...............................................................
Σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία
γράφει ο Χρήστος Λάσκος* ("Εφημερίδα των Συντακτών", 19.12.24)
Αν θέλαμε να εντοπίσουμε ένα και μόνο, ανάμεσα σε άλλα, φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό, που διαχώρισε ιστορικά τη λεγόμενη ανανεωτική Αριστερά στην Ελλάδα από αυτήν που η πρώτη ονόμαζε «δογματική», θα ήταν η επίκληση από τους ανανεωτές, ως στρατηγικού στόχου, του «σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία».
Αξίζει να θυμηθούμε εδώ ότι οι ανανεωτές –αναθεωρητές, για τους ενδο-αριστερούς αντιπάλους τους– δεν ήταν καθόλου λιγότερο φίλοι των σταλινικών καθεστώτων της εποχής –αρκεί κάποιος να διαβάσει τις Στιγμές τού, καλώς ή κακώς, πιο αντιπροσωπευτικού προσώπου του ανανεωτικού εγχειρήματος, του Λεωνίδα Κύρκου, για να το καταλάβει. Και δεν μιλώ για τη θετική τους ιδέα για τα καθεστώτα της Ρουμανίας ή της Βόρειας Κορέας. Αναφέρομαι στην ευρύτερη διανοητική συγκρότηση της πλειονότητας αυτού του χώρου –γιατί υπήρξε και μια πολύ παραγωγική και ριζοσπαστική εκδοχή.
Από την άλλη, είναι απολύτως ενδεικτικό των προηγουμένων το ότι επιλέχτηκε ως επιθετικός προσδιορισμός για το ΚΚΕ ο όρος «δογματικό». Επί της ουσίας, δηλαδή, τίποτε. Το ΚΚΕ δεν ήταν σταλινικό, δεν ήταν αντιδημοκρατικό, δεν ήταν εχθρικό σε ό,τι δεν ήλεγχε. Οχι. Πάνω απ’ όλα ήταν δογματικό.
Στα συμφραζόμενα της εποχής, αυτό που μπορεί να του προσαφθεί είναι, προφανώς, ότι δεν ακολούθησε μια γραμμή τύπου ΕΑΔΕ. Δεν ήταν ευλύγιστο, σαν να λέμε. Γιατί; Μα, γιατί ήταν δογματικό.
Νομίζω ότι, εδώ και πολύ καιρό, είναι ευρέως αποδεκτό πως ο τότε «αντι-δογματισμός» του ΚΚΕεσ., η εξαιρετική του ευλυγισία, ήταν που οδήγησε στη συντριπτική ήττα του στο πλαίσιο της ελληνικής Αριστεράς. Ο εργαζόμενος κόσμος, οι άνθρωποι των ενεργών και πολύ δυναμικών κινημάτων, ακόμη περισσότερο η νεολαία, αντιλαμβάνονταν τον ανανεωτικό χώρο ως την ήπια, εξημερωμένη εκδοχή του ίδιου πράγματος, που αντιπροσώπευε και το ΚΚΕ.
Από την άλλη, στο εσωτερικό της ανανέωσης, οι σταλινικές πρακτικές έδιναν και έπαιρναν. Από τη βίαιη έξωση του Νίκου Καρρά μέχρι τη διαγραφή της πλειονότητας του Ρήγα, αλλά και μετέπειτα επεισόδια, είναι απόδειξη για του λόγου το αληθές.
Οι παγκόσμιοι επαναστατικοί άνεμοι του ’60 και του ’70 ελάχιστα επηρέασαν αυτόν τον χώρο –με τιμητικές, εξαιρετικές, αλλά πάντα μειοψηφικές περιπτώσεις, κάποια εμβληματικά, για την ελληνική Αριστερά, πρόσωπα. Και, βέβαια, με τη σπουδαία περίπτωση της Β' Πανελλαδικής, η οποία πρόσφερε πάρα πολλά στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα.
Ας επανέλθω, όμως, στο αρχικό ζήτημα.
Στον «σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία». Ο οποίος, αρχικά, εμφανίστηκε με το όνομα «σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο». Από τα εφηβικά χρόνια ακόμη δεν μου άρεσαν καθόλου αυτές οι διατυπώσεις.
Μα, μπορούσε να υπάρξει σοσιαλισμός χωρίς «ανθρώπινο πρόσωπο»; Με πρόσωπο λυκάνθρωπου, ίσως; Ή πάλι, μπορούσε να υπάρξει σοσιαλισμός χωρίς δημοκρατία και ελευθερία; Δεν το είχε διευκρινίσει ο Πουλαντζάς, μεταξύ πολλών άλλων, πριν και μετά; Ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει.
Με άλλα λόγια, ο σοσιαλισμός ή είναι δημοκρατικός ή δεν είναι σοσιαλισμός. Ή αυξάνει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα –ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά– ή είναι εχθρός της χειραφέτησης, δηλαδή δεν είναι σοσιαλισμός.
Αφού, όμως, έτσι έχουν τα πράγματα, γιατί η επιμονή να ονομάζονται σοσιαλιστικά αυτά τα απεχθή και εντελώς δυσφημιστικά για το κομμουνιστικό κίνημα καθεστώτα.
Νομίζω ότι ο λόγος είναι πως οι ανανεωτές πράγματι πίστευαν πως το σοβιετικό μπλοκ ήταν σοσιαλιστικό. Οχι και πολύ καθώς πρέπει, αλλά, πάντως, σοσιαλιστικό. Εντυπωσιακό πράγματι αν σκεφτεί κανείς ότι η διεθνής New Left της εποχής είχε προσφέρει εξαιρετικές επεξεργασίες, που έδειχναν το αντίθετο –αν δεν έφταναν οι γνωστές στους πάντες πια, ειδικά μετά το ’56, σταλινικές σφαγές, που εξόντωσαν το σύνολο της επαναστατικής γενιάς του ’17.
Τα προηγούμενα δεν είναι ιστορία, απλώς.
Σε επίπεδο μακροϊστορικό, είμαι πεπεισμένος πως η απίστευτη και αισχυντηλή καθυστέρηση του διαχωρισμού από τα σταλινικά καθεστώτα, από μέρους της κυρίαρχης Αριστεράς, έπαιξε τον καθοριστικό ρόλο στη στρατηγική ήττα της, στην πολιτική της ισοπέδωσης και στην επικράτηση της πιο αγριανθρωπικής μορφής καπιταλισμού.
Σε ό,τι αφορά τα πιο δικά μας, η υιοθέτηση των εκφράσεων αυτών από τον Συνασπισμό –και το καπέλο στον ΣΥΡΙΖΑ– δεν είναι ανεξήγητα μεν, αλλά σίγουρα είναι ενδεικτικά μιας ορισμένης ροπής.
Αν δεν μας αρέσει ο όρος σοσιαλισμός γιατί είναι ιστορικά βεβαρημένος με αρνητικό φορτίο, να το συζητήσουμε. Δεν το πιστεύω, προσωπικά, αλλά να το δούμε.
Οι «δημοκρατίες», οι «ελευθερίες» και τα «ανθρώπινα πρόσωπα», ως επεξηγήσεις, ωστόσο, εξευτελίζουν τον σοσιαλισμό. Δεν προσθέτουν, αλλά αφαιρούν.
Η «ανανεωτική» τους πατίνα μάς γυρίζει πολλές δεκαετίες πίσω.
Με βάση την πρόσφατη εντόπια εμπειρία, ο ΣΥΡΙΖΑ πρόκοψε και εκτοξεύτηκε ως ριζοσπαστική -κινηματική Αριστερά και καταποντίστηκε ως «ανανεωτική». Ο κυβερνητισμός ήταν στον πυρήνα αυτής της καταστροφικής μετεξέλιξης. Αυτή είναι η προσωπική μου άποψη –και η εμπειρία μου μέχρι το ’15, όπως εγώ το καταλαβαίνω, την επιβεβαιώνει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου