.............................................................
Οι Ιρανοί σκηνοθέτες του φιλμ «Το αγαπημένο μου γλυκό» στο Marie Claire: «Μετά τον θάνατο της Amini έχει γίνει πιο ξεκάθαρος ο αγώνας των γυναικών»
Μπορεί η ταινία των Maryam Moghaddam και Behtash Sanaeeha να χαρακτηρίστηκε από την Guardian «δεύτερη καλύτερη του 2024» και να βραβεύτηκε στην Μπερλινάλε, ωστόσο το θεοκρατικό καθεστώς τη θεώρησε «χυδαία», τους απαγόρευσε την έξοδο από τη χώρα και τους δικάζει.
συνέντευξη στην Γεωργία Καρκάνη (https://www.marieclaire.gr, 15.1.2025)
Υπάρχει τρόπος να ξεπεράσει την μοναξιά της μια γυναίκα τρίτης ηλικίας; Μπορούμε να ερωτευτούμε σε οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή μας; Οι απαντήσεις που δίνει η ταινία «Το αγαπημένο μου γλυκό» είναι γεμάτες εκπλήξεις, ενώ αφηγείται την ιστορία έρωτα ανάμεσα σε δύο μοναχικούς 70χρονους και σκιαγραφεί την κατάσταση στο σύγχρονο, θεοκρατούμενο Ιράν, αλλά και την τόλμη των ηρώων της διπλανής πόρτας, που αντιμετωπίζουν ανά πάσα στιγμή την απειλή της σύλληψης από τη λεγόμενη αστυνομία της ηθικής.
Κεντρική ηρωίδα, η Μαχίν, η οποία ζει μόνη στην Τεχεράνη, από τότε που έμεινε χήρα και η κόρη της μετανάστευσε στην Ευρώπη μαζί με τα εγγόνια της δραπετεύοντας από το ιρανικό καθεστώς. Μία μέρα όμως η ερωτική της ζωή θα αποκτήσει νέα πνοή, και η καρδιά, μαζί με το σπίτι της, θα ανοίξουν και πάλι για έναν άνδρα. Το αναπάντεχο φλερτ τους θα εξελιχτεί σε ένα βράδυ που από κάθε άποψη θα μείνει αξέχαστο.
Το φιλμ έκανε παγκόσμια πρεμιέρα και απέσπασε διακρίσεις στο Φεστιβάλ Βερολίνου 2024 (Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής, Βραβείο FIPRESCI), παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 2024, χαρακτηρίστηκε από την Guardian «δεύτερη καλύτερη ταινία για το 2024» και προβάλλεται ήδη στους ελληνικούς κινηματογράφους. Οι Ιρανοί σκηνοθέτες και σεναριογράφοι του, Maryam Moghaddam και Behtash Sanaeeha, μίλησαν στο Marie Claire Greece για τη σημερινή κατάσταση στο Ιράν, ειδικά μετά τη δολοφονία της Mahsa Amini και τις διαδηλώσεις που ακολούθησαν, για ό,τι τους εμπνέει και τους δίνει δύναμη να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες από το καθεστώς, που απαγόρευσε την έξοδό τους από τη χώρα και τους δικάζει με πλήθος κατηγοριών.
Υπήρξαν αληθινά πρόσωπα, αληθινές ιστορίες που έγιναν έμπνευση για «Το αγαπημένο μου γλυκό»;
Maryam Moghaddam: «Γενικά εμπνεόμαστε από αληθινούς ανθρώπους».
Behtash Sanaeeha: «Αλλά σε αυτή την περίπτωση μάς ενέπνευσαν ιδιαίτερα οι μητέρες μας».
- Από ποια άποψη σας ενέπνευσαν οι μητέρες σας;
M.M.: «Η μητέρα μου ζει μόνη εδώ και πολλά χρόνια, περίπου 45. Μάς ενέπνευσε η μοναξιά στους ηλικιωμένους ανθρώπους της μεσαίας τάξης του Ιράν – πολλές από αυτές τις μητέρες έχουν στείλει τα παιδιά τους στο εξωτερικό και δεν τούς έχει απομείνει κανένας εδώ. Επιπλέον, ειδικά για μια γυναίκα μεγαλύτερης ηλικίας, είναι ταμπού το να γνωρίσει έναν άντρα».
B.S.: «Γενικά μας εμπνέουν οι γυναίκες του Ιράν. Καθώς σκεφτόμασταν να κάνουμε μια ταινία για την αληθινή ζωή τους, μας πήρε πολύ χρόνο να γυρίσουμε τη συγκεκριμένη γιατί υπήρχαν κόκκινες γραμμές και λογοκρισία και μια πολύ περίπλοκη κατάσταση. Αυτή τη φορά όμως αποφασίσαμε να ξεχάσουμε τις κόκκινες γραμμές».
M.M.: «Εδώ και 45 χρόνια μάς απαγορεύεται να ζούμε μια φυσιολογική ζωή στο Ιράν, από κάθε άποψη: στο ντύσιμο, στο φαγητό, στο τραγούδι, στον χορό… στα πάντα. Αλλά ο κόσμος συνεχίζει να τα κάνει όλα αυτά στα κρυφά, στο σπίτι του. Ζει διπλή ζωή. Ανέκαθεν μάς απαγορευόταν, ως κινηματογραφιστές, να δείξουμε τη ζωή στο σπίτι, ότι είμαστε όπως όλοι οι άλλοι άνθρωποι. Ήθελαν από εμάς να προσποιούμαστε. Όμως αυτή τη φορά πήραμε το ρίσκο και νιώθουμε περήφανοι γι’ αυτό».
Μετά τον θάνατο της Mahsa Amini και τις διαδηλώσεις που ακολούθησαν, τι έχει αλλάξει για τις γυναίκες του Ιράν;
M.M.: «Οι γυναίκες του Ιράν ανέκαθεν αγωνίζονταν κατά της αδικίας. Αλλά νομίζω ότι μετά από αυτό το κίνημα ο αγώνας έχει γίνει ακόμα πιο ξεκάθαρος. Έχει γίνει πιο ορατός στους δρόμους. Τουλάχιστον στις μεγάλες πόλεις βλέπεις τις περισσότερες γυναίκες, ειδικά τις νέες, να μη φορούν χιτζάμπ. Ακόμα όμως αντιμετωπίζουν αυτές τις κόκκινες γραμμές. Συλλαμβάνονται, ξυλοκοπούνται, παρ’ όλα αυτά τολμούν ακόμα περισσότερα. Το μέτωπο έχει γίνει πιο ευδιάκριτο. Το ίδιο συμβαίνει και στον κινηματογράφο. Και στην προηγούμενη ταινία μας [«Η μπαλάντα της λευκής αγελάδας», 2020] είχαμε μια σκηνή χωρίς χιτζάμπ, την οποία είχαμε παρουσιάσει με τρόπο ώστε αν μας συλλάμβαναν να μπορούσαμε να δώσουμε μια εξήγηση. Αλλά αυτή τη φορά κάναμε ένα μεγαλύτερο βήμα και παρουσιάσαμε μια ολόκληρη ταινία χωρίς χιτζάμπ».
«Οι γυναίκες του Ιράν ανέκαθεν αγωνίζονταν κατά της αδικίας. Αλλά νομίζω ότι μετά από το κίνημα της Mahsa Amini ο αγώνας έχει γίνει ακόμα πιο ξεκάθαρος. Έχει γίνει πιο ορατός στους δρόμους. Τουλάχιστον στις μεγάλες πόλεις βλέπεις τις περισσότερες γυναίκες, ειδικά τις νέες, να μη φορούν χιτζάμπ».
Η ηρωίδα σας, Μαχίν, όχι μόνο φλερτάρει με έναν άντρα αλλά τη βλέπουμε επίσης να υπερασπίζεται νεότερες γυναίκες απέναντι στην αστυνομία της ηθικής. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι πιο τολμηρή από τις περισσότερες γυναίκες στο Ιράν ή ότι τις αντιπροσωπεύει;
M.M.: «Αντιπροσωπεύει πολλές γυναίκες, όπως τις μητέρες μας. Και η μητέρα μου έχει έρθει πολλές φορές αντιμέτωπη, στον δρόμο, με την αστυνομία της ηθικής. Αλλά δεν ξέρω αν η Μαχίν αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία. Οι περισσότερες γυναίκες φοβούνται, εδώ και πολλά χρόνια. Μπορεί να συλληφθούν ακόμα και για κάτι ασήμαντο».
B.S.: «Ιδιαίτερα όμως οι εκπρόσωποι της παλαιότερης γενιάς προσπαθούν να υποστηρίξουν τη νεότερη, γιατί νιώθουν κατά κάποιον τρόπο υπεύθυνοι για την “επανάσταση” [που οδήγησε στη σύγχρονη θεοκρατία]. Αισθάνονται ότι έκαναν κάτι λάθος, ότι δεν έπρεπε τότε να ακολουθήσουν αυτή την κατεύθυνση».
Ο λόγος που σας επιβλήθηκε απαγόρευση εξόδου από τη χώρα είναι γιατί στην ταινία σας δείχνετε μια γυναίκα να φλερτάρει έναν άντρα;
M.M.: «Δεν είναι μόνο αυτό. Ξεπεράσαμε πολλές κόκκινες γραμμές, όπως τον κανονισμό οι ηθοποιοί στις ταινίες να φορούν χιτζάμπ, όπως και στους δρόμους. Ξέρετε, εδώ και 45 χρόνια δεν υπάρχει ούτε μια ταινία από το Ιράν όπου δεν φορούν χιτζάμπ, αλλά αυτό είναι ένα ψέμα. Δεν το φοράμε στα σπίτια μας. Άλλες κόκκινες γραμμές είναι το να δείχνεις μια γυναίκα να χορεύει ή να τραγουδάει».
B.S.: «Ή να πίνει αλκοόλ».
M.M.: «Ή να προσκαλεί στο σπίτι της έναν άντρα με τον οποίο δεν είναι παντρεμένη. Και υπάρχουν και πολλά μικρότερα σημεία στην ταινία… Όλα αυτά είναι κόκκινο πανί για το καθεστώς».
B.S.: «[Η αντίδραση του καθεστώτος] ξεκίνησε όταν εισέβαλαν στο σπίτι του μοντέρ μας και κατάσχεσαν όλους τους σκληρούς δίσκους και τους υπολογιστές. Παρακολούθησαν την ταινία και, την επόμενη ημέρα, μας κάλεσαν στο κτίριο εθνικής ασφαλείας και προσπάθησαν να μας πιέσουν να μην τη δώσουμε, πέρυσι, στην Μπερλινάλε. Αλλά τους απαντήσαμε ότι αυτό δεν ήταν στο χέρι μας, ότι τις αποφάσεις τις έπαιρναν οι διανομείς και οι παραγωγοί [η ταινία αποτελεί συμπαραγωγή τεσσάρων χωρών].
»Θύμωσαν λοιπόν, μας επέβαλαν απαγόρευση εξόδου από τη χώρα και ξεκίνησαν, πριν από ενάμιση χρόνο, μια δίκη εναντίον μας, με τρεις κατηγορίες, της αντικαθεστωτικής προπαγάνδας, της προαγωγής της πορνείας και των ελευθέριων ηθών, και της παραβίασης του ισλαμικού νόμου με τη δημιουργία μιας “χυδαίας” ταινίας. Η δίκη συνεχίζεται και είμαστε σε αναμονή της ποινής».
Έχετε αντιμετωπίσει και άλλες, ανεπίσημες συνέπειες, όπως απειλές εναντίον σας;
B.S.: «Συνέχεια. Μας υποβάλλουν σε πολύ σκληρές ανακρίσεις, μία με δύο φορές τον μήνα, στη Φυλακή Έβιν, όπου επικρατούν πολύ σκληρές συνθήκες. Κάθε ανάκριση διαρκεί τέσσερις, πέντε ώρες, μας ανακρίνουν ακόμα και από το τηλέφωνο, ειδικά μετά από κάθε νέα προβολή της ταινίας σε διαφορετικό φεστιβάλ. Αλλά χαιρόμαστε που η ταινία έχει ξεκινήσει τη δική της ζωή, αυτό μάς δίνει τη δύναμη να αγωνιστούμε. Είναι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε».
Μιλάμε όμως για μια ζωή της ταινίας εκτός Ιράν, σωστά; Φαντάζομαι ότι η προβολή της έχει απαγορευτεί εντός των συνόρων του.
B.S.: «Ναι, αλλά οι Ιρανοί κατεβάζουν την ταινία από ευρωπαϊκές πλατφόρμες και την παρακολουθούν διαδικτυακά».
M.M.: «Και τη διαδίδουν μέσω του διαδικτύου. Πλέον πρέπει να την έχουν δει όλοι οι Ιρανοί, είναι σημαντικό γεγονός για το ιρανικό σινεμά».
B.S.: «Μας είπαν ότι την έχουν παρακολουθήσει σχεδόν 15 εκατομμύρια Ιρανοί. Κι αυτό θυμώνει πολύ το καθεστώς».
Τι ελπίζετε να αλλάξει ή έστω ποια επίδραση ελπίζετε να έχει αυτή η ταινία στο εξωτερικό, ίσως ακόμα και στο Ιράν;
M.M.: «Αρχικά, ελπίζουμε να τη δουν και να την απολαύσουν όλοι. Κατόπιν, να λειτουργήσει σαν ένα παράθυρο, που θα φέρει σε επαφή τους Ιρανούς με ανθρώπους από άλλες χώρες, καθώς στο παρελθόν δεν είχαμε το δικαίωμα να είμαστε ο εαυτός μας, να δείξουμε την αληθινή ζωή εδώ. Αυτή τη φορά όμως το κάναμε και ελπίζουμε να δώσουμε την ευκαιρία και σε άλλους Ιρανούς κινηματογραφιστές να ξεπεράσουν αυτές τις κόκκινες γραμμές. Αν ο κινηματογράφος δεσμεύεται για την απεικόνιση της πραγματικότητας, μπορεί να μας φέρει πιο κοντά, ανθρώπους από όλο τον κόσμο».
B.S.: «Ως κινηματογραφιστές, έχουμε καθήκον να συμπαρασταθούμε στους συνανθρώπους μας, στη χώρα μας. Από τη στιγμή μάλιστα που η χώρα μας, οι γυναίκες της, ξεκίνησαν ένα πολύ σπουδαίο κίνημα, πρέπει να ταχθούμε στο πλευρό τους και να κάνουμε το καθήκον μας, να γυρίσουμε ταινίες για αυτό το κίνημα».
Οι ερμηνείες των ηθοποιών σας, Lili Farhadpour και Esmaeel Mehrabi, είναι επίσης εξαιρετικές. Είναι η πρώτη σας συνεργασία μαζί τους; Πώς τούς προσεγγίσατε;
B.S.: «Με τη Lili ήταν η δεύτερη συνεργασία. Στην προηγούμενη ταινία μας είχε έναν μικρό ρόλο, αλλά αυτός ήταν ο πρώτος πρωταγωνιστικός της. Τους είχαμε σκεφτεί ήδη από τότε που γράφαμε το σενάριο, και οι δύο ήταν οι πρώτες μας επιλογές. Όταν τούς το δώσαμε, το λάτρεψαν και ήθελαν τους ρόλους. Ήξεραν ότι θα υπήρχαν συνέπειες, αλλά μας είπαν ότι ήταν έτοιμες να τις υποστούν, γιατί ήθελαν πολύ να συμμετάσχουν σε αυτό το φιλμ. Είμαστε τυχεροί που είχαν και οι δύο αυτό το θάρρος. Όταν ξεκινήσαμε τα γυρίσματα, μετά από τρεις μήνες πρόβας, ήταν πραγματικά έτοιμοι».
Maryam, γενικά έχεις αντιμετωπίσει διακρίσεις και στερεότυπα ως γυναίκα κινηματογραφίστρια στο Ιράν;
«Εκατοντάδες. Το λιγότερο που μπορώ να πω είναι ότι για πολλά χρόνια μού είχε απαγορευτεί να δουλεύω στο Ιράν, όχι μόνο γιατί είμαι γυναίκα αλλά και για το ποια είμαι, ίσως επειδή το καθεστώς είχε εκτελέσει τον πατέρα μου. Και στο παρελθόν μού είχε επιβληθεί, επίσης, απαγόρευση εξόδου από τη χώρα.
»Παντού οι γυναίκες παίρνουν λιγότερες δουλειές, χαμηλότερες αμοιβές, αδικούνται στα πάντα, γι’ αυτό και πρέπει να γράφουμε, δεν θα το κάνουν άλλοι για εμάς».
Το τέλος της ταινίας είναι αναπάντεχο. Θα προσπαθήσω να μην κάνω spoiler. Γιατί το επιλέξατε;
M.M.: «Ας το θέσουμε έτσι, ότι συμπληρώνει το νόημα της ζωής και το να αρπάζεις τη στιγμή».
B.S.: «Μιλώντας για στοιχεία της ζωής σε υπαρξιακό επίπεδο, όπως η μοναξιά και η ελευθερία, αυτό το τέλος αποτελεί κομμάτι του μεγάλου αλγορίθμου».
