"Το μπόνους στον λαό" γράφει ο Δημήτρης Σκαρπαλέζος ("ΑΥΓΗ", 25/5/2016)

............................................................
 

Το μπόνους στον λαό

γράφει ο Δημήτρης Σκαρπαλέζος ("ΑΥΓΗ", 25/5/2016)

 

Γίνεται τελευταία μια συζήτηση για τον εκλογικό νόμο με ένα μείγμα τοποθετήσεων πολιτικού συμφέροντος και επιφανειακών "αρχών". Η τοποθέτηση των οπαδών της απλής αναλογικής παρουσιάζεται σαν "συνεπής'" στα δημοκρατικά ιδεώδη, αν και ενδεχομένως επώδυνη για το κόμμα, ενώ η θέση των οπαδών του μπόνους στο πρώτο κόμμα σαν ρεαλιστική στη σημερινή πολιτική συγκυρία.

Είναι όμως έτσι; Τι σημαίνει "δημοκρατικό εκλογικό σύστημα", τι σημαίνει "πολιτικός ρεαλισμός"; Παραδοσιακά, η Αριστερά ήταν οπαδός της απλής αναλογικής γιατί τα άλλα συστήματα είχαν χρησιμοποιηθεί για να φρενάρουν την πολιτική παρουσία της. Είναι όμως δημοκρατικότερη; Η απλή αναλογική είναι η έντιμη αποτύπωση των εκλογικών σχέσεων μεταξύ των κομμάτων την στιγμή της εκλογής, αλλά αφήνει απόλυτη εξουσία στους αρχηγούς κομμάτων δίχως καμία συμμετοχή του λαού.

Το εκλογικό σώμα αποκλείεται με αυτόν τον τρόπο από τις τελικές αποφάσεις, όσον αφορά τόσο τον σχηματισμό της κυβέρνησης όσο και τα μέτρα που θα αποφασιστούν. Στο σύστημα της απλής αναλογικής, όλα αυτά εμπίπτουν στη εξουσία των αρχηγών των κομμάτων και των λόμπι που τους επηρεάζουν ή τους εκβιάζουν. Η απλή αναλογική είναι η έντιμη καθιέρωση μιας αιρετής αριστοκρατίας, που δεν έχει πια να δώσει κανέναν λογαριασμό.

Η άποψη των "ρεαλιστών" στηρίζεται στη διαπίστωση ότι, αν θέλουμε να γίνουν προοδευτικές αλλαγές, πρέπει το πρώτο κόμμα να μην αποδυναμώνεται από τα φαινόμενα αδράνειας που συχνά βγάζουν δύσκολα διαμορφωνόμενες πλειοψηφίες στην Βουλή. Το μπόνους πιέζει τους ψηφοφόρους να διαλέξουν όχι με βάση την ιδεολογία τους ή τις πολιτικές τους συμπάθειες, αλλά με βάση τη θέλησή τους για το ποιος θα είναι ο λιγότερο καταστροφικός πρωθυπουργός με βάση τις πιθανότητες ανάμεσα από τα δημοσκοπικά δεσπόζοντα κόμματα.

Και στις δύο περιπτώσεις, τόσο τα μέλη των κομμάτων όσο και οι απλοί πολίτες βρίσκονται με μειωμένες δυνατότητες ως προς το να εκφράσουν τις επιλογές τους.

Στα πλειοψηφικά συστήματα με δύο γύρους οι ψηφοφόροι έχουν μια δυνατότητα να εκφράσουν τις τελικές τους προτιμήσεις στον δεύτερο γύρο και στα πραγματικά δημοκρατικά συστήματα είχαν την δυνατότητα να ανακαλέσουν τους βουλευτές που προδίδουν τις υποσχέσεις τους και τις επιλογές με βάση τις οποίες εξελέγησαν.

Ας δοκιμάσουμε επιτέλους ένα μεικτό σύστημα που να έχει και την εκπροσώπηση όλου του φάσματος των πολιτικών επιλογών και τη συμμετοχή του λαού στη διαμόρφωση των κυβερνητικών πλειοψηφιών.

Μια λύση για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι θα μπορούσε να ήταν η εξής:

Διακόσιοι βουλευτές θα εκλέγονται με απόλυτη απλή αναλογική σε εκλογικές περιφέρειες (από έξι ώς δώδεκα βουλευτές) και άλλοι εκατό θα εκλέγονται στις ίδιες περιφέρειες με συμπληρωματικές λίστες σε δύο γύρους.

Παραδείγματος χάριν, αν η Α' Θεσσαλονίκης έχει δέκα από τους διακόσιους βουλευτές και τα δύο πρώτα κόμματα είναι η Ν.Δ. και ο ΣΥΡΙΖΑ, στον δεύτερο γύρο αποφασίζεται σε ποιο από τα δύο πρώτα κόμματα θα πάει ένα μπόνους πέντε βουλευτών.

Αυτή η συμπληρωματική λίστα θα δηλώνεται πριν από τις εκλογές από κάθε κόμμα και οι πολίτες θα ξέρουν ποιος θα βγει σε περίπτωση νίκης μιας συμπληρωματικής λίστας.

Τα μέλη αυτών των συμπληρωματικών λιστών της θα είναι ανακλητά, δηλαδή, αν το κόμμα αλλάξει πολιτική και προδώσει τις ελπίδες των εκλογέων του, θα μπορούν με τοπικό δημοψήφισμα λαϊκής πρωτοβουλίας να επαναλάβουν τις εκλογές στην περιφέρεια και να στείλουν άλλους βουλευτές στη Βουλή (για να μην γίνεται αυτή η ανάκληση καραμέλα, θα μπορεί να υπάρχει κατώτατο χρονικό όριο ανάμεσα από δύο τέτοιες ανακλήσεις).

Μια κυβέρνηση που υφίσταται εκβιασμό και αλλάζει πορεία θα ξέρει ότι η τύχη της εξαρτάται από το αν ο λαός θα πειστεί γι' αυτήν την αλλαγή. Μια κυβέρνηση π.χ. σαν του Ολάντ, που προτείνει τις προτάσεις που είναι κατάφωρα αντίθετες με τις υποσχέσεις της, θα μπορεί να ανακληθεί πριν από το τέλος της τετραετίας, εκτός αν ο λαός συμφωνεί με αυτήν την αλλαγή πορείας. Με παρόμοιο δημοψήφισμα λαϊκής πρωτοβουλίας θα μπορεί ο λαός να ανακαλέσει και τους διακόσιους βουλευτές του αναλογικού κομματιού της Βουλής.

Για τους εκατό βουλευτές με δεύτερο γύρο, θα μπορούσε να υπάρχει η εναλλακτική λύση να εκλέγονται σε μονοεδρικές μικρότερες περιφέρειες με δύο γύρους, αλλά αυτό το σύστημα έχει το μειονέκτημα ότι καθιστά τον βουλευτή "τοπικό παράγοντα" με σχέσεις πελατειακές και όχι μόνο πολιτικές, δηλαδή θα υπάρχει όχι μόνο το θέμα ποιον θέλουμε για κυβέρνηση και ποια μέτρα θέλουμε να ληφθούν, αλλά και το θέμα ποιος θα βρει δουλειά για τον Κώστα ή τη Μαρία... Έχει όμως και το πλεονέκτημα της μικρότερης απόστασης από τον πολίτη μέχρι τον βουλευτή και της επιλογής όχι μόνο με κομματικά κριτήρια, αλλά και με κριτήρια προσωπικών ικανοτήτων κ.λπ.

Υπάρχουν προφανώς και άλλες λύσεις, αλλά, αν δεν τολμήσουμε να δοκιμάσουμε καινούργιες μεθόδους με στόχο τη διεύρυνση των δυνατοτήτων επιλογής και έκφρασης του λαού, θα επαναλαμβάνουμε συνέχεια τα ίδια αδιέξοδα και τα ίδια λάθη.

Το σύστημα που προτείνεται εδώ επιτρέπει και την έκφραση όλων των πολιτικών επιλογών αλλά και τη συμμετοχή του λαού στην τελική επιλογή της κυβερνητικής πλειοψηφίας. Θα μπορούσε μάλιστα να συμπληρωθεί με θέσπιση δικαιώματος δημοψηφισμάτων λαϊκής πρωτοβουλίας σε νομοθετικό επίπεδο.

Τα κινήματα των πλατειών στην Ελλάδα, τη Γαλλία και αλλού συνέχεια βάζουν το θέμα μιας αναμόρφωσης και της υπέρβασης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αν θέλουμε να απαντήσουμε στις προκλήσεις της εποχής μας πρέπει να ξαναθέσουμε το θέμα της δημοκρατίας με μηχανισμούς και κανόνες που να μην επαναλαμβάνουν τα ίδια αδιέξοδα του παρελθόντος.

Η ελευθερία θέλει αρετή και τόλμη, θέλει όμως και φαντασία και ικανότητα πειραματισμών σε καινούργια μονοπάτια.

* Ο Δημήτρης Σκαρπαλέζος διδάσκει Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Παρίσι 7