..............................................................
από τον εικαστικό και φίλο στο fb Χρήστο Μαρκίδη (facebook, 10.3.2022)
Φυλλομετρώντας το εξαιρετικό Λεύκωμα της Ευφροσύνης Δοξιάδη The mysterious Fayum Portraits - Faces from Ancient Egypt (Thames & Hudson), θα ήθελα να πω δυο λόγια. Από που μας κοιτάζουν άραγε αυτά τα πορτρέτα; Ποια θέσφατα γυρεύουν να μας μεταδώσουν; Τι σημαίνει η αυστηρή στάση, το φωτεινό μέτωπο, τα μεγάλα θλιμμένα μάτια; Η μειλίχια έκφραση στο κλειστό στόμα;
Περνώντας από την παγανιστική σφαίρα στην Τραγωδία, ο άνθρωπος κατάφερε να οικοδομήσει εντός του και στη συνέχεια να μνημειώσει ένα πρόσωπο, που σε καμιά προηγούμενη παράδοση δεν είχε με τέτοιο τρόπο στερεωθεί. Ο μεγάλος αυτός κόσμος κλείνοντας τον κύκλο του αφήνει κληρονομιά την ελληνιστική Ανατολή και τη λατινική Δύση, και έκτοτε δύο φαινομενικά όμοιες, αλλά στην ουσία ριζικά διαφορετικές, υποθήκες του βλέμματος - τα πορτρέτα του Φαγιούμ φανερώνουν ακριβώς την οριακή στάση πριν από τη μετάβαση. Είναι η τελευταία εικόνα της αρχαίας συνείδησης, εκφρασμένη στο ένα και μοναδικό πρόσωπο. Το επόμενο στάδιο θα είναι του αποκεκαλυμμένου λόγου και της εννοιακής μεταμόρφωσης, με την οποία ο πολιτισμός της καθ' ημάς Ανατολής θα πορευθεί έξω από την Ιστορία για περισσότερα από χίλια χρόνια.
Όσο και να γυρίσεις πίσω, δύο πρότυπα του προσώπου υποστασιάζουν, ο ήρωας και ο άγιος. Υπέρβαση και αυτοπαράδοση. Στοχασμός και πίστη. Από την εποχή του νεοτερικού επιθετικού μοντέλου, που απέκοψε την ανθρωπότητα από τον λώρο του πνεύματος, οι αρχαίες αναφορές και αξίες, εκείνες που κινούσαν επί αιώνες τα νήματα της συνείδησης, σταθερά και ολοένα εκπίπτουν. Στον αντίποδα αυτής της οριστικής απουσίας, όπου όλοι παρατηρούν αλλά κανείς δεν βλέπει -σήμερα τα πάντα μοιάζουν είδωλα ακριβώς γιατί είναι δίχως νόημα-, ο άνθρωπος των πρώτων αιώνων, δοκιμασμένος στη μεγάλη στοχαστική παράδοση, φαίνεται να είναι όλος μάτια. Κι αν το ήθος προσδιορίζει το βλέμμα, εδώ έχουμε πλεόνασμα τέτοιο που νικάει τον χρόνο και έρχεται ως εμάς με την ταχύτητα του φωτός. Στόμα που δεν μιλά παρά μόνο για να παρηγορήσει. Μάτια στραμμένα προς τα μέσα και ταυτόχρονα προς τον καθένα, γεμάτα συμπόνια και έλεος. Κατάφαση της ζωής αλλά και παραδοχή του θανάτου, μα προπάντων προσδοκία του ενός: του φωτισμού της αλήθειας.
Είναι το δικό μας βλέμμα. Το βλέμμα που φέρουν ακόμη οι άδολοι και απλοί άνθρωποι, όπως και οι ηττημένοι του πνεύματος. Αυτό που την οριστική του έκπτωση βιώνουμε στον σημερινό αφανισμένο κόσμο.
Χρήστος Μαρκίδης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου