.........................................................
Ξενιτειά
(απόσπασμα)
«…Μόνον αυτό μητέρα μου, πως είμαι ξένος μόνον
μόνον αυτό να στοχασθής, κι αυτό σε σώνει μόνον.
Διότι , τι δυστύχημα, τι κόπος, ποια λύπη.
Ποίον δεινόν, ποίον κακόν από τον ξένον λείπει;
…Σοφός αν είναι κ’ ένδοξος, στοχάζεται τον φθόνον,
τον φόβον δε ο πλούσιος, ο δε πτωχός τον πόνον.
Ειδέ και είναι σαν εμέ, τη μάννα του θυμάται,
Οπόταν είναι έξυπνος και όποταν κοιμάται·
γιατί κ’ εγώ, μητέρα μου, πολλές φορές σε είδα,
πολλές φορές κοιμώμενος ήλθα εις την πατρίδα,
και όσην αγαλλίασιν στον ύπνον θεωρούσα,
τοσούτο περισσότερον λυπούμην σαν ξυπνούσα…»
ΝΙΚΗΤΑΣ ΝΗΦΑΚΗΣ (1748 - 1818)
Ξενιτειά
(απόσπασμα)
«…Μόνον αυτό μητέρα μου, πως είμαι ξένος μόνον
μόνον αυτό να στοχασθής, κι αυτό σε σώνει μόνον.
Διότι , τι δυστύχημα, τι κόπος, ποια λύπη.
Ποίον δεινόν, ποίον κακόν από τον ξένον λείπει;
…Σοφός αν είναι κ’ ένδοξος, στοχάζεται τον φθόνον,
τον φόβον δε ο πλούσιος, ο δε πτωχός τον πόνον.
Ειδέ και είναι σαν εμέ, τη μάννα του θυμάται,
Οπόταν είναι έξυπνος και όποταν κοιμάται·
γιατί κ’ εγώ, μητέρα μου, πολλές φορές σε είδα,
πολλές φορές κοιμώμενος ήλθα εις την πατρίδα,
και όσην αγαλλίασιν στον ύπνον θεωρούσα,
τοσούτο περισσότερον λυπούμην σαν ξυπνούσα…»
ΝΙΚΗΤΑΣ ΝΗΦΑΚΗΣ (1748 - 1818)
Η
«Ξενιτειά» είναι απόσπασμα (326 στίχοι) από μεγαλύτερο στιχούργημα που δεν
σώθηκε. Το κατέγραψε ο Κ.Σ. Κουγέας το 1897, καθ’ υπαγόρευση ηλικιωμένου
κατοίκου της Μηλέας, ο οποίος το είχε αποστηθίσει από τη «Φυλλάδα του Νήφου»,
ακόμα πιο παλαιά.
Ο Νικήτας Νηφάκης
http://manivoice.gr, 22 -04-2015
Πρόσωπα της Μάνης
Ο
πύργος και η οικία του Τζανέτου Γρηγοράκη στο Μαραθονήσι. Ο Νικήτας
Νηφάκης ήταν θερμός οπαδός του μεγάλου ηγεμόνα της Μάνης (Φωτογραφία
πριν από την ανακατασκευή του πύργου και της οικίας από τον ΕΟΤ το
1981-84).
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Ο Νικήτας Νηφάκης
Η ζωή και το έργο του Μανιάτη στιχουργού και δασκάλου
Του Ε.Χ. Πασχάλη
ΥΠΑΡΧΟΥΝ σημαντικοί Ελληνες δημιουργοί που πέρασαν σχεδόν
απαρατήρητοι από την ελληνική γραμματολογία και το έργο τους εξακολουθεί
να παραμένει άγνωστο ή το κάλυψε για πάντα η λήθη. Ένας από αυτούς
είναι και ο Μανιάτης στιχουργός Νικήτας Νηφάκης, γνωστός και ως Νηφάκος ή
Νήφος.
Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι σταθμοί στη ζωή του; Υπήρξε μόνο
στιχουργός ή ένας «διαφωτιστής»; Ηταν μόνο δάσκαλος ή ένας αμείλικτος
κριτής των ηθών και εθίμων της ιδιότυπης μανιάτικης ζωής; Ποιες ήταν οι
καταθέσεις του στην πνευματική τράπεζα;
Ο Νικήτας Νηφάκης γεννήθηκε το 1748 (;)στη Μηλιά της Μάνης. Σε
νεαρή ηλικία τον απήγαγαν Τουρκαλβανοί (μάλλον λίγο μετά το Ορλωφικά, το
1770) και οδηγήθηκε διαδοχικά στον Μυστρά, στην Τρίπολη, στα Καλάβρυτα,
στο Αργος, στη Θήβα, στη Λάρισα και στη Θεσσαλονίκη. Ύστερα από πολλές
περιπέτειες βρέθηκε στο Βουκουρέστι, όπου πρέπει να έμεινε περί τα
δεκαπέντε χρόνια και να έλαβε μόρφωση, αφού στους στίχους του
παρουσιάζεται ως γνώστης κλασικής, μεσαιωνικής και νεώτερης ιστορίας.
Το 1778 ξαναγυρίζει στη γενέτειρά του, μορφωμένος πλέον και
φωτισμένος πατριώτης, και θλίβεται για την κατάσταση που επικρατεί στον
τόπο του: αντεκδικήσεις, πειρατεία, απαιδευσιά. Ετσι αποφασίζει να κάνει
τον «δάσκαλο» στα χωριά της Μέσα Μάνης. Αρχίζει να περιοδεύει και
μπορεί να κριθεί περισσότερο ως «διαφωτιστής» παρά ως ένας απλός
δάσκαλος.
Θερμός οπαδός του μεγάλου ηγεμόνα της Μάνης, Τζανέτ Μπέη Γρηγοράκη,
ήρθε τελικά σε αντίθεση τόσο με τον διάδοχο του τελευταίου, Παναγιώτη
Κουμανταράκη, όσο και με τους περισσότερους κατοίκους της Μάνης. Ετσι,
έπειτα από οκτώ χρόνια περιηγήσεων και διδασκαλίας στα χωριά της Μέσα
Μάνης, αναγκάστηκε το 1798 να καταφύγει στη γειτονική Καλαμάτα, όπου
έμεινε περισσότερο από μια δεκαετία, συνεχίζοντας να διδάσκει γραφή και
ανάγνωση. Επέστρεψε στη Μηλιά και πέθανε, ίσως, το 1818.
Προσφορά
Ο Νηφάκης έγραψε ιστορικά -
πολιτικά στιχουργήματα (λίγα είναι τα αλληγορικά) σε δεκαπεντασύλλαβο ή
οκτασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο. Η γλώσσα που έγραφε ο Νηφάκης είναι
σαφώς επηρεασμένη από τη «λόγια παράδοση» και είναι μικτή δημώδης με
ιδιωματισμούς, φραστικούς και γλωσικούς τύπους της μανιάτικης
διαλέκτου.
«Η σημαντική προσφορά του Νηφόκη», όπως γράφει ο Λ. Χρηστάκης,
«είναι ολόκληρο το έργο του, που αποτελείται από κείμενα στιχουργημένα
κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ευκολονόητα στο λαό, ιστορικού,
λαογραφικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου. Αγνωστα και λανθάνοντα
στοιχεία για την ιστορία και τα έθιμα της Μάνης τα πληροφορούμεθο χωρίς
κόπο μέσα από τα στιχουργήματά του - πάντα "διά στίχων πολιτικών".
Εθιμα, συνήθειες ζωής, παροιμίες, λογοπαίγνια, ειδήσεις και αγροτικές ή
οικιακές συνήθειες της Μάνης, καθώς και αξιόλογες φιλοσοφικές
παρατηρήσεις σχετικά με τη ζωή και τις συνήθειες των Μονιστών».
Βασικά στιχουργικά έργα του Νικήτα Νηφάκη, που σώζονται μέχρι σήμερα, είναι:
• «Ιστορία της Μάνης όλης, ήθη, χωρία και ιντράδες (προϊόντα) αυτής
διά στίχων πολιτικών» (1798). Από το έργο αυτό μαθαίνουμε ότι οι
Μανιάτες θεωρούσαν τους εαυτούς τους απογόνους των αρχαίων Σπαρτιατών
και πίστευαν ότι οι πρόγονοί τους κατέφυγαν στον ΤαΟγετο «για να
φυλάξουν τη ζωή και την ελευθερία». Επίσης πληροφορούμαστε ότι όλα τα
χωριά της Μάνης, «όπου κρατούν τα άρματα και την Ελευθερία»,
ήταν 117 και υπάγονταν στα τρία μεγάλα διαμερίσματα της χώρας: την
Κάτω Μάνη, τη Μέσα Μάνη και την Εξω Μάνη. Τα κύρια προϊόντα της Κάτω
Μάνης ήταν «βαμβάκι περισσόν και βαλανίδι», της Εξω Μάνης «μετάξι, λάδι
περισσόν και πρινοκόκκι», και της Μέσα Μάνης «ορτύκια και φραγκόσυκα».
• «Αποχαιρετισμός Νικήτου και θρήνος διά στίχων πολιτικών ομοιοκαταλήκτων» (1798).
• «Διάλογοι διδασκάλου Νήφου Νικήτου και Κακαβούλη τινός Σπαρτιάτου» (περ. 1808).
• «Διήγησις νοστιμωτάτη και ωφελιμωτάτη περί του πώς
εφιλονίκησαν ποτέ τα του σώματος μέλη περί της βασιλείας και πώς
εβασίλευσεν ο κυρ Κώλος, προτιμηθείς πάντων των μελών, και περί των
αυτοκρατορικών νόμων τε και διαταγών».
• «Διακρίσεως και ακοής διάλογος διά στίχων πολιτικών ομοιοκαταλήκτων»,
• «Ιστορία του Φραγκομαχαλά (της Σμύρνης) διά στίχων πολιτικών» (1797/98).
• «Αυτοβιογραφία» (μόνο αποσπάσματα).
• «Ξενιτειά» (μόνο αποσπάσματα).
• «Σάτιρα Γερασίμου» (μόνο αποσπάσματα).
•«Σάτιρα Θοδωράκη Κιτρινιάρη»
(μόνο αποσπάσματα).
Αξίζει να σημειωθεί ότι το πρώτο έργο του Νηφάκη δημοσιεύτηκε
αποσπασματικά από τον Αγγλο περιηγητή Ουίλιαμ Μάρτιν Λικ στο έργο του
«Ττενείε in Μοιεε», τομ. 1, Λονδίνο, 1830, και αργότερα ολόκληρο από τον
Βαυαρό αντιβασιλέα Λούντβιχ φον Μάουερ στο σύγγραμμά του «Ο ελληνικός
λαός». Η ελληνική του έκδοση κυκλοφόρησε ανώνυμα με τον αυθαίρετο τίτλο
«Λακωνική χωρογραφία», Αθήνα 1853.
Το συνολικό έργο του Νηφάκη (2.845 στίχοι) όπως περισώθηκε από τη
χειρόγραφη, αρχέτυπη ή μεταγενέστερη παράδοση, αλλά και την έντυπη,
δημοσιεύτηκε το 1946 από τον Βασίλη Κουγέα με τίτλο «Μανιάτικα Ιστορικά
Στιχουργήματα» (Εκδόσεις της Ακαδημίας Αθηνών, 1946). Στη μελέτη του Β.
Κουγέα υπάρχει κατατοπιστικός πρόλογος για τον Νηφάκη και ερμηνευτικές
σημειώσεις για το έργο του.
Πηγές:
1) Σωκράτης Β. Κουγέας: «Μανιάτικα Ιστορικά Στιχουργήματα». Εκδοση Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1946
2) Δικαίας Βαγιακάκος, «Δύο ποιήματα του Νικήτα Νηφάκη από
ιδώχεφο αυτού», Πρακτικά Α' Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Μελετών, Αθήνα
1983.
3) Λεωνίδας Χρηστάκης. Ο Νικήτας Νηφάκης και η «Ιστορία του
Φραγκομαχαλά της Σμύρνης», εκδόσεις των Ποταμοπλοίων, Θεσσαλονίκη,
1993.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου