...............................................................
Από τη Ρουάντα στην Ουκρανία...
από τον τραγουδοποιό και φίλο στο fb Βασίλη Γιοκουσκουμτζόγλου (facebook, 6.4.2022)
Βρήκαν
Τους εκτοξευτήρες ρωσικής κατασκευής σ’ ένα λόφο
Κοντά στο αεροδρόμιο με τα στοιχεία της σειράς παραγωγής
Να δίνουν μιαν άκρη -τον μίτο! τον μίτο!- για κάποια έρευνα
Που πνίγηκε πριν καλά καλά αρχίσει
Ίσως η παρτίδα να ήταν παραγγελία της Ουγκάντας
Που όπλιζε τους αντάρτες στον πόλεμο του ενενήντα
Ή τα βρήκαν στην μαύρη αγορά, ξεπούλαγε ο Κόκκινος Στρατός
Ή τα πήραν του Σαντάμ λάφυρα στον πρώτο πόλεμο
Πυκνό μυστήριο, το όπλο δεν έδειχνε τον δολοφόνο
Κι’ όλοι κατηγορούσαν όλους
Διεθνώς για το ποιος τίναξε το αεροπλάνο
Δώρο της γαλλικής κυβερνήσεως μαζί και την ειρηνευτική διαδικασία
Επιστροφή των προσφύγων, μοιρασιά της εξουσίας, παράφερνα προικός
Που είχε εμπνεύσει ο ίδιος ο Μιτεράν στον αέρα
Ο χωροφύλακας-μιράκολο των Ηλυσίων
Κούναγε ένα μαραφέτι στην τηλεόραση
Να το μαύρο κουτί, έλεγε, που θα τα πει όλα
Εννοώντας τον Καγκάμε και τους αντάρτες
Πρόσφυγες διωγμένοι πριν τριανταπέντε χρόνια, τους ουγκαντέζους
Και τους αμερικάνους πίσω απ’ όλα αυτά
Μία δημοσιογράφος των Βρυξελλών πάλι έδειχνε
Τους στρατιώτες της γαλλικής αποστολής με κλεμμένες βελγικές στολές
Που έγιναν μετά της Αναλήψεως μέσα στη σύγχιση
Καθώς στην πόλη στήναν μπλόκα κι’ άρχισαν οι σφαγές
Κι’ οι μάχες ξανά του αντάρτικου με το στρατό
Ένας έγκυρος εθνολόγος, γνώστης της περιοχής
Ωστόσο της απάντησε ν’ αφήσει τις υστερίες
Και να βρει τουλάχιστον κάποια εύλογη δικαιολογία
Στο γιατί οι γάλλοι να βγάλουν απ’ τη μέση
Τον πιο πιστό τους άνθρωπο στην Αφρική
Προσθέτοντας πως μάλλον ήταν οι κουνιάδοι του μακαρίτη
Κι’ οι αμετανόητοι του καθεστώτος του
Δεν του συχώρεσαν που έφερε πίσω τους τούτσι
Τον δολοφόνησαν λοιπόν και ρίχνοντάς τους το φταίξιμο
Δρομολόγησαν την Τελική Λύση
Κι’ έλεγε ο καθένας τα δικά του
Καθώς η αποστολή άρον άρον στο αεροδρόμιο
Με τις λευκές τογιότα και τους μισθούς τόσων μηνών σφίγγοντας
Στην αγκαλιά τα λάπτοπ του ΟΗΕ
Όχι να σώσουνε τίποτα πολύτιμες πληροφορίες
Αλλά από το φόβο καμιάς αδέσποτης
Αποστρέφοντας στο πίσω τζάμι
Τα μάτια των μελλοθανάτων
Που φώναζαν «Στο Ζαΐρ! Στο Ζαΐρ!
Στο Ζαΐρ και τις μίνες του!
Εκεί τα κίνητρα και οι αιτίες»
Τελικώς οι αντάρτες δικαιώθηκαν στα μάτια
Του τηλεοπτικού Λεβιάθαν διώκοντας τους γενοκτόνους
Σ' αυτό το Ζαΐρ που ξανάγινε Κονγκό και διαμελίστηκε λίγο αργότερα
Σε υποκινούμενες εξεγέρσεις, τοπικές συγκρούσεις, ανατροπές συμμαχιών
Κινήματα εγκαθέτων, εθνοτικά ξεπαστρέματα
Και ειδεχθείς περιπτώσεις ανθρωποφαγίας
Ας μη μπούμε τώρα σε λεπτομέρειες, οπότε εκείνες οι μίνες άλλαξαν χέρια
Λες και το αεροπλάνο το έριξαν μόνο και μόνο γι’ αυτόν τον λόγο
Χρόνια μετά, το μαύρο κουτί - που στην πραγματικότητα είναι πορτοκαλί
Βρέθηκε σ’ ένα ντουλάπι του ΟΗΕ
Όμως η είδηση πέρασε στα ψιλά των πρακτορείων
Και τι να προφτάσει να πει ο πιλότος όταν τον βρήκαν οι δύο πύραυλοι;
Άλλωστε το κουτί, έτσι είπαν
Μπορεί να ήταν από άλλο αεροπλάνο.
(Από την Ρουάντα Νησί.)
Δεν μπορείς να μιλάς για εγκλήματα και να αγνοείς τις αιτίες τους. Κι’ ανάποδα, οι αιτίες δεν ξεπλένουν τα εγκλήματα. Μα αν δεν τα κρατήσεις όλα μαζί, δεν έχουν νόημα. Οι εξουσίες αποφεύγουν το νόημα. Συνήθως το κρύβουν. Και το παρουσιάζουν κατά πως βολεί. Έτσι και οι τραγουδιστές, βρίσκουν κι’ αυτοί έναν τρόπο να μείνουν επίκαιροι. Αλλά το νόημα πρέπει να το βρούμε εμείς.
Γράφω για την Ρουάντα από το 1995 που γύρισα από κει. Ω ναι, πολύ μπερδεμένα πράματα αυτά, μοιάζει με μπιλιάρδο, η μια μπάλα χτυπάει την άλλη, μια άλλη πέφτει στην τρύπα, κι’ ύστερα είναι πράματα πολύ μακρινά αυτά, και ο κόσμος βαριέται. Αλλά όταν έρθουν κοντά, εδώ στην Ευρώπη μας, τότε θέλει να καταλάβει στα γρήγορα και αβρόχοις ποσί, και θέλει το νόημα να συμφωνεί μ’ αυτό που έχει ήδη αποφασίσει, με τις δικές του ταυτίσεις, κομφορμισμούς ή μικροσυμφέροντα. Φωνή βοώντος. Ακούω τώρα τις λυπητερές φωνές για την Ουκρανία και καταλαβαίνω γιατί η δική μου δεν ακούγεται. Δεν ξέρω, ίσως να μην ήρθε ο καιρός.
Αλλά όπως γράφει ένας ποιητής που αγαπάω και εκτιμώ,
«Όταν απλώσουν τα κύματα…»
ακούστηκε κάποια στιγμή η μικρή μου κόρη,
«θα μπω ξανά να κολυμπήσω…» *
*Του Βασίλη Παπά, Όταν απλώσουν τα κύματα, Chiaroscuro.
Η ζωγραφιά: Έξω από το Μπουτάρε, νότια Ρουάντα. Παστέλ και ακρυλικά σε χαρτί πολυτελείας, 30Χ12 cm.
Η μουζική: Όπως κάθε χρόνο τέτοια μέρα, Ίσως έπρεπε να πάμε πάλι.
Β. Το αίμα έχει αιτίες. Ποιος κατέρριψε το αεροπλάνο του χούτου προέδρου της Ρουάντας το βράδυ της 6ης Απριλίου του 1994; Αυτή η κατάρριψη πυροδότησε την Γενοκτονία των τούτσι, που το καθεστώς κατηγόρησε συλλήβδην για την δολοφονία. Και η Γενοκτονία πυροδότησε την εισβολή του FPR -του αντάρτικου των τούτσι- οργανωμένου στην Ουγκάντα, στρατηγικού εταίρου των ΗΠΑ. Την εισβολή που έβαλε τέλος στην Γενοκτονία και έδιωξε την κυβέρνηση των χούτου -παραδοσιακού σύμμαχου της Γαλλίας- μαζί με το στρατό της και δύο εκατομμύρια πρόσφυγες στο Ζαΐρ. Αυτό το ένοπλο προσφυγικό κύμα αποσταθεροποίησε τις ανατολικές επαρχίες της χώρας, και ήταν μόνιμη απειλή για το καινούργιο καθεστώς της Ρουάντας, του αντάρτικου των τούτσι. Που στάθηκε η αιτία γτην διάλυση των προσφυγικών καταυλισμών με τα όπλα, και την κατοχή των ανατολικών επαρχιών -του Κιβού- από τοπικά κινήματα, προσκείμενα στην Ρουάντα και την Ουγκάντα. Μόνο που στο Κιβού βρίσκονται το 80% των κοιτασμάτων κολομβοτανταλίτη του κόσμου. Που το ταντάλιο είναι η καρδιά της ηλεκτρονικής βιομηχανίας, που έκανε το μπουμ της στην δεκαετία του 90. Που από τότε πέρασαν -τα κοιτάσματα- με το ανάλογο ξέπλυμα, στον έλεγχο των αμερικάνικων πολυεθνικών. Αυτό είναι το νόημα του αίματος.
Το νόημα της Γενοκτονίας είναι στις αιτίες και στις συνέπειες, θέλω να πω. Ποιος ωφελείται από το έγκλημα; Cui bono, που λένε στα λατινικά. Γιατί στο φινάλε, το ποιος έριξε το αεροπλάνο -οι καταγραφές της φωνής του πιλότου στο μαύρο κουτί, συμβολικά- δεν ήταν αυτό που καθόρισε τις τραγικές εξελίξεις. Είναι η πολύπλοκη αλληλουχία των γεγονότων, των πριν και των μετά, που δίνει νόημα στην Γενοκτονία το νόημά της. Και η γνώση αυτής της αλληλουχίας είναι η μόνη προστασία μας από τις επόμενες, και η δέουσα τιμή στην μνήμη των νεκρών.
Ωστόσο, είμαστε αδιόρθωτοι. Ακούω όλους αυτούς που μας καλούν να καταδικάσουμε τον πόλεμο στην Ουκρανία, την άδικη σπατάλη της ζωής και την ισοπέδωση των πόλεών της. Και προσθέτουν με έμφαση να το κάνουμε χωρίς περιστροφές και «ναι μεν αλλά». Θα συμφωνήσω εκ των προτέρων, αρκεί να ανοίξουμε συγχρόνως και μιαν συζήτηση. Τι έγιναν οι υποσχέσεις της Δύσης για την μη επέκταση του ΝΑΤΟ στις χώρες του διαλυμένου Συμφώνου της Βαρσοβίας; Πως καταργήθηκε από το Σύνταγμα της Ουκρανίας η δέσμευση για αποπυρηνικοποίηση της χώρας; Ποιος ενθάρρυνε την ουκρανική ηγεσία στην κατάργηση της συνταγματικής της ουδετερότητας; Ποιος ωφελήθηκε από τον πόλεμο και την ενεργειακή κρίση; Γιατί όπως και να το κάνουμε, αυτή η συζήτηση δεν είναι κάποιο «ναι μεν αλλά». Όπως ξανάπα στην ανάρτησή μου, δεν μπορείς να μιλάς για εγκλήματα και να αγνοείς τις αιτίες τους. Ούτε να χρησιμοποιείς τις αιτίες για την νομιμοποίηση του εγκλήματος, βέβαια. Όμως αν δεν συνδέσεις τις αιτίες με το έγκλημα, αν δεν καταλάβεις, αυτό θα συνεχίσει να αναπαράγεται.
Ο Κίσινγκερ, ο Μπερνς -το αφεντικό της CIA-, ο πρώην πρέσβης της Αμερικής στην Μόσχα, ο Jack Matlock, είχαν προειδοποιήσει, τα άρθρα τους είναι στο διαδίκτυο. Άνθρωποι του συστήματος, θέλω να πω, αφήνω απόξω τους αντιφρονούντες όπως ο Τσόμσκι, ή τους αντιπολιτευόμενους όπως ο Σάντερς. Γιατί τότε άραγε αγνοήθηκαν οι ρώσικες κόκκινες γραμμές; Μήπως είναι δικαιολογημένα κόκκινες; Σε τι θα ωφελούσε τους ουκρανούς πολίτες η επαναπυρηνκοποίηση της χώρας; Θα τους έκανε πιο ελεύθερους; Θα τους γλύτωνε από την φτώχεια τους; Θα ήταν ικανή να αποτρέψει μια ρώσικη εισβολή;
Απέχουμε πολύ από το να κάνουμε στα σοβαρά έναν τέτοιο διάλογο. Και χωρίς αυτόν τον διάλογο, η καταδίκη του πολέμου μένει στείρα, ανενεργή, και χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα για την υπόθεση της Ειρήνης.
Και πάλι να αναζητήσουμε: Cui bono.
Απομονώθηκε η Ρωσία από την Ευρώπη. Η Γερμανία απέτυχε να αυτονομηθεί ενεργειακά. Η Αμερική μπαίνει στην αγορά φυσικού αερίου με το ακριβότατο LNG της. Κι' όλα αυτά σε μια περίοδο που το κέντρο της στρατηγικής της μετακινείται στον Ειρηνικό και την Κίνα.
Γ. Κατ' αρχήν είχα στο μυαλό μια συζήτηση για την Ουκρανία για εδώ, για τα καθ' ημάς. Σαν άσκηση, ας πούμε, για μια γενιά που πολιτικοποιήθηκε στις δεκαετίες του 70 και 80, αλλά δεν κατάφερε να ωριμάσει πολιτικά.
Όσο για την άλλη συζήτηση, που θα μπορούσε να αποτρέψει τον πόλεμο, την συζήτηση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, έχω να παρατηρήσω πως οι ρώσοι από χρόνια μιλούσαν για ένα σύστημα ασφαλείας που θα συμμετείχαν και αυτοί. Με την διάλυση της ΕΣΣΣΔ, η Αμερική είχε διαβεβαιώσει τον Γκορμπατσόφ, πως το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί στις χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, ειδικά στην Ουκρανία και την Γεωργία. Η αμερικάνικη πολιτική έπραξε ακριβώς τα αντίθετα, αδιαφορώντας για τις ρωσικές ανησυχίες. Η Δύση απέρριψε τον διάλογο για ένα συλλογικό σύστημα ασφάλειας που ζητούσε η Ρωσία. Δες το άρθρο του Τζακ Μάτλοκ, πρώην πρέσβυ στην Μόσχα (βάζω το λινκ στο τέλος.) Φωτίζει αρκετά το σκηνικό των τελευταίων ετών.
Να παρατηρήσω τέλος πως ο πόλεμος δεν είναι καυγάς στον δρόμο που παρεμβαίνεις αν είσαι καλοπροαίρετος και μπρατσωμένος να διακόψεις. Κανείς δεν μπορούσε να σταματήσει την Ρωσία. Μπορεί να την αποδυναμώσει, βέβαια. Όμως όχι προς όφελος της Ουκρανίας, αλλά της Αμερικής. Ο πόλεμος θα σταματήσει οσονούπω είτε επειδή ηττήθηκε η Ρωσία (οικονομικά, στρατιωτικά, πολιτικά, όπως νάναι) είτε επειδή εξασφάλισε την ουδετερότητα της Ουκρανίας και την de facto αυτονόμηση του Ντονμπάς. Με μία έννοια, και οι δύο προϋποθέσεις έχουν πληρωθεί. Κάποιος μπορεί να υποστηρίξει πως η Ρωσία ηττήθηκε, είναι ζήτημα οπτικής. Αλλά κι' από την άλλη, σε μιαν κατάσταση "μη πολέμου" που θα ακολουθήσει (πιστεύω,) η Ουκρανία θα είναι στο εξής μία buffer zone που λένε οι αναλυτές, που θα εξασφαλίζει σε μια ρημαγμένη χώρα αυτό που θα μπορούσε να είχε γίνει χωρίς πόλεμο, μόνο με την εφαρμογή των συμφωνιών του Μινσκ.
Θέλω να πω, το αντικείμενο της συζήτησης -κατά την γνώμη μου- όπως το θέτεις, δεν υπάρχει πια. Το θέμα, όπως και η Γενοκτονία στην Ρουάντα, αφορά την δικό μας Είναι εν τω κόσμω, το Dasein μας, την συνείδησή μας ως πολίτες του κόσμου, στο ελάχιστο βαθμό που επηρρεάζουμε την πορεία των πραγμάτων. Αλλά νομίζω πως το χρωστάμε, αν μη τι άλλο στον εαυτό μας: να ξέρουμε από που πηγάζουν οι κρίσεις.
Κι' ίσως κάποτε μάθουμε να τις προλαβαίνουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου