"Ο εξευτελισμός των εννοιών" γράφει ο Κύρκος Δοξιάδης* ("Εφημερίδα των Συντακτών", 30.11.2021)

 ..............................................................

             Ο εξευτελισμός των εννοιών

γράφει ο Κύρκος Δοξιάδης* ("Εφημερίδα των Συντακτών", 30.11.2021)

Ενα από τα πιο προβεβλημένα στελέχη της Χρυσής Αυγής (τώρα καταδικασμένος και φυλακισμένος) πριν από λίγες μέρες έγραψε στο twitter: «Ενας Ελληνας ηθοποιός αντιδρά στον βίαιο διαχωρισμό των πολιτών, σεβόμενος την ελεύθερη βούληση και τα ατομικά μας δικαιώματα». Η αναφορά ήταν στον ηθοποιό Αρη Σερβετάλη, ο οποίος αρνήθηκε να κάνει παραστάσεις μόνο για εμβολιασμένους. Ανεξάρτητα από τη γνώμη που μπορεί να έχει κανείς για τούτη την απόφαση του συγκεκριμένου ηθοποιού, δεν φταίει βέβαια ο ίδιος που αναφέρεται επαινετικά σε αυτόν ένας χρυσαυγίτης. Αλλού είναι το ζήτημα.

Προφανώς δεν ευτελίζονται οι έννοιες της ελεύθερης βούλησης και των ατομικών δικαιωμάτων απλώς και μόνο επειδή τολμάει να τις πιάνει στο στόμα του ή στο πληκτρολόγιό του ένας ναζιστής. Κάπως αντίστροφα τίθεται το πρόβλημα. Με τούτη τη διατύπωση, αν δεν γνωρίζαμε ποιος είναι, θα μπορούσε κανείς να νομίσει ότι μιλάει ένας δημοκράτης. Από πού αντλεί τέτοιο θράσος ο εν λόγω ναζιστής;

Τα ατομικά δικαιώματα και η ελεύθερη βούληση είναι έννοιες της πολιτικής και ηθικής φιλοσοφίας. Επιπλέον, δεδομένου ότι η ιδεολογία θα μπορούσε να οριστεί ως πρακτική ηθική, ως πρακτική που διαμορφώνει έννοιες και που καθοδηγεί τις πράξεις των ανθρώπων σύμφωνα με αυτές, είναι κομβικές έννοιες της νεοτερικής ιδεολογίας - της ιδεολογίας των κοινωνιών της νεωτερικότητας και των πολιτειακών συστημάτων που δομήθηκαν επί τη βάσει των αρχών του Διαφωτισμού.

Ως κεντρική έννοια της νεωτερικής πρακτικής ηθικής, η ελεύθερη βούληση στηρίζεται στην άποψη πως όλα τα άτομα είναι ικανά να κρίνουν πώς πρέπει να πράττουν. Η ίδια η ελεύθερη βούληση των ατόμων αποτελεί καθοδηγητική αρχή για τις πράξεις τους, και τα ατομικά δικαιώματα, μεταξύ άλλων, είναι ο θεσμός που τους εξασφαλίζει πως μπορούν να πράττουν σύμφωνα με αυτήν.

Ταυτόχρονα όμως, και τούτο έχει βαρύνουσα σημασία ως προς το ζήτημα του εμβολιασμού και του μη εμβολιασμού, το ότι τα άτομα θεωρούνται ικανά να κρίνουν πώς πρέπει να πράττουν, που σημαίνει ότι ανήλικα άτομα ή άτομα που έχουν καταδικαστεί για αξιόποινες πράξεις στερούνται κάποια δικαιώματα (για διαφορετικούς βέβαια λόγους), ενέχει την ακόλουθη εξαιρετικά σοβαρή συνέπεια.

«Ελεύθερη βούληση» δεν είναι η ελευθερία ενός άγριου ζώου αφημένου στη ζούγκλα. Ακριβώς επειδή ελεύθερη βούληση σημαίνει πως διαθέτουν την ικανότητα να κρίνουν τα ίδια τις πράξεις τους, τα άτομα είναι υπόλογα για τις τελευταίες. Τα άτομα είναι υποχρεωμένα από την ίδια την ηθική της ελεύθερης βούλησης να πράττουν τηρώντας ορισμένους κανόνες. Οι οποίοι ανάγονται απλούστατα στην εξής μία αρχή: σεβασμός της ελευθερίας και των δικαιωμάτων των άλλων ατόμων. Και επειδή τούτη η αρχή δεν εξασφαλίζεται πάντοτε επαρκώς από τον νόμο, αυτό σημαίνει πως η ελεύθερη βούληση είναι αυστηρότερος κριτής των πράξεων και από τον ίδιο τον νόμο. Εξηγούμαι.

Ολόκληρη η ιστορία των θεσμών της νεωτερικότητας από την εποχή του Διαφωτισμού κι έπειτα σημαδεύεται από αγώνες που απορρέουν από την περίφημη διάκριση «νόμιμου» και «ηθικού». Ετσι, περνάμε από τους αυταρχικούς θεσμούς της απολυταρχίας στα δημοκρατικά πολιτεύματα, από τον κοινοβουλευτισμό της ολιγαρχίας στο καθολικό δικαίωμα ψήφου, από την αποκλειστικότητα τούτου του δικαιώματος για τους άντρες στην επέκτασή του στις γυναίκες, από την πατριαρχική νομοθεσία γενικότερα στην ισότητα των φύλων, από τις φυλετικές διακρίσεις στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων ανεξαρτήτως εθνικότητας ή καταγωγής, από την ομοφυλοφιλία ως ποινικό αδίκημα στους αγώνες για την ελευθερία στη διαφορετικότητα, και ούτω καθεξής.

Η ηθική θεμελίωση ακόμη και του αντικαπιταλιστικού κινήματος της Αριστεράς συνίσταται ακριβώς στο ότι οι νόμοι του καπιταλιστικού κράτους κρίνονται ανεπαρκέστατοι ως προς την εξασφάλιση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων των φτωχότερων τάξεων. Η ιστορία των ταξικών αγώνων και των ριζοσπαστικών κινημάτων της νεωτερικότητας είναι η ιστορία που καταδεικνύει την ηθική ανωτερότητα της ελευθερίας της βούλησης έναντι του νόμου.

Στο ιδεολογικό επίπεδο, ίσως η πιο ολέθρια συνέπεια της επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού είναι η ταύτιση της έννοιας της ελευθερίας με την ατομική ιδιοκτησία και η αντικατάσταση της έννοιας της ισότητας από την «ανταγωνιστικότητα». Στη συνείδηση του πολλού κόσμου, η ολοσχερής διαστρέβλωση των κεντρικών εννοιών του Διαφωτισμού επέρχεται ως αναπόφευκτο επακόλουθο. Από την έσχατη τραγική ειρωνεία της Ιστορίας να μιλάει ένας ναζιστής εν ονόματι της ελεύθερης βούλησης και των ατομικών δικαιωμάτων, έως την αδυναμία κάποιων να αντιληφθούν πως –έστω και αν δεν τους το επιβάλλει ο νόμος–- είναι υποχρεωμένοι να αποφεύγουν να συμβάλλουν στη μετάδοση του ιού, σεβόμενοι το δικαίωμα των συμπολιτών τους στην υγεία.

* καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

"Αφήστε λίγο παρελθόν" γράφει η Άννα Δαμιανίδη ("Εφημερίδα των Συντακτών", 30.11.2021)

 ..............................................................

                 Αφήστε λίγο παρελθόν

γράφει η Άννα Δαμιανίδη ("Εφημερίδα των Συντακτών", 30.11.2021)

Τώρα που πάω παντού με τα πόδια ανακαλύπτω λεπτομέρειες στις γειτονιές της Αθήνας. Κάτι πλατείες στα Πατήσια επιμελώς κρυμμένες, κάτι δρομάκια όπου βλέπεις στη σειρά μονοκατοικίες με μικρές αυλές, πεζούλια, εξωτερικά σκαλιά, λίγο χώρο για ψάθινες πολυθρόνες πριν από την εξώπορτα, πέτρινες πέργκολες, λεμονιές που τα κρύβουν σεμνά όλα τούτα. Στέκομαι και αναπνέω βαθιά, λες και μπορώ να εισπνεύσω αυτές τις εικόνες. Ποτέ δεν έμεινα σε τέτοιο σπίτι· μεγάλωσα σε διαμέρισμα πολυκατοικίας. Ομως με κρατούσε καμιά φορά η γιαγιά μου στο δικό της, ή η θεία μου σε ένα παρόμοιο. Πηγαίναμε επισκέψεις. Κι από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου έκανα το ίδιο πράγμα, περνούσα αργά το κατώφλι ανασαίνοντας βαθιά, κοίταζα γύρω μου μη μου ξεφύγει τίποτε, προσπαθούσα να αναπνεύσω αυτά τα σπίτια.

Τι ήταν που ασκούσε τόση γοητεία επάνω μου; Γιατί ακόμα με πιάνει χτυποκάρδι με τα ασπρόμαυρα πλακάκια, τα πράσινα κάγκελα που κανένας πια δεν φτιάχνει, την γκρίζα τσιμεντοκονία που αγκαλιάζει τις πέτρινες κουπαστές; Μου θυμίζουν κάτι όλ’ αυτά, ή είναι απλώς το παρελθόν που με τραβάει, ο χρόνος που έχουν ενσωματωμένο όλα αυτά τα πράγματα; Το παρελθόν όχι ως παιδική εμπειρία, γιατί εγώ αυτά στο δικό μου σπίτι δεν τα γνώρισα, αλλά απλώς ως παρελθόν. Απλό και νέτο σκέτο.

Υπάρχει άραγε κάποιου είδους ζωτική ανάγκη να συνδεόμαστε με το παρελθόν; Προσωπικά έχω καταλήξει σ’ αυτό το συμπέρασμα, αλλά δεν ξέρω πώς να το ερμηνεύσω. Νομίζω ότι χρειαζόμαστε λίγο παρελθόν στο χτισμένο περιβάλλον, στην πόλη που ζούμε, όπως χρειαζόμαστε αλάτι στο φαγητό. Οχι μόνο το αρχαίο παρελθόν, κι όχι μόνο το μεγαλειώδες, αλλά το πρόσφατο και το λιγότερο πρόσφατο, και το περισσότερο, όλα τα στάδια. Αχ να βρισκόταν ένας ευεργέτης που θα έλεγε, επί τη ευκαιρία των 200 χρόνων σύγχρονης Ελλάδας, θα αναλάβω τη σωτηρία των παλιών μονοκατοικιών μερικών τετραγώνων της τάδε γειτονιάς!

Προς το παρόν, οι ευεργέτες μας είναι οι ιδιοκτήτες αυτών των λίγων μονοκατοικιών, που τις συντηρούν και προσφέρουν τη θέασή τους στον άγνωστο περιπατητή. Και οι ενοικιαστές τους, βέβαια. Να μην ξεχάσω μνεία σε ωδεία, ινστιτούτα ξένων γλωσσών και φροντιστήρια, που επίσης διασώζουν παλιά μεγάλα κτίρια. Ερχόμαστε έτσι στον ρόλο του κράτους: αν είχε τέλεια δημόσια παιδεία, δεν θα υπήρχαν όλ’ αυτά. Οπότε, κάτι χρωστάμε και στο κράτος.

"Η δεξιά αθλιότητα" γράφει ο Χρήστος Λάσκος* ("Εφημερίδα των Συντακτών", 30.11.2021)

 ...............................................................

Η δεξιά αθλιότητα

γράφει ο Χρήστος Λάσκος* ("Εφημερίδα των Συντακτών", 30.11.2021)

Πριν από μερικές μέρες, ο Μητσοτάκης εκστόμισε, ως γνωστόν, απευθυνόμενος προς την αξιωματική αντιπολίτευση, το αμίμητο: «Εσείς μας βάλατε στα μνημόνια». Το θέμα σχολιάστηκε, προκάλεσε τη δέουσα θυμηδία και τελικά αφέθηκε στη λήθη.

Νομίζω πως πρόκειται για λάθος. Πολύ κακώς αφέθηκε στη λήθη. Οπως πολύ κακώς αυτό που προκάλεσε ήταν κυρίως θυμηδία.

Η προπέτεια που επέδειξε ο Μητσοτάκης, με αυτή του την ενέργεια, έχει μεγαλύτερη σημασία από όση της αποδόθηκε. Είναι άλλος ένας δείκτης της δεξιάς αθλιότητας, της διαχρονικής αθλιότητας της ελληνικής Δεξιάς. Η οποία, όπως όλες οι Δεξιές του κόσμου, αλλά ακόμη περισσότερο η δική μας, θεωρεί πως της ανήκουν τα πάντα, ακόμη και η πραγματικότητα. Η ψυχοπαθολογία της ιδιοκτησίας, που αποτελεί την καταστατική αξία της, της δίνει την πεποίθηση ότι είναι η ιδιοκτήτρια των πάντων - του ίδιου του είναι, του Είναι ακόμη ακόμη.

Ως νόμιμη ιδιοκτήτρια των πάντων, λοιπόν, είναι και ιδιοκτήτρια της αλήθειας.

Αν ο Μητσοτάκης λέει «εσείς μας βάλατε στα μνημόνια», έτσι είναι. Οπως, όταν τα αφεντικά λένε πως οι ελληνικοί μισθοί είναι πολύ υψηλοί, έτσι είναι. Οπως, όταν ποικίλα καθάρματα ισχυρίζονται πως η ανεργία οφείλεται στην έλλειψη κατάλληλων δεξιοτήτων των ανέργων, έτσι είναι. Οπως…

Ο λόγος που «είναι έτσι» βρίσκεται στο γεγονός πως αυτές οι διατυπώσεις εκπέμπονται από αυτούς που νίκησαν. Πράγμα που συνέβη πρόσφατα, ενισχύοντας έντονα τη σιγουριά τους πως η ιδιοκτησία τους στα πάντα -και στην αλήθεια- δεν μπορεί επ’ ουδενί να αμφισβητηθεί. Αν, μάλιστα, αναλογιστούμε πόσο φόβο ένιωσαν πριν από λίγα μόνο χρόνια, όταν η πάνδημη απαξίωσή τους τούς είχε γίνει καθημερινός εφιάλτης, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τα τωρινά τους καμώματα.

Ο Αντριου Μέλον, κορυφαίος μεταξύ των βαρόνων -ληστών του 19ου αιώνα, που διαμόρφωσαν τον αμερικανικό καπιταλισμό, έλεγε: «Σε μια οικονομική κρίση, οι περιουσίες επιστρέφουν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους».

Πράγματι, και η ελληνική περίπτωση το δείχνει -η κρίση επέστρεψε τις περιουσίες όλων των ειδών, όχι μόνο τις οικονομικές, στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους.

Πριν να συμβεί αυτό, όμως, οι νόμιμοι ιδιοκτήτες τα χρειάστηκαν. Μ’ όλο που ποτέ δεν έχασαν τη βάση της οικονομικής τους δύναμης, ποτέ δεν έπαψαν να κατέχουν το κράτος, ούτε και τη συντριπτική δύναμή τους στα μέσα μαζικού επηρεασμού, οι μαζικοί αγώνες και ο πολιτικός σεισμός που ακολούθησε τα πρώτα χρόνια της κρίσης τούς στοίχειωσε για καιρό.

Αυτό δεν πρόκειται να το ξεχάσουν ποτέ. Από αυτό πηγάζει η προπέτεια, από την αναγεννημένη αυτοπεποίθηση κάποιων που πολύ πρόσφατα τρόμαξαν πως θα γίνει ξέφτια η ταξική τους υπόληψη - αυτή που βασίζεται στη φυσική, φυσικότατη ανισότητα.

Ο Μητσοτάκης δεν είναι απίθανο να πιστεύει πραγματικά πως «εμείς», ο τότε ΣΥΡΙΖΑ, η Αριστερά, «τους βάλαμε στα μνημόνια». Κι ας είχαμε κάτι μονοψήφια εκλογικά ποσοστά. Κι ας μην ελέγχαμε κανένα μηχανισμό κυβερνητικής πολιτικής.

Οπως και τα αφεντικά πιστεύουν πραγματικά πως οι μισθοί είναι πολύ υψηλοί, όπως και τα ποικίλα καθάρματα πιστεύουν πραγματικά πως αιτία της ανεργίας είναι η αντικειμενική «αδεξιότητα» των ανέργων.

Αλλωστε, όλα είναι θέμα κινήτρων και μέτρων. Αν έχεις την ιδιοκτησία σε αυτά, η αλήθεια σού ανήκει εξ ολοκλήρου.

Το γεγονός πως πολλοί από τους προηγουμένους είναι αυτοδικαίως ηλίθιοι -idiots με πατέντα- δεν αλλάζει σε τίποτε τις παραπάνω διαπιστώσεις.

Η ιδιοκτησία είναι αρετή σημαντικότερη από την ευφυΐα. Και η «αριστεία» αφορά την πρώτη, όχι τη δεύτερη.

Σε διαφορετική περίπτωση, και μόνο η υπενθύμιση πως «τότε», λίγο πριν ξεσπάσει η κρίση και «τους βάλουμε στα μνημόνια», όλοι αυτοί, η δεξιά κυβέρνηση Καραμανλή και η απολύτως συμβατή επί δεκαετίες ΠΑΣΟΚική της αντιπολίτευση, σε μια επίδειξη ογκώδους ηλιθιότητας, ισχυρίζονταν πως «η Ελλάς ήτο απολύτως θωρακισμένη λόγω μικρής μόχλευσης», θα έπρεπε να τους κάνει να βρουν το πιο βαθύ λαγούμι για να κρυφτούν. Οπως και τους διεθνείς εμπειρογνώμονες, άλλωστε, συμπεριλαμβανομένων της Ε.Ε., της ΕΚΤ και του ΔΝΤ, που το 2008 ακόμη ήταν βέβαιοι πως η ελληνική οικονομία είναι επαρκώς προστατευμένη. Θυμάμαι έντονα μια προεκλογική συζήτηση του 2009, όπου οι «κατ' εξοχήν αρμόδιοι» Αλογοσκούφης και Χριστοδουλάκης μάς καθησύχαζαν, στο μέτρο που «ο ελληνικός τραπεζικός τομέας ήταν πολύ καλύτερα κεφαλαιοποιημένος από αυτόν της Δύσης»!

Δεν θα κρυφτούν, όμως. Θα συνεχίσουν να προκαλούν. Θα υπενθυμίζουν πάντα πόσο απόλυτα αφεντικά είναι.

Σε αυτό διαχειριστική, συναινετική απάντηση δεν υπάρχει. Αν δεν επανέλθει, στην πιο καθαρή του εκδοχή, το «ή εμείς ή αυτοί», όσο δύσκολο κι αν είναι ύστερα από όσα συνέβησαν το ’15, θα μας φάνε ζωντανούς.

* εκπαιδευτικός

"Ενδεχόμενα" ποίημα του Λευτέρη Αλεξίου (1890-1964) (από την προσωπική ανθολογία του Μανόλη Αναγνωστάκη "Η χαμηλή φωνή", εκδ. Νεφέλη, 1990)

 

...............................................................

Λευτέρης Αλεξίου (1890-1964)

ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΑ

Κομμάτι αργά, μα κάποτε θα ρθούν,
οι κριτικοί, των τωρινών τα εγγόνια,
στης παγερής ανυπαρξίας τα χρόνια
στη σκόνη μου την τύχη τους να βρούν.

Τον κόσμο το στενό θα ρθούν να ιδούν
όπου η καρδιά η πλατιά χτυπούσε αιώνια
και σα δεντρό πετούσε ανθούς και κλώνια.
Βαθιά στου βίου μου τ’ άδυτα θα μπούν.

Θα ψάξουν τα βιβλία μου, τα χαρτιά μου,
τη μούχλα απ’ τα παλιά μου ημερολόγια·
κάθε λογής πηγές θα βάλουν χάμου,

τον άνθρωπο και το έργο για να κρίνουν.
Θα πουν, θα γράψουν λόγια, λόγια, λόγια,
μα βέβαια, τ’ άδυτα άδυτα θα μείνουν.

Από το μυθιστόρημα της Φλερ Γιέγκυ "Τα μακάρια χρόνια της τιμωρίας" (μτφ. Σταύρος Παπασταύρου, εκδ. Άγρα, 2021) & Beethoven: Sonata No.20 in G Major, Op.49 No.2 (Goode, Lewis)

 ...............................................................

              Φλερ Γιέγκυ (γ. 31/7/1940)

"...Παρακολουθώ επίσης μαθήματα πιάνου. Μερικές φορές φαντάζομαι πως παίζω με τέσσερα χέρια, τα άλλα δύο ανήκουν στο πρόσωπο που γράφει τα γράμματα από τη Βραζιλία. Κατά το τέλος του πρώτου τριμήνου δόθηκε το κοντσέρτο των Χριστουγέννων. Στις 17 Δεκεμβρίου. Η Φρεντερίκ έπαιξε πιάνο. Μπετόβεν, Σονάτα έργο 49, αρ. 2. Χειροκροτήθηκε. Για κάμποση ώρα στην αίθουσα επικρατούσε νεκρική σιωπή. Η διεύθυνση στις πρώτες θέσεις, οι καθηγήτριες, η νεγρούλα. Η Φρεντερίκ βγήκε σαν ρομπότ, έπαιξε με κάμποσο πάθος, υποκλίθηκε σαν ρομπότ, και τα χειροκροτήματα  ήταν σαν να μην άγγιζαν τ' αυτιά της. Έδειξε άραγε πως ήταν σπουδαία πιανίστρια εκείνη την ημέρα, πριν από τα Χριστούγεννα, η Φρεντερίκ; Εγώ πιστεύω πως ναι. Ο τρόπος που εμφανιζόταν έκανε εντύπωση. Δεν είχε ούτε συγκίνηση ούτε ματαιοδοξία ούτε μετριοφροσύνη, λες και ακολουθούσε την ίδια τη σορό της. Έσφιξε τους καρπούς και τα χέρια της έπαιξαν. Απαθής, αλλά στα μάτια και στο στόμα της τρεμόπαιξε μια λάμψη φευγαλέα. Μια ένταση ψυχής, σε μια σπάνια στιγμή, αλλοίωσε το πρόσωπό της, μολονότι ήταν ασάλευτο. Η Φρεντερίκ γύρισε στη θέση της. Συνειδητοποίησα πως ήταν κάτι ακόμα παραπάνω από αυτό που νόμιζα. Υπάρχει κάτι το απόλυτο και το άπιαστο σε ορισμένα πλάσματα, σαν μια αποστασιοποίηση από τον κόσμο, από τους ζωντανούς, μοιάζει όμως και σαν το σημάδι κάποιου που βιώνει μια δύναμη άγνωστη σ' εμάς. Ένιωθα συνταραγμένη. Κάποτε είχα ακούσει την Κλάρα Χάσκιλ. Καθόμουν στην πρώτη σειρά, δεν ήθελα να χάσω τίποτα από τα γεράματα της Κλάρα. Η Φρεντερίκ δεν με ρώτησε καθόλου πώς μου φάνηκε το παίξιμό της. Αποπειράθηκα να κάνω ένα κομπλιμέντο, ήμουν ακόμα συγκινημένη, "ce n' est rien", και δεν ξαναμιλήσαμε πια γι' αυτό. Ενώ γράφω, ανοίγω το ραδιόφωνο κι ακούω να παίζουν ένα κοντσέρτο Μπετόβεν. Αναρωτιέμαι μήπως η Φρεντερίκ με παρακολουθεί καθώς γράφω για εκείνη. Κλείνω το ραδιόφωνο. Γίνεται πάλι σιωπή. Τα χειροκροτήματα έχουν τελειώσει. Η Φρεντερίκ υποκλίνεται ελαφρά, γέρνει το κεφάλι, κάθεται πάλι στη θέση της, στην πρώτη σειρά, δίπλα στη διεύθυνση και στη μικρή νέγρα. Για μια στιγμή κάνω τη σκέψη πως η μικρή είναι πρόγονος της Φρεντερίκ..."

Από το μυθιστόρημα της Φλερ Γιέγκυ "Τα μακάρια χρόνια της τιμωρίας" (μτφ. Σταύρος Παπασταύρου, εκδ. Άγρα, 2021)

Beethoven: Sonata No.20 in G Major, Op.49 No.2 (Goode, Lewis)

""Ένα ξερό δαφνόφυλλο..." ποίημα του Κώστα Γ. Καρυωτάκη ανθολογημένο από τον Μανόλη Αναγνωστάκη ("Η Χαμηλή Φωνή", εκδ. Νεφέλη, 1990)

 ...........................................................

Κώστας Γ. Καρυωτάκης (1896-1928)

Ένα ξερό δαφνόφυλλο...

Ἕνα ξερό δαφνόφυλλο την ὥρα αὐτή θα πέση,
το πρόσχημα τοῦ βίου σου, και θ' ἀπογυμνωθῆς.
Με δέντρο δίχως φύλλωμα θα παρομοιωθῆς,
που το χειμώνα ἀπάντησε στοῦ δρόμου ἐκεῖ τη μέση.

Κι ἀφοῦ πια τότε θἆναι ἀργά νέες χίμαιρες να πλάσης
ἢ ἀκόμη μια ἐπιπόλαιη και συμβατική χαρά,
θ' ἀνοίξης το παράθυρο για τελευταία φορά,
κι ὅλη τη ζωή κοιτάζοντας, ἥρεμα θα γελάσης

"Κοριτσάκι Χωρίς Σπίρτα" γράφει ο Μανώλης Πιμπλής ("Εφημερίδα των Συντακτών", 29.11.2021)

 ...............................................................

             Κοριτσάκι Χωρίς Σπίρτα

γράφει ο Μανώλης Πιμπλής ("Εφημερίδα των Συντακτών", 29.11.2021)

Η οκτάχρονη Ρομά είναι το κοριτσάκι με τα σπίρτα της εποχής μας. Είναι από τα παιδιά που, όπως το κοριτσάκι του Αντερσεν, πρέπει κάτι να φέρει στη σπιτική τρώγλη, ίσως ο πατέρας της να την κακομεταχειριστεί κι αυτήν αν δεν το φέρει, ποιος ξέρει. Είναι αυτή που πρέπει να ζητιανέψει, αν είχε κάτι να πουλήσει θα έλεγε, όπως οι ζητιάνοι στο μετρό, όπως και η μικρή Δανέζα, ότι δεν ζητιανεύει, πουλάει σπίρτα. Τον αργό τους θάνατο στον δρόμο κάποιος τον επιτάχυνε. Στη μια περίπτωση η τρελή άμαξα που την πέταξε στην άκρη του δρόμου, της πήρε το παπούτσι και της σκόρπισε τα σπίρτα. Στην άλλη ένα συμπτωματικό πάτημα κουμπιού που έκλεισε μια βαριά σιδερένια πόρτα, πάλι από κάποιον τυχαίο που ούτε αυτός την είδε.

Κανείς δεν βλέπει τα κοριτσάκια με τα σπίρτα, όπως κανείς δεν βλέπει όσους κοιμούνται στα πλατύσκαλα των πολυκαταστημάτων που πωλούν τσάντες για χίλια ευρώ. Κανείς δεν βλέπει αυτούς που μαζεύουν χαρτί και μέταλλο από τους σκουπιδοτενεκέδες, κανείς δεν βλέπει τους τρυπημένους από τα ναρκωτικά κι ας περνάει από πάνω τους. Οι μεγάλες πόλεις έχουν γεμίσει με άστεγους και «κοριτσάκια με τα σπίρτα». Η Αθήνα είναι γεμάτη, όπως στο Παρίσι όπου, προ ημερών, μου είπαν, ένας 28χρονος ρακένδυτος φώναζε χτυπώντας τις πόρτες του μετρό: «Είμαι Γάλλος!».

Η εθνικότητα -ή ο εθνικισμός, όπως θέλει κανείς το παίρνει- μοιάζει να είναι το τελευταίο οχυρό όχι μόνο των κατατρεγμένων, αλλά και όσων ακόμα επιβιώνουν. «Τουλάχιστον εμάς (τους Ελληνες, τους Γάλλους, όποιους) δεν μας αφορά». Φυσικά αυτό το οχυρό έχει από καιρό σπάσει. Δεν είναι μόνο που οι Ρομά είναι Ελληνες, είναι επίσης ότι και άλλοι, κατ’ αυτή τη λογική, «πιο Ελληνες», ζουν στο ίδιο, ίσως και χειρότερο περιθώριο. Το ίδιο γίνεται παντού. Η επιστροφή στον Ντίκενς και στον Αντερσεν, δήθεν με νέες ιδέες, είναι ταχύτατη.

Σε μια διάλεξή του πριν από χρόνια ο Αλέν Μπαντιού, που είναι επισήμως λίγο ντεμοντέ ως «υπερβολικά» αριστερός ή «υπερβολικά» ανθρωπιστής, ή ποιος ξέρει τι «υπερβολικά» άλλο, κάτι που σημαίνει ότι λέει πράγματα «ανεφάρμοστα», βλέπε «αφελή», γεμίζει όμως τα αμφιθέατρα πάντα, έλεγε ότι το σημερινό προλεταριάτο είναι οι ξένοι, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες. Σήμερα αυτό είναι ακόμα πιο προφανές, αν και πρέπει πια να συμπεριλάβουμε και κάμποσους αυτόχθονες που μοιράζονται σχεδόν την ίδια μοίρα.

Η φτώχεια διευρύνεται συνεχώς και δεν έχει εθνικότητα και φυλή, έχει μόνο περιθωριοποίηση. Για να ξεφύγουμε από αυτόν τον δρόμο, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε ότι ο στοχασμός μας είναι κι αυτός μαγκωμένος σε μια βαριά πόρτα, χωρίς να μπορεί καν να σκύψει, να ανάψει ένα σπίρτο να κάνει λίγο φως, χωρίς καν να μπορεί να ονειρευτεί μια γιαγιά πριν αναπόφευκτα πεθάνει. Αλλιώς δεν θα μπορέσουμε ποτέ να φύγουμε από το εργοστάσιο της μοναδικής σκέψης στο οποίο, λίγο-πολύ, εργαζόμαστε όλοι.

"ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΜΟΥ" ποίημα του Κώστα Γ. Καρυωτάκη (1896-1928) από τη συλλογή "Ελεγεία & Σάτιρες"-1928. Μαζί με τη μελοποίηση του ποιήματος από τον Γιάννη Δρόλαπα (2012) (youube)

 ...............................................................

Κώστας Γ. Καρυωτάκης (1896-1928)

ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΜΟΥ 

( Ελεγεια και Σατιρες - 1927 ) 

Όλα τα πράγματά μου έμειναν όπως 

να 'χω πεθάνει πριν από καιρούς. 

Σκόνη στη σκόνη εγέμισεν ο τόπος, 

και γράφω με το δάκτυλο σταυρούς. 

Όλα τα πράγματά μου αναθυμούνται 

μιαν ώρα που περάσαμε μαζί, 

σ' εκείνη τα βιβλία μου λησμονούνται, 

σ' εκείνη το ρολόι ακόμα ζει. 

Ηταν ευτυχισμένη κείνη η ώρα, 

ήταν ένα δείλι ζωγραφιστό. 

Εχω πεθάνει τόσα χρόνια τώρα, 

κι έμεινε το παράθυρο κλειστό. 

Κανένας, ούτε ο ήλιος, πια δε μπαίνει. 

Το ερημικό μου σπίτι αντιβοεί 

στην ώρα κείνη ακόμα, που σημαίνει, 

αυτή μονάχα, βράδυ και πρωί.

Δεν ξέρω δω ποιος είναι τώρα ο τόπος, 

δε ξέρω ποιος χαράζει τους σταυρούς, 

κι όλα τα πράγματά μου έμειναν όπως 

να 'χω πεθάνει πριν από καιρούς.

"Αν δείτε την Όλγα να περπατάει..." ποίημα της Γεωργίας Δεληγιαννοπούλου (facebook, 27.11.2021)

 ..............................................................

Αν δείτε την Όλγα να περπατάει...

Αν δείτε την Όλγα να περπατάει
στις διαχωριστικές των λεωφόρων ντάλα μεσημέρι
ή να τρέχει μες στο μποτιλιάρισμα ζιγκ ζαγκ ανάμεσα στα κορναρίσματα
ή περασμένα μεσάνυχτα να παίζει κουτσό στις πλάκες των πεζοδρομίων
και το πρωί στο ρημαγμένο παράσπιτο να σκάβει σοβάδες και να τους μασουλάει
μην ανησυχήσετε
έτσι είναι αυτή η μικρή
ντύνεται το νερό της βροχής
παίρνει του ανέμου τη φόρα
και φεύγει καταπάνω στο λασπωμένο ρέμα
να πνίξει τα φτηνά σας δάκρυα
χωρίς αντίτιμο

 
Και δεν αφήνει και ίχνη
Μόνο ενοχλεί δεν κάνει άλλη ζημιά
ποτέ δεν μεγαλώνει
εύκολα ξεχνιέται

 
Μακάρι να ‘ταν φάντασμα η Όλγα
λέω 'γω
να σας ρημάξει τα σωθικά
έτσι που σέρνετε το κορμί σας στον αχρείο σας κόσμο
μα δεν είναι Ερινύα η Όλγα
είναι μόνο ένα παιδί
που ξεψύχησε κατά λάθος μια λάθος στιγμή
Ένα λάθος η Όλγα
Ένα λάθος
Ανησυχία καμιά


Γεωργία Δεληγιαννοπούλου

"Εκείνη τη φορά που οι Ολλανδοί έφαγαν τον πρωθυπουργό τους" ποίημα του Θωμά Τσαλαπάτη από την ποιητική συλλογή "Η ομορφιά των όπλων μας" (εκδ. ΑΝΤΙΠΟΔΕΣ, 2021)

 ...............................................................

Θωμάς Τσαλαπάτης (γ. 1984)

Εκείνη τη φορά που οι Ολλανδοί έφαγαν τον πρωθυπουργό τους

Ο Γιόχαν ντε Βιτ πίστευε

κάπου τον 17ο αιώνα

πως η οικονομία προηγείται της πολιτικής

και ως πρωθυπουργός

επικεντρώθηκε στο εμπόριο

και όχι στη δημιουργία ενός αξιόπιστου στρατού.

Μα να που ο πόλεμος δεν αποφεύχθηκε

και το 1672, η Γαλλία, η Αγγλία, το Μύνστερ και η

      Κολωνία

κυρίευσαν την Ολλανδία.

Και για κάποιο λόγο αυτό οι Ολλανδοί

                                                δεν το εκτίμησαν καθόλου.

Έτσι μια όμορφη μέρα στις 20 Αυγούστου του 1672

το πλήθος λύντσαρε τον ντε Βιτ

καθώς και τον αδερφό του

κρέμασε ανάποδα τα σώματά τους

έψησε τα συκώτια τους

και τα έφαγε δημοσίως.

Από το ιστορικό αυτό περιστατικό

προκύπτει και η γνωστή σε όλους μας ταύτιση

της κυριαρχίας της αγοράς 

με τον κανιβαλισμό. 

"ΣΤΕΡΝΟ" ποίημα του Γιώργου Καρατζά (1912-1940) από μια προσωπική ανθολογία του Μανόλη Αναγνωστάκη (εκδ. Νεφέλη, 1990)

 

...............................................................

Γιώργος Καρατζάς (1912-1940)

ΣΤΕΡΝΟ

Τώρα, τί η καρδιά να περιμένει
και το βλέμμα στέλνει να ρωτά
στις γωνιές και του δρόμου τ’ ανοιχτά
κι όλο νά ’ρχεται και να πηγαίνει;

Να ψάχνει, να ρωτά και μια να σφάλλει.
(Κάποια, πως θά ’σαι συ, στα θαλασσιά.
Με τη δική σου την κορμοστασιά
από μακριά να σε μπερδεύει μ’ άλλη.)

Ακόμα μια, προσμονής, μέρα χαμένη.
Πουλί κυνηγημένο απ’ τα παιδιά.
Να πέφτει, δίχως έλεος, στην καρδιά,
ο ίσκιος που στο δρόμο κατεβαίνει.

Του τελευταίου σύννεφου τ’ ασήμι
τό ’πιε, σε μαύρο κύπελλο, η βραδιά.
Στην κάμαρα η ατμόσφαιρα βαριά
κι όλα τα γύρω φιλημάτων μνήμη.

Μη μου μιλάς γι΄ αγάπη ( Ο γλάρος ) Στίχοι: Αντώνης Αντύπας / Μουσική: Ελένη Καραΐνδρου / Τραγούδι: Άννα Παρλαπάνου

 ..............................................................

Μη μου μιλάς γι΄ αγάπη ( Ο γλάρος )

Στίχοι: Αντώνης Αντύπας 

Μουσική: Ελένη Καραΐνδρου

Τραγούδι: Άννα Παρλαπάνου 


Μη μου μιλάς γι αγάπη
όταν η λίμνη ηρεμεί
και δεν αντιφεγγίζει
ίσκιο απο πουλί

Άσε λίγο να κουρνιάσω
στην υγρή της τη σιωπή
αύριο θα σου μιλήσω
για μια θλίψη στην ψυχή


Μη μου μιλάς γι αγάπη
τώρα που βλέπω τη ζωή
μέσα απ το ραγισμένο
της λίμνης το γυαλί

Άσε λίγο να κουρνιάσω
στην υγρή της τη σιωπή
αύριο θα σου μιλήσω
για μια θλίψη στην ψυχή

Nassia Gofa, George Kontrafouris and one blue monk ... (youtube, July 2021)

 ...............................................................

Nassia Gofa, George Kontrafouris and one blue monk ...

Vocals | Nassia Gofa Piano | George Kontrafouris

"Νοσοκομείο εν υστερογράφω" ποίημα του Γιώργου Μαρκόπουλου / Από τη συλλογή "Κρυφός κυνηγός" ("ΚΕΔΡΟΣ, 2010) - Κρατικό βραβείο ποίησης το 2011

 ...............................................................

Γιώργος Μαρκόπουλος (γ.1951)

Νοσοκομείο εν υστερογράφω*

 

-Πάλεψαν και νικήθηκαν. Γιατί εγώ θα νικήσω;

 

-Ένα πράγμα, απ’ το κρύσταλλο της πόρτας,

φαίνεται στο βάθος να διαβαίνει.

Σκιά νοσηλευτών να είναι ή κάτι που μόνο εγώ βλέπω;

 

-Δεν ήταν αποκριά αυτή, δεν ήταν γλέντι.

«Τον χάρο τον αντάμωσαν», έπαιζε το cd στο μηχάνημα

και κλοτσούσαν τα πόδια

και διαβεβαίωναν με αποφασιστικότητα

της παντόφλας οι φτέρνες στο πάτωμα

και διαδήλωναν τα χέρια στον αέρα, και απειλούσαν

και απειλούσαν μαζί τους μερακλωμένοι και οι οροί

 

-Περνούν επιμελητές και βοηθοί όλοι μαζί

και σε ένα λεπτό φεύγουν.

Τι να σημαίνει άραγε αυτό;

Είμαι απολύτως καλά ή δεν έχω καμιά μα καμιά ελπίδα;

 

-Τα δάχτυλα του γιατρού στο λαιμό μου.

Σκύλοι της Ασφάλειας που ψάχνουνε φονιά.

 

Θύμησες με κατακλύζουν συνεχώς

και πρόσωπα, δεκάδες πρόσωπα

που βουβά, αμίλητα, με κατοικούν.

Χαμηλώστε, χαμηλώστε αυτά τα φώτα.

Πατρίδα μου είναι πλέον η μνήμη

Και περιουσία μου όσοι αγάπησα· και όσοι με αγάπησαν.

 

-Κλείνω τα μάτια και με πλημμυρίζουν

άηχες ουράνιες μελωδίες.

Χιόνι.

Και στη χαράδρα της ψυχής μου μια υπέρλαμπρη πτώση.

*Σημείωση: Από τη συλλογή "Κρυφός κυνηγός" ("ΚΕΔΡΟΣ, 

2010) - Κρατικό βραβείο ποίησης το 2011

"Πήγαινα το δρόμο δρόμο" Γαμήλιο τραγούδι με προέλευση από τα Ιωάννινα Ηπείρου. Από την σειρά εκπομπών της ΕΡΤ με θέμα την ελληνική παραδοσιακή μουσική "Μουσικό Οδοιπορικό" με την Δόμνα Σαμίου" (youtube)

 ...............................................................

Πήγαινα το δρόμο δρόμο

Γαμήλιο τραγούδι με προέλευση από τα Ιωάννινα Ηπείρου. 

Ο ρυθμός του κομματιού είναι 4/4 (2-2). 

Άιντε πήγαινα το δρόμο δρόμο, 

κούμλο μ' Χάιδω χαϊδεμένη μου. 

Άιντε βρίσκω μια μηλιά στο δρόμο, 

κούμλο μ' Χάιδω χαϊδεμένη μου. 

Άιντε κι ήταν μήλα φορτωμένη, 

κούμλο μ' Χάιδω χαϊδεμένη μου. 

Άιντε κι άπλωσα να πάρω ένα, 

κούμλο μ' Χάιδω χαϊδεμένη μου. 

Άιντε μην απλώνεις μην τα παίρνεις, 

κούμλο μ' Χάιδω χαϊδεμένη μου. 

Άιντε τα 'χει αφέντης μετρημένα, 

κούμλο μ' Χάιδω χαϊδεμένη μου. 

Άιντε κι η κυρά λογαριασμένα, 

κούμλο μ' Χάιδω χαϊδεμένη μου.

Από την σειρά εκπομπών της ΕΡΤ με θέμα την ελληνική παραδοσιακή μουσική "Μουσικό Οδοιπορικό" με την Δόμνα Σαμίου" 

Παίζουν οι μουσικοί από την Πωγωνιανή: Σταυρόπουλος Ματθαίος - Τραγούδι και ηπειρώτικο ντέφι Νεοφώτιστος Κωνσταντίνος - Κλαρίνο Σανχεντίν Κωνσταντίνος ή Κερίμης (Qerim) - Βιολί Τιχάν Ναπολέων - Λαούτο

"Υστερόγραφο" ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού (από τη συλλογή "Κατά Σαδδουκαίων")

 ...............................................................

        Μιχάλης Κατσαρός (1919 - 1998)

Υστερόγραφο

Η διαθήκη μου πριν διαβαστεί
– καθώς διαβάστηκε –
ήταν ένα ζεστό άλογο ακέραιο.
Πριν διαβαστεί
όχι οι κληρονόμοι που περίμεναν
αλλά σφετεριστές καταπατήσαν τα χωράφια.

Η διαθήκη μου για σένα και για σε
χρόνια καταχωνιάστηκε στα χρονοντούλαπα
από γραφιάδες πονηρούς συμβολαιογράφους.
Αλλάξανε φράσεις σημαντικές
ώρες σκυμμένοι πάνω της με τρόμο
εξαφανίσανε τα μέρη με τους ποταμούς
τη νέα βουή στα δάση
τον άνεμο τον σκότωσαν –
τώρα καταλαβαίνω πια τι έχασα
ποιος είναι αυτός που πνίγει.

Και συ λοιπόν
στέκεσαι έτσι βουβός με τόσες παραιτήσεις
από φωνή
από τροφή
από άλογο
από σπίτι
στέκεις απαίσια βουβός σαν πεθαμένος:

Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου τάζουν.

"Ήττα μου σε χαιρετώ..." ποίημα Ζιναΐντα Νικολάγιεβνας Γκίπιους (1869 - 1945) μεταφρασμένο από τον φίλο στο fb Δημήτρη Τριανταφυλλίδη (facebook, 20.11.2021)

 .............................................................

Ζιναΐντα Νικολάγιεβνα Γκίπιους (1869 - 1945)*

Ήττα μου σε χαιρετώ,
Εσένα και τη νίκη όμοια αγαπώ ∙
στα έγκατα της έπαρσης μονάχα ειρηνεύω,
ο πόνος κι η χαρά – ένα είναι και το αυτό.
Κυλούν ανέμελα τα ήρεμα νερά
της ξάστερης νυχτιάς, μα η ομίχλη περιφέρεται αργά ∙
στην έσχατη σκληρότητα – υπάρχει η απύθμενη τρυφερότητα,
και στην αλήθεια του Θεού – η Θεϊκή απάτη.

 
Την άπειρη απόγνωσή μου αγαπώ,
στην τελευταία σταγόνα της υπάρχει η χαρά
Και μόνο ένα ξέρω σίγουρα:
κάθε ποτήρι άσπρο πάτο πρέπει να το πιούμε.

*Σημείωση του Δ.Τριανταφυλλίδη: 

Γεννήθηκε το 1869 στην Τούλα της Ρωσίας και πέθανε το 1945 στο Παρίσι.

Προσωπικότητα έντονη και πολυτάλαντη, ήταν η μούσα του Ντμίτρι Μερεζκόφσκι, του τιτάνα της ρωσικής σκέψης. Ποιήτρια και δοκιμιογράφος η ίδια, αποτελούσε το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου πολλών συγκαιρινών της. Η ίδια, όμως, μοιραζόταν στην πολυτάραχη και αντισυμβατική ερωτική της ζωή, μόνο με τον άντρα της.

"ΤΟΣΟ ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ" ποίημα του Ζακ Πρεβέρ (1900-1977) μεταφρασμένο από τον φίλο στο fb Athanase Athanassiou (facebook, 20.11.2021)

 ...............................................................

[Ζακ Πρεβέρ. Μια ποίηση φαινομενικά εύκολη κι όμως πρόκειται για το αποτέλεσμα μεγάλης προσπάθειας και δουλειάς που ο Πρεβέρ δεν επιδιώκει ούτε επιζητεί ποτέ να επιδεικνύει. Για παράδειγμα, ξέρει τέλεια τι είναι απλό και απροσποίητο στο λόγο που θέλει να αρθρώσει και πόσο πρέπει να εργαστεί ώστε το αποτέλεσμα να έχει φυσικότητα. Άλλωστε, ένα από τα μοτίβα του, που επαναλαμβάνεται συχνά πυκνά, είναι η κριτική στους διανοούμενους που κρίνει ως καυχησιάρηδες και φαντασμένους με τα μυαλά τους να έχουν πάρει αέρα και για αυτό είναι πάντα επιφυλακτικός απέναντί τους.]

-----------------------------------------------------

ΤΟΣΟ ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ(*)

Βάλτε μέσα το σκυλί που είναι γεμάτο λάσπη

Τόσο το χειρότερο για όσους δεν αγαπούν

ούτε τα σκυλιά ούτε τη λάσπη

Βάλτε μέσα το σκυλί το καταλασπωμένο

Τόσο το χειρότερο για όσους δεν αγαπούν τη λάσπη

Που δεν καταλαβαίνουν

Που δεν ξέρουν το σκυλί

Που δεν ξέρουν τη λάσπη

Βάλτε μέσα το σκυλί

Και να τιναχτεί

Το σκυλί μπορούμε να το πλύνουμε

Και το νερό μπορούμε να το πλύνουμε

Δεν μπορούμε να πλύνουμε αυτούς

Αυτούς που λένε πως αγαπούν τα σκυλιά

Υπό την προϋπόθεση…

Το σκυλί που είναι γεμάτο λάσπη είναι καθαρό

Η λάσπη είναι καθαρή

Το νερό είναι κι αυτό καθαρό μερικές φορές

Αυτοί που λένε υπό την προϋπόθεση…

Αυτοί εδώ δεν είναι καθαροί

Καθόλου καθαροί.

(*) [Jacques Prévert, Tant pis, το πρώτο ποίημα τη συλλογής Fatras, 1966. Η φωτογραφία είναι του σπουδαίου φωτογράφου Ρομπέρ Νουανό (Robert Doisneau), επιστήθιου φίλου του Πρεβέρ.]

"to hell with love" annie ross & the low note quintet / the song taken from the film"short cuts" (1993) by Robert Altman (youtube)

 ...............................................................

to hell with love annie ross & the low note quintet

the song taken from the film"short cuts" (1993) by Robert Altman

Επετειακό αφιέρωμα στον Ρόμπερτ Όλτμαν (1925-21.11.2006) από τον συγγραφέα και φίλο στο fb Τάσο Γουδέλη (facebook,, 21.11.2021)

 ..............................................................

    

       Ρόμπερτ Όλτμαν (1925-21.11.2006)

Χειμώνας του 1975, μια παρέα σκηνοθετών του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου (Θόδωρος Αγγελόπουλος, Νίκος Νικολαΐδης, Νίκος Παναγιωτόπουλος κ.α.) βγαίνει από το σινεμά «Ράδιο Σίτυ» της οδού Πατησίων. Έχει δει το "Νάσβιλ" (1975), του Ρόμπερτ Όλτμαν (1925/20-11-2006). Μου είχε αφηγηθεί ο Νίκος Νικολαΐδης: «Ο Θόδωρος ήταν ο μόνος που δεν μιλούσε και προχωρούσε χαμογελώντας». Ήταν φυσική η αντίδραση του μέχρι τότε δημιουργού ταινιών με κάποιες δομικές αναλογίες ως προς το "Νάσβιλ": του "Μέρες του ’36" (1972) και του "Θιάσου" (1974). Γιατί αυτό που είχε παρακολουθήσει στην αίθουσα χειριζόταν επιδέξια ένα σώμα ιστοριών με διάφορους χαρακτήρες, αποσπασμένων μέσα από το πλήθος. Το γενικό και το ειδικό, δηλαδή, σε συνομιλία. Στο "Νάσβιλ", θυμίζω, με αφορμή το γνωστό αμερικανικό φεστιβάλ κάντρι μουσικής, ο Αμερικανός σκηνοθέτης ένωνε πολλούς και διαφορετικούς ήρωες και καταστάσεις μέσα σε ένα παζλ, με οργανωτική πειθαρχία, χωρίς να χάνεται το αφηγηματικό ενδιαφέρον. Ο Αγγελόπουλος είχε, λοιπόν, έναν σημαντικό… ακούσιο μαθητή, χωρίς υπερβολή, φυσικά σε ένα άλλο επίπεδο σημειολογικό (πολιτικό, κοινωνιολογικό).

Ο Ρόμπερτ Όλτμαν υπήρξε ιδιαίτερη περίπτωση στην ιστορία του χολιγουντιανού κινηματογράφου. «Παραβατικός», εργάστηκε στα πρώτα χρόνια της διαδρομής του εκτός συστήματος, γυρίζοντας ντοκιμαντέρ, μικρού και μεγάλου μήκους ταινίες μυθοπλασίας ψυχολογικού κλίματος, σε συνθήκες «ιδιωτικής» παραγωγής, στο στιλ του Τζον Κασαβέτη, αφηγούμενος ιστορίες από την οικογενειακή του ζωή, καθώς και άλλες ιδιοπρόσωπες, αταίριαστες στα mainstream περιρρέοντα γούστα. Και ήρθε το 1970 η πρώτη του εντός συστήματος επιτυχία, το "ΜASH", μια σατιρική ταινία εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ, η ιστορία της οποίας (οι «αταξίες» δύο χειρουργών στο αιματηρό μέτωπο) υποτίθεται ότι εκτυλίσσεται στην Κορέα του ’50. Ακολούθησαν, εκτός από το "Νάσβιλ", διάφορες μεταμοντέρνες, θα μπορούσε να πει κανείς, δημιουργίες πάνω σε κινηματογραφικά είδη (γουέστερν: "McCabe & Mrs. Miller", 1971, "Buffalo Bill and the Indians", 1976, νουάρ: "The Long Goodbye", 1973, γκαγκστερικά: "Thieves Like Us", 1974, κοινωνικές/ψυχολογικές παρωδίες: "California Split", 1974, "3 Women", 1977, "A Wedding", 1978, "A Perfect Couple", 1979, μεταφορές κόμικ: "Popeye", 1980 κλπ) και άλλες ταινίες, όχι πάντα επιτυχημένες. Θα σημείωνε κανείς, επίσης, στην πλούσια παραγωγή του ανήσυχου αυτού σκηνοθέτη, που αντιπαθούσε το Χόλιγουντ, τρεις ταινίες της ώριμης περιόδου του: το "The Player" ("Ο Παίκτης"), 1992, μια σκληρή σάτιρα των ενδότερων του αμερικανικού συστήματος κινηματογραφικής παραγωγής, το μινιμαλιστικό χειροτέχνημα "Short Cuts" ("Στιγμιότυπα"), 1993, βασισμένο σε ιστορίες ψυχογραφικών αποχρώσεων του Ρέημοντ Κάρβερ και το επίσης εντυπωσιακό κοινωνικό φρέσκο "Gosford Park" ("Έγκλημα στο Γκόσφορντ Παρκ"), 2001, στο οποίο ο Όλτμαν αναστοχάζεται πάνω στο πολυπρόσωπο "Νάσβιλ", τώρα μέσα από μια ιστορία θρίλερ σε κλίμα Άγκαθα Κρίστι, αλλά με βαθύτερα ψυχογραφικά και κοινωνιολογικά σημαινόμενα.