Χόρχε Σεμπρούν : "Αν η Αριστερά έχει κάποιο μέλλον - πράγμα που θα πρέπει να καταδείξει στην κοινωνική πράξη και στην πολιτική -, αυτό πάντως δεν θα το βρει στη νοσταλγία των μεγάλων αγώνων του παρελθόντος. Το παρελθόν είναι για να το γνωρίζουμε και να το επωμιζόμαστε. Το μέλλον είναι για να το εφευρίσκουμε".

Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 9 Ιουνίου 2011

Εφυγε για το μεγάλο ταξίδι

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ

Μια σπουδαία μορφή των ευρωπαϊκών γραμμάτων, με πλούσια αντιστασιακή και πολιτική δράση, ο Ισπανός συγγραφέας Χόρχε Σεμπρούν, σεναριογράφος μαζί με τον Κώστα Γαβρά του «Ζ», έφυγε από τη ζωή την περασμένη Τρίτη, σε ηλικία 87 ετών, ύστερα από αλεπάλληλα εγκεφαλικά, στο σπίτι του στο Παρίσι.

 
2005: Ο Σεμπρούν μιλά στην τελετή για τα 60 χρόνια από την απελευθέρωσή του από το Μπούχενβαλντ

Στη Γαλλία, δεύτερη πατρίδα του, βρέθηκε εξόριστος μαζί με την οικογένειά του το 1939, στην αρχή του ισπανικού εμφυλίου. Ο συγγραφέας του «Μεγάλου ταξιδιού» (μτφρ. Αρης Αλεξάνδρου, «Εξάντας») ανακάλυψε την πολιτική δράση στη νέα του πατρίδα. Από τις τάξεις του ένοπλου τμήματος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος αντιτάχθηκε στους ναζί. Για αυτή του τη δράση συνελήφθη το 1943 από την Γκεστάπο και στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Μπούχενβαλντ.

Μετά το πέρας του πολέμου επέστρεψε στη Γαλλία, συνέχισε την ακτιβιστική δράση του, ως ενεργό μέλος του εξόριστου Κομουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας με το ψευδώνυμο Φεδερίκο Σάντσεθ, και πρωτοστάτησε στην οργάνωση της μυστικής δράσης του Κόμματος. Ομως, μερικά χρόνια αργότερα, το 1964, διεγράφη από τό Κόμμα λόγω ιδεολογικών διαφορών και αφοσιώθηκε στη συγγραφή. Το μικρόβιο της πολιτικής τον ώθησε να εμπλακεί ξανά στα κοινά, το 1988, από τη θέση του υπουργού Πολιτισμού της Ισπανίας, στην κυβέρνηση του σοσιαλιστή Φελίπε Γκονζάλες. Δεν έμεινε, όμως, παραπάνω από τρία χρόνια.

Ο Χόρχε Σεμπρούν μπόλιασε τη λογοτεχνία του με τις εμπειρίες από την περιπετειώδη πολιτική δράση του. Οι μέρες του στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και τα χρόνια του στην αντίσταση αναγνωρίζονται εντονότερα στα βιβλία του «Το μεγάλο ταξίδι», «Γραφή ή ζωή» και «Τι ωραία Κυριακή!» («Εξάντας») και στην «Αυτοβιογραφία του Φεδερίκο Σάντσεθ». Το ψευδώνυμό του στην αντίσταση επανήλθε στα «Χαιρετίσματα από τον Φεδερίκο Σάντσεθ» («Εξάντας»), βιβλίο με αναφορές στο πέρασμά του από το ισπανικό υπουργείο Πολιτισμού, με το οποίο αποχαιρετά την πολιτική.

Το λογοτεχνικό του ύφος εμπεριέχει το στοιχείο του στοχασμού, τη ματιά του στην ιστορική πραγματικότητα του 20ού αιώνα, στην οποία ο Σεμπρούν δεν ήταν παρατηρητής, αλλά ένας από τους πρωταγωνιστές της, καθώς και την αδιάκοπη αναμέτρησή του με τη μνήμη, τα τραύματα και τα έντονα προσωπικά του βιώματα. Η αφήγηση στα βιβλία του, η οποία συχνά δεν προσδιορίζεται χρονικά, προσεγγίζει ποικίλα ιστορικά γεγονότα με ευφυείς παλινδρομήσεις ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον.

Η πολυδιάστατη προσωπικότητα του Σεμπρούν δεν εκφράστηκε μόνο μέσα στη λογοτεχνία. Υπήρξε δοκιμιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ενώ η ενασχόλησή του με το σινεμά θα τον συνδέσει απρόσμενα και με την Ελλάδα. Εκτός από το σενάριο της ταινίας του Αλέν Ρενέ «Ο πόλεμος τελείωσε», όπου ο Ιβ Μοντάν ουσιαστικά υποδύεται τον ίδιο τον Σεμπρούν, ενεπλάκη και με τη νεότερη πολιτική περιπέτεια της Ελλάδας στο σενάριο της ταινίας «Ζ» του Γαβρά, το 1969, για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Χάρισε και στους δυο μία υποψηφιότητα για Οσκαρ. Η συνεργασία του με τον Γαβρά συνεχίστηκε και στα σενάρια των ταινιών «Ομολογία» (1970) και «Ειδικό Δικαστήριο» (1975).

Με βραβεία είχε τιμηθεί και το λογοτεχνικό του έργο. Ενδεικτικά αναφέρουμε το «Φεμινά», του 1969, για το αριστουργηματικό «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ» («Θεμέλιο»), με ήρωα τον δολοφόνο τού Τρότσκι, ενώ ήταν ο πρώτος μη Γάλλος συγγραφέας που έγινε μέλος της Ακαδημίας Γκονκούρ.

Ο Χόρχε Σεμπρούν είχε επισκεφθεί αρκετές φορές τη χώρα μας, ενώ υπήρξε προσωπικός φίλος της Μελίνας Μερκούρη. Η τελευταία του επίσκεψη ήταν το 2005 όπου μαζί με τον Σύρο ποιητή του πολυθεϊσμού Αδωνι και τον Ιταλό τεχνοκριτικό Φελίπε Νταβέριο είχαν μιλήσει στο Μέγαρο Μουσικής με θέμα: «Η Ευρώπη, ο πολιτισμός, η Μεσόγειος».

Το πιο ισχυρό και καθοριστικό γεγονός του βίου του υπήρξε η εμπειρία του από το στρατόπεδο συγκέντρωσης από τα 19 μέχρι τα 21 του χρόνια. Οταν τον είχαν ρωτήσει, πριν από χρόνια, αν είναι «Ισπανός ή Γάλλος, πολιτικός ή συγγραφέας;» είχε απαντήσει: «Αιχμάλωτος του Μπούχενβαλντ».

Στα ελληνικά κυκλοφορούν, επίσης, από τον «Εξάντα» τα βιβλία: «Αντίο, φως της νιότης», «Η επιστροφή του Νετσάγιεφ», «Ο νεκρός που μας χρειάζεται» κ.ά.