...............................................................
Διασχίζοντας την Πατησίων – Πατήσια !
(ιστορική αναδρομή στην παλιά Αθήνα)
Κυπριάδη
Περιδιαβαίνοντας την οδό Πατησίων και φτάνοντας στο τέρμα της, στη συμβολή με το Γαλάτσι ξεκινά η «Κηπούπολη Κυπριάδη» που συνιστά την βορειότερη συνοικία του Δήμου Αθηναίων. Ο οικισμός δημιουργήθηκε το 1920 απο τον επιχειρηματία Μίνωα Κυπριάδη και αναγνωρίστηκε απο την πολιτεία με διάταγμα του 1933. Σιγά σιγά δημιουργήθηκε ένας πολυφρόντιστος αισθητικά οικισμός με επιμελημένα και καλωπισμένα σπίτια, που μυροβο-λούσαν το μεράκι και την αγάπη των κατοίκων της περιοχής. Με την οικιστική της ποιότητα η Κυπριάδη αποτέλεσε πόλο έλξης πολλών διανοουμένων και καλλιτεχνών, εικαστικοί της γενιάς του ΄30 εγκαταστάθηκαν στην Κυπριάδου που έσπευδαν να εγκατασθούν σ΄αυτήν. Πολύ σύντομα έτσι επώνυμοι και έφτιαξαν τα εργαστηριά τους εκεί. Αναφέρουμε χαρακτη-ριστικά τους Φ. Κόντογλου, Σπ. Παπαλουκά, Γ. Βακαλό, Δ. Πικιώνη, ενώ και κορυφαίοι της ελληνικής διανόησης όπως ο μεγάλος μας ποιητής Γ. Δροσίνης, αλλά και ο κορυφαίος της εκπαιδευτικής μας μεταρρύθμισης Δ. Γληνός, είχαν επιλέξει την Κυπριάδου ως χώρο κατοικίας τους.
Η περιοχή Λεβίδη συνίσταται στο νοητό τετράγωνο που περικλείνεται μεταξύ των οδών Κεφαλληνίας και Αγίου Μελετίου. Το όνομά της προσέλαβε περί το 1900 απο την ευρισκόμενη εκεί παραθεριστική κατοικία της περίφημης οικογένειας Ν. Λεβίδη (Πατησίων 152), μέλη της οποίας αποτέλεσαν επιφανή στελέχη της επανάστασης του 1821, αλλά και Φιλικοί επίσης. Αρκετά εξ αυτών ακόμα υπήρξαν πολιτικοί και λόγιοι. Επιφανέστερος όλων ο Νικόλαος Λεβίδης, που αποτέλεσε πρωτεργάτης του περιοδικού «Ο Λόγιος Ερμής». Ο Ν. Λεβίδης απεβίωσε το 1852 στην Αθήνα.
Πλατεία Αμερικής - Αγάμων
Κεντρική πλατεία στον οδικό άξονα της Πατησίων, η Πλατεία Αμερικής – «Αγάμων».Το πρωθύστερο όνομά της ήταν «Ανθεστηρίων» δοθέντος ότι ως εξοχική περιοχή των Αθηνών, τα παλιά χρόνια προσέρχονταν οι Αθηναίοι για να εορτάσουν την Πρωτομαγιά. Το όνομα «Αγάμων» κυριάρχησε αργότερα απο την πολύφερνη κοινωνικά παρουσία μιας ομάδας ζωηρών νέων, που σύχναζαν σε καφενείο της περιοχής, οι οποίοι ήταν ορκισμένοι εχθροί του γάμου και διέδιδαν προκλητικές για τα κοινωνικά ήθη της εποχής θεωρίες κατά του γάμου. Η εκεντρική αυτή παρέα της εποχής των αγάμων νέων, δημιούργησε κοινωνικό κίνημα κατά του γάμου, ενώ μέσα απο τις στήλες της «Εφημερίδας των Κυριών» που που διηύθυνε η περίφημη σουφραζέτα Καλλιρόη Παρρέν, προετάθη η φορολόγηση των αγάμων. Χαρακτηριστικό εξάλλου της προσήλωσης των αγάμων στην θεωρία τους είναι και το εξής γεγονός. Κάποτε ένας εξ αυτών επο ονόματι Γεώργιος Περπινιάς επιπλοποιός, παρέβη τον όρκο του και παντρεύτηκε. Σύντομα ωστόσο διαπίστωσε ότι η γυναίκα του ήταν εριστική και δύστροπη. Οπότε παρήγγειλε ένα κάρο, φόρτωσε επάνω τα έπιπλα, την προίκα και τα υπάρχοντά της και ξαπόστειλε πίσω την νεόνυφη στον πατέρα της. Υπάρχει ακόμα και μια άλλη εκδοχή για το τοπωνύμιο «αγάμων», σύμφωνα με την οποία η ονομασία «αγάμων» δόθηκε ως χώρος μυστικών ερωτικών συναντήσεων. Απο το 1927 πάντως η Πλατεία πήρε με απόφαση του Δήμου Αθηναίων την ονομασία «Αμερικής». Επι της πλατείας υπάρχει μαρμάρινο καλαίσθητο συντριβάνι.
Πλατεία Κολιάτσου
Ακριβώς μετά την Πλατεία Αμερικής στον άξονα της Πατησίων υπάρχει η Πλατεία Κολιάτσου. Έλαβε το όνομά της απο το πλήθος των αγροτικών ιδιοκτησιών στην περιοχή της περιώνυμης μεγαλοαστικής οικογένειας Κολιάτσου στα μέσα του 19-ου αιώνα. Η οικογένεια Κολιάτσου διαδραμάτισε μείζονες ρόλους στην ελληνική επανάσταση. Ο Στυλιανός Κολιάτσος (1830-1878) αποτέλεσε εξέχον στέλεχος της Εθνοφυλακής και πρωταγωνίστηκε στην εκθρόνιση του βασιλιά Όθωνα. Με την λήξη του μεγάλου- Β΄παγ-κοσμίου πολέμου η Πλατεία έλαβε το όνομα «Αυστραλίας» εις ένδειξη ευγνωμοσύνης πρός το έθνος της Αυστραλίας, που συνέδραμε τον ελληνικό λαό στα χρόνια του εξοντωτικού για τους Έλληνες Β΄παγκοσμίου πολέμου. Ωστόσο το όνομα αυτό δεν εμπεδώθηκε απο τους Αθηναίους και κατέστη με την πάροδο του χρόνου νεκρό.
Συνεχίζοντας την οδική μας διαδρομή στον άξονα της Πατησίων, θα συναντήσουμε στο τέρμα της Πατησίων την περιοχή της «Αλυσίδας». Την ονομασία της αυτή είχε προσλάβει η περιοχή απο το 1900, οπότε και είχε τοποθετηθεί μια μεγάλη σιδερένια αλυσίδα, για να σταματά την διέλευση των πεζών όταν περνούσε απο κεί το αρτιγένητο τραίνο σιδηροδρόμου Αθηνών-Κηφησιάς. Ειδικώτερα όταν κατέφθανε το τραίνο στην περιοχή, ένας υπάλληλος του σιδηροδρόμου άπλωνε μια αλυσίδα και διέκοπτε υποτυπωδώς την κίνηση. Απο το 1930 όμως για λόγους ασφαλέστερης διακοπής της κυκλοφορίας, δυο σιδερένιες μπάρες υπεκατέστησαν την αλυσίδα. Με την πάροδο του χρόνου η περιοχή της αλυσίδας απέκτησε προσπέλαση με το τράμ της εποχής και έτσι γνώρισε μεγάλη άνθηση με την λειτουργία εστιατορίων και κέντρων αναψυχής. Η περιοχή της αλυσίδας είναι ακόμα συνδεδεμένη με την εορτή της Πρωτομαγιάς.
Η περιοχή Κλωναρίδου οριοθετείται μεταξύ των παραλλήλων αφενός της οδού Πατησίων, αφετέρου της νοητής γραμμής του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου. Και εμφανίζεται με το όνομα «Κλωναρίδου» απο τις αρχές του 20-ου αιώνα. Το όνομα προσέλαβε απο την ύπαρξη του ομώνυμου εργοστασίου στην περιοχή Ζυθοποιίας «Κ. Κλωναρίδου» που υφίστατο στην περιοχή Πατησίων και Καυταντζόγλου. Η ζυθοποιία ιδρύθηκε γύρω στα 1900. Περιμετρικά της υπήρχαν μπυραρίες και κέντρα αναψυχής. Την δεκαετία του 1930 το εργοστάσιο εξαγοράστηκε απο τη αντίστοιχη εταιρεία Ζυθοποιίας του Καρόλου Φίξ, η οποία άλλαξε την χρήση του εργοστασίου, ως αποθήκης και παγοποιίας. Σήμερα διασώζεται ένα μικρό τμήμα του αρχικού οικοδομήματος. Παράλληλα με το εργοστασιακό συγκρότημα, αρχικά ευρίσκετο εκεί και η έπαυλη Κλωναρίδη.
Ένα πραγματικό στολίδι, φυσικός πνεύμονας που ακολουθεί την περιοχή της Αλυσίδας και θα μπορούσε άνετα να χαρακτηρισθεί «μίνι Βασιλικός κήπος», είναι η περιοχή του «Προμπονά». Φέρει το όνομά της, απο το όνομα του πρωτοπόρου και εμπνευσμένου φαρμακοποιού, γιατρού και βοτανολόγου Δημητρίου Προμπονά (1874-1949), που είχε στην κυριολεξία προξενήσει μια κοσμογονία, γύρω απο τα φυσικά φάρμακα και τα βότανα. Ο καινοτόμος φαρμακοποιός, που λειτουργούσε φαρμακείο επι της οδού Πειραιώς 5, απο την αυγή του 20-ου αιώνα το 1905, στην περιοχή του Προμπονά είχε δημιουργήσει ένα πρωτοποριακό φυτώριο βοτάνων, με τα σπανιότερα είδη. Εν συνεχεία τα βότανα χρησιμοποιούσε στο φαρμακείο του για την παρασκευή φαρμάκων, αλλά και για την πρώθηση φυσικών μεθόδων ίασης, που σαν βάση τους είχαν τα βότανα του φυτωρίου του. Σήμερα ο κήπος του Προμπονά, πολύ μεγάλης στρεμματικής έκτασης, αποτελεί έναν μεγάλο πνεύμονα στην περιοχή, που ήδη απο τις πρώτες μεταπολεμικές μας δεκαετίες, ήταν βεβαρημένη απο την άναρχη δόμηση και απο την λειτουργία βιομηχανικών μονάδων και χρήσεων γής, οι οποίες δεν ήταν συμβατές με το φυσικό περιβάλλον.
Πατήσια
Με την πυκνή τους βλάστηση, τους ευωδιαστούς κήπους τους μέχρι να επέλθει η αστικοποίηση, τις ωραίες ταβέρνες τους, τους καλωσυνάτους κατοίκους, αλλά και τις άλλες φυσικές ομορφιές και το χρώμα τους, αποτελούν μια απο τις ωραίες περιοχές της Αθήνας τα Πατήσια. Κατά παράδοση κατοικήθηκαν απο μεσοαστικά στρώματα και αποτελούν χαρακτηριστική έκφραση της ύστερης αστικοποίησης του αττικού τοπίου. Έως και το τέλος του 19-ου αιώνα, τα Πατήσια εθεωρούντο παραθεριστική συνοικία των Αθηνών, με μεγάλες αγροτικές εκτάσεις και καλλιέργειες. Έσφυζαν απο πράσινο και βλάστηση με κατάφορτους κήπους, όπως εξάλλου και οι άλλες αγροτοπαραθεριστικές συνοικίες των Αθη-νών, ο Βοτανικός, η Κολοκυνθού κ.α. Σε ότι αφορά την ονοματοδοσία της περιοχής υπάρχουν πολλές εκδοχές για το ονομά της. Κατά μια εκδοχή λοιπόν το όνομα πιθανόν προέκυψε απο την αρχαίο Δήμο Βατής-Βατήσι, ο οποίος και αποτυπώνεται σε επιγραφή στην στοά του Αττάλου. Κατά μια άλλη εκδοχή το όνομα επήλθε απο την παρουσία στην περιοχή τούρκου μεγαλοκτηματία του Πατίς-αγά. Και επομένως με παράφραση προέκυψε το Πατήσια. Σύμφωνα με τον σπουδαίο αθηναιογράφο Δ. Σουρμελή, αρχικά η συνοικία αποκαλούνταν «Κήποι» και μεθύστερα «Παραδείσια». Αλλά με την έλευση του Μωάμεθ του Πορθητή στην Αθήνα, κατελήφθησαν οι «Κήποι» και έκτοτε αποκαλούνταν Πατήσια, απο το επίθετο «Πατισάχ» που σημαίνει «μεγάλος κύριος». Απο τα Πατήσια διήρχετο ο Ποδονίφτης, στις όχθες του οποίου υπήρχε πολύ μεγάλη και πλούσια σε χλωρίδα βλάστηση. Ένεκα της φυσικής τους ομορφιάς και του πρασίνου που κυριαρχούσε σε αυτά, τα Πατήσια αποτελούσαν επίζηλο εκδρομικό προορισμό. Σ΄αυτά εξάλλου υπήρχε πληθώρα κέντρων, όπως καφενείων, ταβερνών και αναψυκτηρίων, στα οποία μπορούσαν οι επισκέπτες να ξεκουραστούν και να αναταθούν στην φύση. Ενώ στην γέφυρα του Ποδονίφτη είχαν τοποθετηθεί παγκάκια, για να ξεκουράζονται οι εκδρομείς. Οι αργίες και οι σχόλες στην Αθήνα, ήταν μέρες γιορτής για τα Πατήσια, στις οποίες όλοι οι Αθηναίοι άδραχναν την ευκαιρία να τα επισκεφθούν, για να ξεκουραστούν απο την καθημερινότητά τους, αλλά και για να αγοράσουν άνθη, φρούτα και καλωπιστικά φυτά, απο τους αγρότες της περιοχής. Ονομαστά υπήρξαν και τα πατησιώτικα τριαντάφυλλα. Καταγράφεται μάλι-στα και το εξής ιστορικό γεγονός. Στα 1892 και μέσα στον προεκλογικό πυρετό της εποχής – πάντα οι εκλογές είχαν ξεχωριστό ηθικό και κοινωνικό βάρος για τον λαό της Αθήνας – οι Πατησιώτες πρόσφεραν εις ένδειξη αγάπης και πολιτικής στήριξης στον αγώνα του, πέντε χιλιάδες τριαντάφυλλα !!! στον μεγάλο μας πολιτικό μεταρρυθμιστή και πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη. Πρός το τέλος του 19-ου αιώνα και με την αναθεώρηση του σχεδί-ου της πόλεως των Αθηνών που έλαβε χώρα, τα Πατήσια προσέλαβαν χαρακτήρα προαστίου της πόλης, διιστάμενο σε δυο επιμέρους συνοικίες τα Κάτω Πατήσια και τα Άνω Πατήσια. Αποτελώντας πόλο έλξης για κατοίκηση, αλλά και για εμπορική δραστηριότητα, διαρκώς σώρευαν πολύ κόσμο και προϊόντος του χρόνου άρχισε η ταχεία αστικοποίησή τους. Γεγονός που αλλοτρίωσε την φυσική ομορφιά τους, ενώ περιόρισε δραστικά τους κήπους και τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις τους.Την θέση των πολυφρόντιστων και πανέμορφων περιβολιών που ευωδίαζαν και έβγαζαν απο τα χώματά τους τα πιο ωραία αγροτικά προϊόντα, πήραν τώρα κατοικίες, και καταστήματα. Το μέρος απο το οποίο διήρχετο ο Πο-δονίφτης, προσέλαβε το όνομα «Ποδονίφτης», απο το αντίστοιχο όνομα οικονομικά επιφανούς μεγαλεμπόρου, που ζούσε στην περιοχή και είχε εμπορικό κατάστημα στην Παλαιά Αγορά της Αθήνας. Όμως και αθλητικές δραστηριότητες ελάμβαναν χώρα στην περιοχή του Ποδονίφτη, δοθέντος του ελεύθερου χώρου που διέθετε, αλλά και του προσφερόμενου φυσικού τοπίου. Έτσι το 1902 διενεργήθηκαν ιππικοί αγώνες, που αποτέλεσαν βαρυσήμαντο κοινωνικό γεγονός των Αθηνών. Ακόμα στα ελεύθερα γήπεδα του Ποδονίφτη συνέρρευσαν κατά κύματα, πολλοί απο τους τραγικούς πρόσφυγες, μετά την μικρασιατική τραγωδία, δημιουργώντας έναν μεγάλο προσφυγικό συνοικισμό. Ο οποίος προοδευτικά μετεξελίχθηκε, στη γνωστή μας περιοχή της Νέας Φιλαδελφείας.
Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα από το Βιβλίο μου «ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα….», που πραγματεύεται την κοινωνική, πολιτισμική και αυτοδιοικητική ταυτότητα της Αθήνας μας.
*Ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου