Ελευθεροτυπία, Σάββατο 5 Μαρτίου 2011
ΑΠΟ ΤΑ ΤΣΕΛΙΓΚΑΤΑ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Κίνημα με πάνω από διακόσια χρόνια ιστορία
Ισως η ελληνική επανάσταση του 1821 να μην είχε πραγματοποιηθεί, αν δεν υπήρχαν οι συνεταιρισμοί! Κι αν αυτό φαντάζει ουτοπικό ή σχήμα λόγου, οι ναυτικοί συνεταιρισμοί των τριών νησιών, Υδρας, Σπετσών και Ψαρρών, από τα μέσα του 18ου αιώνα άλλαξαν το ναυτιλιακό τοπίο.
Ο καθένας, είτε ήταν καπετάνιος είτε απλός ναύτης, είχε δικαίωμα στα κέρδη κι έτσι, με τον καιρό, ακόμη κι ο απλός ναύτης μπορούσε να γίνει συμπλοιοκτήτης. Εξαιτίας των συνεταιριστικών καραβιών, που τα φυλούσαν ως κόρην οφθαλμού από τον καπετάνιο ώς τον τελευταίο ναύτη, μέσα σε λίγα χρόνια δημιουργείται ισχυρός ναυτικός στόλος, που θα παίξει στη συνέχεια καταλυτικό ρόλο και στις ναυμαχίες με τις οθωμανικές δυνάμεις, αλλά και στη δημιουργία αποθεματικού, ώστε τα χρήματα να δοθούν στον αγώνα.
Οι λεγόμενοι «συντροφοναύτες» έφτασαν και πέρασαν τα όρια της
Μεσογείου. Μάλιστα, τα υδραίικα καράβια περνούσαν το Γιβραλτάρ και έφταναν ώς το Μοντεβίδεο της Ουρουγουάης στη Λατινική Αμερική, όπου μετέφεραν και πωλούσαν κρασί και φόρτωναν δέρματα. Για του λόγου το αληθές, Υδρα και Σπέτσες, το 1821, είχαν 121 καράβια και 47 αντίστοιχα. Οσο και αν φαίνεται παράδοξο, μόνο τα 14 ήταν προσωπικές ιδιοκτησίες! Τα υπόλοιπα 154 ήταν συνεταιριστικά, με μερίδες από 1/4 ώς 1/66 για κάθε εργαζόμενο!
Στον αγροτικό χώρο, από τις πρώιμες μορφές συνεργατισμού θεωρούνται τα τσελιγκάτα. Οι νομάδες κτηνοτρόφοι βρήκαν εδώ και αιώνες, τρόπους να συνεργάζονται μεταξύ τους, με τη συνένωση των κοπαδιών τους, τα οποία μπορεί να συνενώνονταν με 10, 20 ώς και 30 αγροτικά κοπάδια. Η οργάνωση των τσελιγκάτων άλλαξε μόλις τον 20ό αιώνα, ενώ ορισμένα στοιχεία της έχουν διατηρηθεί ακόμη και σήμερα σε βλάχικες κοινότητες που ασχολούνται με τη νομαδική κτηνοτροφία. Επικεφαλής του τσελιγκάτου ήταν ο τσέλιγκας, ο οποίος διέθετε περισσότερα αιγοπρόβατα από άλλους, οι οποίοι συνενώνονταν μαζί του, κι εκείνος έφερε την κύρια ευθύνη των οικονομικών συναλλαγών. Συχνά, για να ενισχυθούν οι οικονομικοί δεσμοί και η αλληλεγγύη, επισφραγίζονταν και με γάμους (σ.σ. συνήθως σε βλάχικες κοινότητες τα παιδιά ήταν ταγμένα σε νύφη ή σε γαμπρό προτού γεννηθούν) ή άλλες μορφές επίκτητης συγγένειας (π.χ. βλάμηδες).
Τα ενοίκια των βοσκότοπων και το κόστος των ζωοτροφών ήταν επιμερισμένα ανάλογα με τις ανάγκες του κοπαδιού των μετεχόντων. Η εκκαθάριση λογαριασμών γινόταν κάθε άνοιξη και φθινόπωρο, με τη μετανάστευση των κοπαδιών και την εξάμηνη δέσμευση συνεργασίας. Σε περίπτωση που η συνεργασία δεν περπατούσε ή δεν είχαν κλειστεί επωφελείς εμπορικές συμφωνίες, οι λεγόμενοι «σμίχτες» μπορούσαν μετά το εξάμηνο να πάρουν τα κοπάδιά τους και να φύγουν να πάνε αλλού, σε άλλο τσελιγκάτο.
Στη Σωζόπολη, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, οι Ελληνες της περιοχής κατά το 18ο αιώνα είχαν εξασφαλίσει υποτυπώδη αυτονομία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι ιδιοκτήτες ανοιχτών ιχθυοτροφείων, που λέγονταν «πόχες», συνεταιρίζονταν με ψαράδες που λέγονταν «ποχαροί» και μοιράζονταν τα συμφωνημένα μερίδια.
Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, όμως, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στην πρώιμη μορφή συνεταιρισμού στα Αμπελάκια της Λάρισας, κοντά στην κοιλάδα των Τεμπών. Αλλοι τοποθετούν την ίδρυσή του χρονικά το 1778 κι άλλοι το 1780. Σημασία έχει ότι το πείραμα των Αμπελακίων, με 6.000 άτομα στην παραγωγή και εξαγωγή νημάτων, λειτούργησε εξαίσια για 30 και πλέον χρόνια, κάνοντας εξαγωγές με επίκεντρο τη Βιέννη στον ευρωπαϊκό χώρο. Εξαιτίας του συνεταιρισμού, που «τάιζε» πρώτα τους ντόπιους Τούρκους αξιωματούχους, για να μη δημιουργείται πρόβλημα στην απρόσκοπτη λειτουργία του, άλλαξαν τα δεδομένα της περιοχής: οργανώθηκε υγειονομική περίθαλψη, δημιουργήθηκαν δρόμοι, νοσοκομεία, σχολεία, εκκλησίες, σχολεία, βιβλιοθήκες, ειδικές ενισχύσεις για άπορα και ορφανά παιδιά, μέχρι και πειραματικό εργαστήριο Φυσικής!
Ομως, επειδή τα θαύματα δεν κρατούν πολύ, μια σειρά από συγκυρίες και γεγονότα, το 1811 και 1812 (πτώχευση αυστριακών τραπεζών, όπου είχαν τα χρήματά τους, εισβολή του στρατού του Αλί Πασά, εκβιομηχάνιση αγγλικών νηματουργείων, επιδημία πανώλης, αλλά και έριδες, που σπάρθηκαν μεταξύ των συνεταιριστών), οδήγησαν το συνεταιρισμό σε μαρασμό.*
Περνώντας τα χρόνια και με την ανεξαρτησία μεγαλύτερου μέρους της χώρας, το ελληνικό συνεταιριστικό κίνημα θα επηρεαστεί αναπόφευκτα από τις διεθνείς εξελίξεις. Συγκεκριμένα από το συνεταιρισμό του Ροτσντέιλ, που ιδρύεται το 1844 στη βόρεια Αγγλία κοντά στο Μάντσεστερ και αλλάζει τα δεδομένα. Σε μια εποχή αθλιότητας για τα λαϊκά στρώματα της Αγγλίας, ιδρύεται «Συνεταιρισμός των δικαίων σκαπανέων του Ροτσντέιλ», όπου τα περισσότερα μέλη είναι υφαντουργοί, χωρίς ν' αποκλείονται άλλοι συντοπίτες τους, ώστε να μειώσουν το κόστος διατροφής τους. Το παράδειγμα του Ροτσντέιλ, που θεωρείται ο πρώτος σύγχρονος συνεταιρισμός γιατί βασίζεται σε συγκεκριμένο σύστημα κανόνων και λειτουργιών, θ' ακολουθήσουν μετέπειτα εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα περίπου 780 εκατομμύρια άτομα στον κόσμο είναι συνεταιρισμένοι, πράγμα που σημαίνει ότι πολλαπλάσιες είναι οι οικογένειες που βασίζουν το εισόδημά τους στους συνεταιρισμούς.
*: Σημάδι άραγε ότι η ανεξαρτησία που θα κερδιζόταν ύστερα θα ήταν υποθηκευμένη και δοτή;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου