................................................................
Ανέκδοτος Αναγνωστάκης σε πρώτη προβολή
Ντοκυμαντέρ με αδημοσίευτο υλικό από τη ζωή του ποιητή στο «Παρασκήνιο» της ΕΤ1
http://www.tovima.gr, 09/06/2007
Από αριστερά: Στο αναρρωτήριο των
φυλακών Επταπυργίου μαζί με τους
συντρόφους του (1949). Ο Αναγνωστάκης
(στο μέσον, όρθιος) ήταν
καταδικασμένος σε θάνατο για τη συμμετοχή του
στον Εμφύλιο.
Με τον γιο του Ανέστη το 1956 (φωτογραφία από το αρχείο
της οικογένειας).
Το 1994 με τη σύζυγό του Νόρα και τον διακεκριμένο
φιλόλογο Δημήτρη
Μαρωνίτη σε εκδήλωση του Μίκη Θεοδωράκη προς τιμήν του
O Σαρτρ έγραψε ότι «αριστερός είναι εκείνος που τάσσεται με την πλευρά των αδυνάτων». Αυτές τις ιδέες είχε ασπασθεί και ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο «ποιητής της ήττας» όπως τον αποκαλούσαν. Εκείνος όμως πάντα απαρνιόταν « αυτό το ιδεολόγημα, αυτό το μόρφωμα ». Το 1993, στην εκπομπή του Πέτρου Κουναλάκη στο «Seven Χ», εξηγούσε: « “Ποιητής της ήττας” δεν υπάρχει. Δεν το παραδέχτηκα ποτέ.Ούτε τον ρόλo...Ας μου προτείνει κάποιος τον “ποιητή της νίκης”. Τι είναι ο στρατευμένος;... Ενας στρατιώτης... Η ποίησή μου είναι βιωματική.Δεν βγαίνει από καμία στράτευση ».
Δύο χρόνια μετά τον θάνατο του ποιητή, τον Ιούνιο του 2005, η εκπομπή της ΕΤ1 «Παρασκήνιο» (παραγωγής Λάκη Παπαστάθη και Τάκη Χατζόπουλου ) θα προβάλει την επόμενη Παρασκευή, στις 19.00, αδημοσίευτες εικόνες του. Το τηλεοπτικό ντοκυμαντέρ του Λάκη Παπαστάθη «Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-1985): Δεκαπέντε και μία κινούμενες εικόνες» περιέχει ντοκουμέντα και ως επί το πλείστον ανέκδοτο υλικό από τη ζωή τού σπουδαίου ποιητή.
Δύο χρόνια μετά τον θάνατο του ποιητή, τον Ιούνιο του 2005, η εκπομπή της ΕΤ1 «Παρασκήνιο» (παραγωγής Λάκη Παπαστάθη και Τάκη Χατζόπουλου ) θα προβάλει την επόμενη Παρασκευή, στις 19.00, αδημοσίευτες εικόνες του. Το τηλεοπτικό ντοκυμαντέρ του Λάκη Παπαστάθη «Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-1985): Δεκαπέντε και μία κινούμενες εικόνες» περιέχει ντοκουμέντα και ως επί το πλείστον ανέκδοτο υλικό από τη ζωή τού σπουδαίου ποιητή.
Καχυποψία
«Τα τελευταία δέκα χρόνια», εξηγεί ο σκηνοθέτης, «έχει παγκοσμίως αναπτυχθεί ένα ενδιαφέρον,μια ευαισθησία για την προβολή κινούμενων εικόνων, που ρίχνουν φως στην εργοβιογραφία σημαντικών προσώπων.Ελάχιστο κινούμενο υλικό έχει καταγράψει παλαιότερους συγγραφείς και σχεδόν καθόλου τους πιο σημαντικούς από αυτούς.Υπήρχε μια καχυποψία,μια δαιμονοποίηση της τηλεόρασης,που τους απομάκρυνε από το μέσο.Οι ανέκδοτες αυτές εικόνες είναι αλογόκριτες,ελεύθερες από καταναγκασμό.Δείχνουν εντούτοις την αλήθεια.Την αλήθεια του προσώπου που βρίσκεται μπροστά από την κάμερα,αλλά και εκείνου που βρίσκεται πίσω από αυτήν. Με τις κινούμενες εικόνες,ο ποιητής αφήνει το χνάρι του και ο φακός αιχμαλωτίζει το φως που εκπέμπει ».
Ο σκηνοθέτης συνέλεξε σχεδόν όλες τις κινηματογραφικές και
τηλεοπτικές εικόνες του ποιητή για τις ανάγκες του ντοκυμαντέρ:
ερασιτεχνικές οικογενειακές λήψεις των αρχών της δεκαετίας του 1960,
πλάνα από την πολιτική του δράση, τιμητικές εκδηλώσεις, όπως όταν τον
βράβευε ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος, άγνωστες συνεντεύξεις και, κυρίως, πλάνα από μία συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη. «Το Βήμα» παρουσιάζει «σε πρώτη προβολή» το περιεχόμενο του ντοκουμέντου.
Η ταινία ξεκινά με τα αποσπασματικά και «αβέβαια» πλάνα της ερασιτεχνικής κάμερας ενός οικογενειακού φίλου, ο οποίος καταγράφει ευτυχισμένες στιγμές του ποιητή με τη σύζυγό του, δοκιμιογράφο Νόρα Αναγνωστάκη-Βαρβέρη, και τον νεογέννητο γιο τους Ανέστη, τη δεκαετία του 1960, ύστερα από χρόνια διώξεων και φυλακίσεων. Ακούγεται η φωνή να απαγγέλλει: « Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια...Τώρα τα βράδια κάθομαι και του μιλώ/ Λέω το σκύλο σκύλο,το λύκο λύκο,το σκοτάδι σκοτάδι/ Του δείχνω με το χέρι τους κακούς,του μαθαίνω ονόματα σαν προσευχές/ Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά ».
Ακολουθεί η συνέντευξη του Αναγνωστάκη στον Πέτρο Κουναλάκη, η οποία πραγματοποιήθηκε ύστερα από 12 χρόνια συνεχών αρνήσεών του να βγει στο γυαλί. Αρνείται τα κομπλιμέντα του οικοδεσπότη (« μεγάλος ποιητής » κ.ά.). « Κόψε λίγο » τού ζητάει. Θα εξομολογηθεί τις τρεις αδυναμίες του, που συν τω χρόνω δεν αλλοιώθηκαν: « Αγάπη για το ποδόσφαιρο,αγάπη για τα παλιά περιοδικά, αγάπη για το τσιγάρο ». Στη Θεσσαλονίκη, νέος σπουδαστής, ήταν βέβαια ΠΑΟΚτσής. Ερχόταν, όμως, στην Αθήνα για να επισκεφτεί τη μέλλουσα σύζυγό του. Περιμένοντάς την, παρακολουθούσε συχνά τα ματς του Απόλλωνα στη Ριζούπολη, αρχές της δεκαετίας του 1950. Σιγά σιγά, λέει, τον «συμπάθησε»: « Είμαι οπαδός των μικρών ομάδων- Παναθηναϊκός, Ολυμπιακός, φασαρίες... δεν μπορούσα ». Παρακολουθούμε τότε πλάνα που δεν έχουν ξαναπροβληθεί, να παίζει μπάλα στη Θεσσαλονίκη και ύστερα να βρίσκεται σε ένα ματς. Γνωστός για την ταπεινοσύνη του, ο Αναγνωστάκης ξεκαθαρίζει: « Διάβασα δύο φορές στη ζωή μου πάρα πολύ ». Πρώτη φορά, στην Κατοχή 1941-1942, διάβαζε πέντε βιβλία την ημέρα. Δεύτερη φορά, 1948-1949, στη φυλακή, καταδικασμένος σε θάνατο, επειδή ήταν ο μόνος που ήξερε γαλλικά, τού έστελναν γαλλικά βιβλία στο κελί. Ολα τα άλλα χρόνια, διάβαζε σκόρπια: « Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ειδικευμένο, συστηματικά διαβασμένο. Ενημερωμένος,ναι,είμαι ».
Κόμμα και διαγραφή
Η ταινία ξεκινά με τα αποσπασματικά και «αβέβαια» πλάνα της ερασιτεχνικής κάμερας ενός οικογενειακού φίλου, ο οποίος καταγράφει ευτυχισμένες στιγμές του ποιητή με τη σύζυγό του, δοκιμιογράφο Νόρα Αναγνωστάκη-Βαρβέρη, και τον νεογέννητο γιο τους Ανέστη, τη δεκαετία του 1960, ύστερα από χρόνια διώξεων και φυλακίσεων. Ακούγεται η φωνή να απαγγέλλει: « Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια...Τώρα τα βράδια κάθομαι και του μιλώ/ Λέω το σκύλο σκύλο,το λύκο λύκο,το σκοτάδι σκοτάδι/ Του δείχνω με το χέρι τους κακούς,του μαθαίνω ονόματα σαν προσευχές/ Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά ».
Ακολουθεί η συνέντευξη του Αναγνωστάκη στον Πέτρο Κουναλάκη, η οποία πραγματοποιήθηκε ύστερα από 12 χρόνια συνεχών αρνήσεών του να βγει στο γυαλί. Αρνείται τα κομπλιμέντα του οικοδεσπότη (« μεγάλος ποιητής » κ.ά.). « Κόψε λίγο » τού ζητάει. Θα εξομολογηθεί τις τρεις αδυναμίες του, που συν τω χρόνω δεν αλλοιώθηκαν: « Αγάπη για το ποδόσφαιρο,αγάπη για τα παλιά περιοδικά, αγάπη για το τσιγάρο ». Στη Θεσσαλονίκη, νέος σπουδαστής, ήταν βέβαια ΠΑΟΚτσής. Ερχόταν, όμως, στην Αθήνα για να επισκεφτεί τη μέλλουσα σύζυγό του. Περιμένοντάς την, παρακολουθούσε συχνά τα ματς του Απόλλωνα στη Ριζούπολη, αρχές της δεκαετίας του 1950. Σιγά σιγά, λέει, τον «συμπάθησε»: « Είμαι οπαδός των μικρών ομάδων- Παναθηναϊκός, Ολυμπιακός, φασαρίες... δεν μπορούσα ». Παρακολουθούμε τότε πλάνα που δεν έχουν ξαναπροβληθεί, να παίζει μπάλα στη Θεσσαλονίκη και ύστερα να βρίσκεται σε ένα ματς. Γνωστός για την ταπεινοσύνη του, ο Αναγνωστάκης ξεκαθαρίζει: « Διάβασα δύο φορές στη ζωή μου πάρα πολύ ». Πρώτη φορά, στην Κατοχή 1941-1942, διάβαζε πέντε βιβλία την ημέρα. Δεύτερη φορά, 1948-1949, στη φυλακή, καταδικασμένος σε θάνατο, επειδή ήταν ο μόνος που ήξερε γαλλικά, τού έστελναν γαλλικά βιβλία στο κελί. Ολα τα άλλα χρόνια, διάβαζε σκόρπια: « Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ειδικευμένο, συστηματικά διαβασμένο. Ενημερωμένος,ναι,είμαι ».
Κόμμα και διαγραφή
Ο
Αναγνωστάκης αναφέρεται στη συμμετοχή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα και
στη διαγραφή του, το 1946. Ωμή, πεζή γλώσσα, όμως όλο σάρκα και
ποίηση. «Τι σήμαινε τότε, που ήταν σε ακμή το Κόμμα,να διαγραφείς; Δεν σε χαιρετούσαν φίλοι...Αντεξα χάρη στη λογοτεχνία, χάρη στην Τέχνη. Αλλοι δεν άντεχαν... Είτε κλείνονταν στο σπίτι ή πήγαιναν στην άλλη πλευρά ». Αργότερα, παρατηρούμε τον ποιητή δίπλα στον Λεωνίδα Κύρκο στο
βήμα μιας συγκέντρωσης του ΚΚΕ Εσωτερικού ως υποψήφιο του κόμματος. Ο
πολιτικός τον επαινεί, το πλήθος ζητωκραυγάζει. Ο Αναγνωστάκης
χαμηλώνει το κεφάλι. « Βγαίνουν στοιχεία από την προσωπικότητά του μέσα από αυτές τις εικόνες » εξηγεί ο Παπαστάθης. Ο Λεωνίδας Κύρκος χαρακτήρισε τον Αναγνωστάκη « αθεράπευτα αισιόδοξο ». Εμείς, ωστόσο, ακούμε τον Αναγνωστάκη να το αρνείται: « Αισιόδοξος ναι,αλλά μέσα να υπάρχουν και τα σπέρματα της απαισιοδοξίας.Για να γίνεται κριτική ».
Ενας ερασιτέχνης κινηματογραφιστής καταγράφει τη συναυλία του 1994,
την οποία έδωσε ο Μίκης Θεοδωράκης με τραγούδια μελοποιημένης ποίησης
του Μανόλη Αναγνωστάκη. Ο συνθέτης τα δίνει όλα. Μπερδεύει τα λόγια
του, διορθώνεται. Μοιάζει να απευθύνεται κατευθείαν στον Αναγνωστάκη, ο
οποίος είναι στο κοινό, τραγουδώντας: « Παλιέ μου φίλε...Κι ίσως τίποτα αλήθεια δεν ξέχασες,μα ο γυρισμός πάντα αξίζει περισσότερο από κάθε μου αγάπη κι αγάπη σου,παλιέ μου φίλε ». Διασώζεται και ο σπαρακτικός «διάλογος» στο τραγούδι «Χάρη 44», το οποίο ερμηνεύει ο Μίκης με τον γιο του Γιώργο.
Δεν χρειάζονται πλέον περαιτέρω λόγια από όσα είπε ο Δημήτρης Μαρωνίτης , το 1991, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της τελευταίας ποιητικής συλλογής του Μανόλη Αναγνωστάκη, του «Υ.Γ.», ύστερα από 21 χρόνια συνεχούς σιωπής: « Οποιος κατορθώνει να συμπυκνώσει πράγματα που ζούμε...αυτός σίγουρα είναι σπουδαίος ποιητής ».
Δεν χρειάζονται πλέον περαιτέρω λόγια από όσα είπε ο Δημήτρης Μαρωνίτης , το 1991, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της τελευταίας ποιητικής συλλογής του Μανόλη Αναγνωστάκη, του «Υ.Γ.», ύστερα από 21 χρόνια συνεχούς σιωπής: « Οποιος κατορθώνει να συμπυκνώσει πράγματα που ζούμε...αυτός σίγουρα είναι σπουδαίος ποιητής ».
