"Κύρκος Δοξιάδης / Αριστερές ιδέες, δεξιές και αριστερές υποκειμενικότητες" γράφει ο Κύρκος Δοξιάδης (tvxs.gr. 30.3.2024)

 ...............................................................

Κύρκος Δοξιάδης / Αριστερές ιδέες, δεξιές και αριστερές υποκειμενικότητες

γράφει ο Κύρκος Δοξιάδης* (tvxs.gr. 30.3.2024)

Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον και σημαντικό ερευνητικό εγχείρημα. Η σπουδαιότητά του προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό και τη βασική δυσκολία του. Είναι μια έρευνα που επιχειρεί να ανιχνεύσει τη διάχυση των αριστερών ιδεών στην κοινωνία εν γένει και όχι σε αριστερούς ή δυνάμει αριστερούς ψηφοφόρους. Αναγνωρίζοντας πως η απεύθυνση μιας έρευνας σε αποκλειστικά αριστερούς ψηφοφόρους μπορεί να είναι πρακτικά ανέφικτη, θα πρέπει ταυτόχρονα να δεχτούμε και τις δυσκολίες που παρουσιάζονται όταν έννοιες και ιδέες της Αριστεράς τίθενται στην κρίση δεξιών και αριστερών πολιτών από κοινού.

Για παράδειγμα, στο ερώτημα: «Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την άποψη ότι η κοινωνία είναι διαιρεμένη σε κοινωνικές τάξεις, οι οποίες έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα;» παρατηρούμε τα εξής: πρώτον, οι θετικές απαντήσεις είναι άνω του 70% σε όλες τις κοινωνικές κατηγορίες, με βάση είτε το ετήσιο εισόδημα είτε το επάγγελμα. Και, δεύτερον, συμφωνεί με αυτή την άποψη και η πλειοψηφία των ψηφοφόρων της Νέας Δημοκρατίας με 58%. Αυτό τι σημαίνει; Ότι όλοι αυτοί συμμερίζονται την άποψη των Μαρξ και Ένγκελς στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ότι «μέχρι τώρα, η ιστορία όλης της κοινωνίας είναι ιστορία ταξικών αγώνων»; Προφανώς όχι.

Αφενός το ότι υπάρχει αναγνώριση της ύπαρξης αντιμαχόμενων τάξεων δεν σημαίνει απαραίτητα πως υπάρχει και συμφωνία πως αυτό είναι κάτι κακό ή άδικο, που πρέπει να καταργηθεί. Αφετέρου οι έννοιες, ανάλογα με τα υποκείμενα που τις προσλαμβάνουν, μπορεί να αποκτούν ριζικά διαφορετική σημασία. «Διαίρεση σε κοινωνικές τάξεις με αντικρουόμενα συμφέροντα» μπορεί για κάποιους να σημαίνει αντικρουόμενα συμφέροντα μεταξύ «συντεχνιών» και «υγιούς επιχειρηματικότητας».

Κάτι παρόμοιο με το παραπάνω ισχύει με το επόμενο ερώτημα: «Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την άποψη ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα για την πρόοδο της κοινωνίας μας είναι το γεγονός ότι οι λίγοι εκμεταλλεύονται τους πολλούς;». Και πάλι, η πλειοψηφία των απαντήσεων είναι θετική σε όλες τις κοινωνικές κατηγορίες. Και οι θετικές απαντήσεις των ψηφοφόρων της ΝΔ είναι μειοψηφικές μεν, αλλά λαμβάνουν το εντυπωσιακά μεγάλο ποσοστό του 40% (αφήνω εδώ κατά μέρος το γεγονός ότι τα ποσοστά των θετικών απαντήσεων από τους ψηφοφόρους των τριών ακραιφνώς ακροδεξιών κομμάτων κυμαίνονται από 71% έως 88%.) Οι έννοιες «λίγοι» και «πολλοί», όταν απευθύνονται σε απολύτως ετερόκλιτο κοινό, είναι τόσο αόριστες, που μπορεί να προσλάβουν την οποιαδήποτε σημασία. Κάποιοι μπορεί να πιστεύουν πως οι «λίγοι» είναι οι καταληψίες φοιτητές ή οι «συντεχνίες», που ταλαιπωρούν και εκμεταλλεύονται τους «πολλούς» νομιμόφρονες πολίτες με τις απεργίες και τις διαδηλώσεις τους. Αν η διατύπωση ήταν: «…ότι οι καπιταλιστές εκμεταλλεύονται τους εργαζομένους», τα ποσοστά των απαντήσεων μπορούμε να υποθέσουμε πως θα ήταν αρκετά διαφορετικά.

Στο υπόλοιπο κείμενο θα ασχοληθώ με τη σύγκριση μεταξύ των απαντήσεων των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και εκείνων της Νέας Αριστεράς. Θα μείνω σε ερωτήματα όπου υπάρχει μεγάλη απόκλιση μεταξύ των απαντήσεων των μεν και των δε, καθότι εκεί τα ευρήματα είναι μάλλον τα πιο αποκαλυπτικά.

Στο ερώτημα «Πού οφείλεται κυρίως το φαινόμενο της φτώχειας;», για λόγους συντομίας, ξεχωρίζω τις δύο επιλογές που έχουν κάποια σχέση με αριστερές ή έστω προοδευτικές θέσεις. Η μία είναι: «Στην αδυναμία του κράτους να παρέμβει και να την περιορίσει μέσω της αναδιανομής». Και η άλλη: «Στην άδικη φύση του κοινωνικού και οικονομικού συστήματος». Η πρώτη και η δεύτερη επιλογή λαμβάνουν από τους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ τα ποσοστά 62% και 34% αντίστοιχα, ενώ τα ποσοστά των ψηφοφόρων της Νέας Αριστεράς μοιράζονται ισόποσα με 49% στην κάθε επιλογή.

Τούτη η σημαντική διαφοροποίηση στα ποσοστά μεταξύ των ψηφοφόρων των δύο κομμάτων πιστεύω πως δεν είναι άνευ σημασίας. Χωρίς να αυθαιρετούμε, μπορούμε να πούμε πως η πρώτη επιλογή, που δίνει προτεραιότητα στον παρεμβατικό ρόλο του κράτους, βρίσκεται πλησιέστερα στη σοσιαλδημοκρατική θέση για κρατικό παρεμβατισμό και κοινωνική πρόνοια. Ενώ η δεύτερη, που δίνει έμφαση στην εγγενή κοινωνικοοικονομική αδικία του συστήματος, βρίσκεται σαφώς πιο κοντά στην αντικαπιταλιστική ιδεολογία της Αριστεράς.

Πιο κάτω υπάρχει το ερώτημα: «Με ποιους από τους παρακάτω θα πρέπει να αντιπαρατεθεί με μεγαλύτερη ένταση η Αριστερά;». Και πάλι απομονώνω τις δύο επιλογές που σχετίζονται πιο άμεσα με τις θέσεις της Αριστεράς/Κεντροαριστεράς. Η πρώτη είναι: «Με το μεγάλο κεφάλαιο» και η δεύτερη: «Με τις δυνάμεις της Δεξιάς». Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ δίνουν 21% και 39% αντίστοιχα, ενώ εκείνοι της Νέας Αριστεράς 41% και 35%. Και σε αυτή τη διαφοροποίηση παρατηρούμε μια ευκρινώς μεγαλύτερη εγγύτητα των ψηφοφόρων της Νέας Αριστεράς προς πιο άμεσα αντικαπιταλιστικές θέσεις.

Το εύρημα όμως που παρουσιάζει μάλλον το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι οι πολύ σημαντικές διαφοροποιήσεις στο ερώτημα: «Γνωρίζετε τις παρακάτω οργανώσεις και πολιτικά κόμματα; Εφόσον τις γνωρίζετε, τι άποψη έχετε για καθεμιά από αυτές;». Και πάλι για λόγους συντομίας, θα αναφέρω μόνο τα ποσοστά που απάντησαν: «Ναι και έχω θετική άποψη». ΕΑΜ: ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ 61%, Νέα Αριστερά 90%. ΕΛΑΣ: ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ 47%, Νέα Αριστερά 78%. ΔΣΕ: ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ 14%, Νέα Αριστερά 25%, ΟΠΛΑ: ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ 6%, Νέα Αριστερά 20%. ΕΔΑ: ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ 38%, Νέα Αριστερά 69%.

Καταρχάς, μια παρατήρηση που αφορά τους ψηφοφόρους και των δύο κομμάτων: βλέπουμε ότι, όσον αφορά τις τέσσερις οργανώσεις της Αριστεράς της περιόδου της Κατοχής και του εμφυλίου, υπάρχει μια σταθερά φθίνουσα τάση και στις δύο πλευρές, καθώς μεταβαίνουμε από τις λιγότερο προς τις περισσότερο «αμφιλεγόμενες» οργανώσεις. Αναμενόμενο, βέβαια.

Ερχόμαστε τώρα στις αποκλίσεις μεταξύ των δύο κομμάτων, που, όπως βλέπουμε, είναι όλες πολύ σημαντικές. Ως γενική διαπίστωση, μπορούμε να πούμε πως αυτή η ομάδα ερωτήσεων, όσον αφορά τα συγκεκριμένα κόμματα, διερευνά τις σχέσεις των ψηφοφόρων τους με την ιστορία της Αριστεράς. Πρόκειται για οργανώσεις και κόμματα που ταυτίζονται με το μακρινό πλέον παρελθόν – με την πολυτάραχη περίοδο που αρχίζει με τη ναζιστική κατοχή και τελειώνει με τη δικτατορία των συνταγματαρχών.

Ο Αλέξης Τσίπρας, μετά την πρώτη εκλογική νίκη του 2015, είχε καταθέσει λουλούδια στο μνημείο των εκτελεσθέντων από τους ναζί κομμουνιστών στην Καισαριανή. Τον περασμένο Δεκέμβριο ο νυν πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ Στέφανος Κασσελάκης είπε τα εξής: «Δεν θα χωρίσουμε τους Έλληνες ταξικά, έχουμε ζήσει αρκετή διχόνοια ως έθνος. Δεν χρειάζεται άλλο». Τούτη η πασιφανής και ουσιαστικότατη αποκήρυξη του παρελθόντος της Αριστεράς δεν μπορεί να μη βρίσκει την αντανάκλασή της στις στάσεις των ψηφοφόρων του τωρινού ΣΥΡΙΖΑ – όσων έχουν παραμείνει σε αυτόν και όσων έχουν προσέλθει μετά την εκλογή Κασσελάκη. Η σχέση με τη δική της ιστορία μάλλον είναι το πιο ουσιαστικό ταυτοτικό συστατικό της Αριστεράς. 

*Σημείωση: Κύρκος Δοξιάδης, ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών – Άρθρο σχολιασμού στο Ινστιτούτο ΕΝΑ με αφορμή την έρευνα κοινής γνώμης «Το αριστερό ημισφαίριο στην ελληνική κοινωνία»