό μύθο, άλλο ήθος, σε άλλη γλώσσα και άλλο κοινωνικό περιβάλλον. Η διαφορά με έναν ηθοποιό που καλείται να ενσαρκώσει ρόλους άλλου ήθους, εποχής και γλώσσας είναι πως οι σκελετοί μοιάζουν, μοιάζουν απελπιστικά. Τόσο που τόσα χρόνια που βλέπω το σκηνικό αυτό «αξεσουάρ» του Ταβουλάρη, ανίδεος ανατομικά, δεν μπορώ καν να στοιχηματίσω αν το κρανίο είναι ανδρικό ή γυναικείο. Υπακούει πειθήνια στον νονό του που το βάφτισε «κρανίο του Γιόρικ». Στη φαντασία των θεατών απόκειται να το επενδύσουν με ροδαλές σάρκες ενός ευτράπελου, χαριτωμένου και πικρόχολου κλόουν.
[Ξέρουμε το περιεχόμενο του Επιτάφιου λόγου του Περικλή, η παρουσία του όμως η φυσική είναι τρομακτικά απούσα.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου