"Εκπαίδευση, φιλοσοφία, πόλεμος" γράφει ο Τάσος Τσακίρογλου ("Εφημερίδα των Συντακτών", 3.6.2022)

 ..............................................................

         Εκπαίδευση, φιλοσοφία, πόλεμος

γράφει ο Τάσος Τσακίρογλου ("Εφημερίδα των Συντακτών", 3.6.2022)

«Έτσι είναι η φιλοσοφία. Δεν χρησιμεύει για να βγαίνεις από τις απορίες, αλλά για να μπαίνεις σε αυτές». Αφορισμός; Ισως. Ομως με μεγάλη δόση αλήθειας, αφού ο Ισπανός φιλόσοφος Φερνάρντο Σαβατέρ στο βιβλίο του «Η ηθική της ανάγκης» (εκδόσεις Πατάκη) λέει ότι ο Σωκράτης συνόψιζε τη φιλοσοφική στάση: «Να παίζεις κάνοντας ερωτήσεις σαν αυτές που κάνουν τα παιδιά, αλλά να τις κάνεις απολύτως σοβαρά, χωρίς άλλο σκοπό από το να βγεις το γρηγορότερο από την άγνοια, γιατί τα πρόσωπα που φιλοσοφούν είναι εκείνα που επιθυμούν και ανυπομονούν να εγκαταλείψουν την άγνοια».

Ενα δομικό πρόβλημα της σημερινής παιδείας στην Ελλάδα και όχι μόνο είναι ότι επιχειρεί να χώσει στο κεφάλι των παιδιών και των νέων ανθρώπων «απαντήσεις» και μάλιστα παπαγαλιστί. Ομως το θέμα είναι πώς αυτοί θα μάθουν να θέτουν ερωτήσεις, ακόμα και απλοϊκές. Η αλληλουχία των ερωτήσεων είναι που οδηγεί στη γνώση και στην έξοδο από την άγνοια και όχι η αποστήθιση των «σωστών απαντήσεων», όπως γίνεται με τα sos των εξετάσεων.

Οι πολίτες ευνουχίζονται από το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο απαιτεί τη συμμόρφωση με τις αυθεντίες: στην αρχή τους καθηγητές, μετά τους «ειδήμονες» και τους τεχνοκράτες και, τέλος, τους πολιτικούς. Ετσι στραβώνει εξ αρχής το κλήμα και στη συνέχεια δίνει ξινούς καρπούς ή –συχνότερα– γίνεται στείρο.

Η διαδικασία της μάθησης είναι πάντα διπλή: ο εκπαιδευτής γίνεται και εκπαιδευόμενος, αφού η επαφή με το «υλικό» του τον αλλάζει δραστικά, γεμίζοντάς τον εμπειρίες, νέα γνώση και σταδιακή αυτογνωσία. Ο Σαβατέρ χαρακτηρίζει την παιδεία «αντίδοτο στη μοιρολατρία». Γιατί; Επειδή η γνώση της κοινωνικής πραγματικότητας μας καθιστά ικανούς να την αλλάξουμε. Να παρέμβουμε δημιουργικά και συνεργατικά και να διεκδικήσουμε αλλαγές και μεταρρυθμίσεις. Η άγνοια συντελεί καθοριστικά στην αποδοχή της υπάρχουσας πραγματικότητας και στην πεποίθηση ότι τίποτα δεν εξαρτάται από εμάς στον βαθμό που είμαστε αθύρματα στα χέρια δυνάμεων που δεν κατανοούμε και δεν μπορούμε να τους αντισταθούμε.

Η εκπαίδευση δεν πρέπει να σκοτώνει μέσα μας το παιδί που απορεί, θαυμάζει και εκπλήσσεται. Αντίθετα, πρέπει να το ενθαρρύνει να ρωτάει περισσότερο, να προσπαθεί να κατανοήσει και να αισθάνεται ικανοποίηση όταν οι απορίες του λύνονται. Η δημοκρατία έχει απόλυτη ανάγκη τέτοιου είδους «παιδιά» που ρωτούν, αμφισβητούν και διεκδικούν απαντήσεις σε κοινωνικά ερωτήματα.

Στον αντίποδα, όλα τα οιονεί ολοκληρωτικά ή δεσποτικά καθεστώτα έχουν κάθε λόγο να κρατάνε τους πολίτες σε νηπιακή φάση ή μάλλον αφασία. Να τους παροτρύνουν να είναι καταναλωτές –προϊόντων και ιδεών– και όχι συνειδητοί άνθρωποι. Να «κοιτάνε τη δουλειά τους» και να αδιαφορούν για το κοινωνικό τους περιβάλλον. Να είναι υπνωτισμένοι θεατές ακόμα και της ίδιας της ζωής τους, χωρίς περιθώριο αφύπνισης. Γι’ αυτό και πακτωλοί χρήματος ρέουν προς τα ΜΜΕ: για να εκπέμπουν το ίδιο μονότονο νανούρισμα μιας φυσικής τάξης πραγμάτων που δεν θα αλλάξει ποτέ. «Η ανθρώπινη φύση είναι εγωιστική και συγκρουσιακή και πάντα θα υπάρχει βία και αρπαγή».

Ομως κάθε πραγματική πρόοδος στην ανθρώπινη ιστορία ήρθε μέσα από τη συνεργασία και την αλληλεγγύη. Η πορεία από τη βαρβαρότητα στον πολιτισμό έγινε κόντρα στο πνεύμα του ανταγωνισμού, του ατομισμού και της επικράτησης. Ακόμα και η φύση μάς δείχνει ότι ο καλύτερος τρόπος για τη διαιώνιση των ειδών υπήρξε η συνεργασία και όχι ο πόλεμος.