.........................................................
γράφει ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ
«Κάτι το ρομποτοειδές και καταθλιπτικό»
γράφει ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ
Η είδηση δεν ήταν της Πρωταπριλιάς.
Εκανε τον γύρο του κόσμου τέλη Μαρτίου. Δεν της έλειπαν πάντως τα
φαρσικά στοιχεία και η υπερβολή, γνωρίσματα του πρωταπριλιάτικου εθίμου.
Ερχόταν πάντως από μια χώρα απ’ όπου συχνά φτάνουν μηνύματα που
δοκιμάζουν τη λογική μας· άλλα επαληθεύονται και άλλα μένουν φήμες. Στη
Βόρεια Κορέα λοιπόν, σύμφωνα πάντοτε με τα γραφέντα σε εφημερίδες και
ιστοσελίδες, ο Αγαπημένος Ηγέτης της Κιμ Γιονγκ Ουν, γιος του
Πολυαγαπημένου Κιμ Γιονγκ Ιλ και εγγονός του Πολυλατρεμένου Κιμ Ιλ
Σουνγκ, υποχρέωσε διά νόμου τους μαθητές και τους φοιτητές να γίνουν
ρεπλίκες του υιοθετώντας το δικό του κούρεμα – όχι τίποτα εξωτικό, αν το
συγκρίνουμε με όσα βλέπουμε γύρω μας: κοντό μαλλί, χτένισμα προς τα
πίσω, βαθιά ξυρισμένοι κρόταφοι, υποταγμένα τσουλούφια.
Παράδοξο μες στο παράδοξο (ή παράλογο μες στο παράλογο): Μαθαίνουμε ότι μέχρι τώρα το συγκεκριμένο στυλ δεν ήταν δημοφιλές στην Κορέα. Οι κάτοικοί της το θεωρούσαν χαρακτηριστικό των Κινέζων λαθρεμπόρων. Ενας περήφανος ηγέτης ωστόσο με πανίσχυρη βούληση, του τύπου «δος μοι πα στω, και ταν γαν κινάσω», μπορεί και την αισθητική των υπηκόων του να αλλάξει, και την παράδοση, και την ιστορία όλη· κι αν όχι του μέλλοντος, έστω του παρελθόντος. Αλλη πληροφορία: Μέχρι τώρα, οι άντρες όφειλαν να διαλέξουν ανάμεσα σε δεκαοκτώ κομμωτικά στυλ (λίγα; πολλά; δεν ξέρω), οι δε γυναίκες ανάμεσα σε δέκα. (Θυμάμαι εδώ τον συνταγματάρχη μου, που δεν μου έδινε απολυτήριο γιατί το μουστάκι μου δεν υπάκουε στα τρία «νομότυπα» σχήματα που μου έδειχνε σχεδιασμένα στο βιβλίο του ΓΕΣ.)
Και για μισό ψέμα-μισό αλήθεια να πρόκειται, και νόμος αυστηρός να μην υπάρχει, οι λιγοστές εικόνες της Κορέας που φτάνουν ώς εδώ πιστοποιούν την απόλυτη ομοιομορφία. Είδαμε, λ.χ., λίγους μήνες πριν στιγμιότυπα από τα διατρέξαντα σε κλειστό γήπεδο του μπάσκετ της Πιονγιάνγκ. Στο παρκέ χαριεντίζονταν με την πορτοκαλί μπάλα ο Κιμ Γιονγκ Ουν και ο βετεράνος Αμερικανός μπασκετμπολίστας Ντένις Ρόντμαν· ένας μανιακός των ριμπάουντ, που από το αθλητικό σόου μετακινήθηκε στο κινηματογραφικό (παίζοντας κατ’ ουσίαν τον ιδιόρρυθμο εαυτό του) και κατόπιν στο σόου της πολιτικής, αφού είναι ο διασημότερος τακτικός επισκέπτης της Βόρειας Κορέας κι ένας από αυτούς που δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται για το αν υπάρχει πρόβλημα ανελευθερίας. Οι εξέδρες ήταν γεμάτες ανθρώπους ίδια ντυμένους, (σχεδόν) ίδια κουρεμένους, με το ίδιο κι απαράλλαχτο μηχανικό, περίπου ρομποτικό στυλ χειροκροτήματος· και με το ίδιο ψεύτικο χαμόγελο ενθουσιασμού να κινητοποιεί τους μυς, δίχως να επηρεάζει το βλέμμα, που παρέμενε – άδειο; τρομαγμένο; ταπεινωμένο; Μπορεί τίποτε απ’ όλα αυτά, μπορεί όλα μαζί.
Διατεταγμένη ή όχι (αποτέλεσμα της πενίας, π.χ.), η ομοιομορφία όχι τόσο στο ντύσιμο όσο στη στάση και την κίνηση του σώματος, στην εκφορά του λόγου και πρωτίστως στο βλέμμα πρέπει να είναι ένα από τα χειρότερα «επιτεύγματα» των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Να γίνουμε ίδιοι (εμφανισιακά) ώστε να φαινόμαστε ίσοι, αυτό ήταν ίσως το δόγμα που οδήγησε στην εκμηχάνιση του ανθρώπινου σώματος, το οποίο υποχρεώθηκε να φέρεται σαν να βρίσκεται σε διαρκή παρέλαση· δηλαδή υπό διαρκή παρακολούθηση και επιτήρηση. Η προσαρμογή, η συμμόρφωση, η εξομοίωση με το προβαλλόμενο πρότυπο (του Πατερούλη, του Αγαπημένου Ηγέτη κτλ.) δεν ήταν απλώς υποχρεωτική. Ηταν μέθοδος επιβίωσης. Και στη Βόρεια Κορέα είναι ακόμα. Το 2011, όταν πέθανε ο πατέρας του σημερινού ηγέτη, όσοι δεν έκλαψαν «πολύ», δηλαδή όσοι δεν συμμορφώθηκαν με το μοντέλο θλίψης και διαφοροποιήθηκαν έστω και στην καχύποπτη φαντασία των επιτηρητών και των χαφιέδων, τιμωρήθηκαν βαριά.
Αυτήν λοιπόν την υπαρκτοσοσιαλιστική ομοιομορφία του «νέου ανθρώπου», τον (συμβολικά έστω) βίαιο ενδυματολογικό και κινησεολογικό εξισωτισμό, τον είχε παρατηρήσει αρκετά νωρίς, μισόν αιώνα πριν, ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Μαζί με τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Γιώργο Θεοτοκά, είχαν επισκεφθεί τη Ρωσία, αγαπημένη χώρα του Εμπειρίκου, αφού η μάνα του ήταν κατά το ήμισυ Ρωσίδα και αρκετά καλοκαίρια της παιδικής του ηλικίας τα χάρηκε στα κτήματα των θείων του στην Κριμαία, παίζοντας με Ρωσάκια και Ταταράκια. Τους είχε προσκαλέσει το 1962, επί Χρουστσόφ, ο Ελληνοσοβιετικός Σύνδεσμος. Στο ολιγοσέλιδο ημερολόγιό του (κυκλοφορεί στην Αγρα, με επιμέλεια Γιώργη Γιατρομανωλάκη) ο Εμπειρίκος καταγράφει την πλήρη απογοήτευση (και πολιτική) που του προκάλεσε η επίσκεψη αυτή. Η σχετική περικοπή: «Το ταξίδι μου στη Ρωσσία, αν και δεν ολοκληρώθηκε ακόμη, με απεγοήτευσε βαθύτατα και με γέμισε με μεγάλη θλίψι και με μεγάλες ανησυχίες. Νομίζω, ή μάλλον αισθάνομαι, ότι όλα αυτά που έγιναν και γίνονται στην ΕΣΣΔ είναι μάταια – εκτός ίσως που εξυπηρέτησαν το lumpen proletariat αυτού του αφαντάστως πλουσίου τόπου και τους αρχομανείς εκ των επαναστατών που σήμερα αποτελούν το καθεστώς. [...] Η σημερινή Ρωσσία δεν μου αρέσει. Μου φαίνεται ότι βρίσκεται σε ένα πολύ κακόν δρόμο παρά τας καταπληκτικάς προόδους εις τας επιστήμας και την τεχνική. Εχει κάτι πολύ artificiel [τεχνητό], κάτι το ρομποτοειδές, το ομοιόμορφο, το φοβερά ανιαρό και καταθλιπτικό». Αλλά τότε οι πολλοί είχαν ακόμα ψευδαισθήσεις.
Για να μετακινηθούμε στα σημερινά και τα δικά μας, η ομοιομορφία, και μάλιστα η μιλιταριστικού τύπου, είναι το αντικείμενο του πόθου όσων βλέπουν τις κοινωνίες σαν στρατόπεδα, με τον εαυτό τους στο ρόλο του στρατάρχη. Δείγμα η χρυσαυγίτικη στρατοπεδική αισθητική, με το ίδιο κούρεμα (εν χρω), την ίδια στολή εκστρατείας και βέβαια το ίδιο πολεμόχαρο βλέμμα. Αλλά στην ομοιομορφία μπορεί να καταλήξει κανείς ακόμα και από το δρόμο της ελεύθερης επιλογής (που ίσως τελικά είναι φενακισμένη παρά όντως ελεύθερη). Αίφνης, κάποια στυλ κουρέματος πρωτοφάνηκαν για να δηλώνουν διαθέσεις αντισυμβατικές. Ωσπου έγιναν μόδα.
Το ίδιο και στο ντύσιμο: Τα παντελόνια με χειροποίητες τρύπες και μπαλώματα λ.χ. ήθελαν να δείξουν αδιαφορία για το φαίνεσθαι, τον καθωσπρεπισμό, τα πλούτη. Ωσπου οι κατασκευαστές ενσωμάτωσαν τα σκισίματα στο σχέδιό τους και πια πληρώνεις και γι’ αυτά, σαν δικαίωμα συμμετοχής στη μόδα. Και τα παντελόνια του αντικομφορμισμού τα φόρεσε και ο πενέστατος Μπέκαμ. Η ελευθερία επιλογής λοιπόν και το προσωπικό γούστο δεν χάνονται μόνο με τον βάναυσο κορεατικό τρόπο. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι υπεξαίρεσής τους.
Παράδοξο μες στο παράδοξο (ή παράλογο μες στο παράλογο): Μαθαίνουμε ότι μέχρι τώρα το συγκεκριμένο στυλ δεν ήταν δημοφιλές στην Κορέα. Οι κάτοικοί της το θεωρούσαν χαρακτηριστικό των Κινέζων λαθρεμπόρων. Ενας περήφανος ηγέτης ωστόσο με πανίσχυρη βούληση, του τύπου «δος μοι πα στω, και ταν γαν κινάσω», μπορεί και την αισθητική των υπηκόων του να αλλάξει, και την παράδοση, και την ιστορία όλη· κι αν όχι του μέλλοντος, έστω του παρελθόντος. Αλλη πληροφορία: Μέχρι τώρα, οι άντρες όφειλαν να διαλέξουν ανάμεσα σε δεκαοκτώ κομμωτικά στυλ (λίγα; πολλά; δεν ξέρω), οι δε γυναίκες ανάμεσα σε δέκα. (Θυμάμαι εδώ τον συνταγματάρχη μου, που δεν μου έδινε απολυτήριο γιατί το μουστάκι μου δεν υπάκουε στα τρία «νομότυπα» σχήματα που μου έδειχνε σχεδιασμένα στο βιβλίο του ΓΕΣ.)
Και για μισό ψέμα-μισό αλήθεια να πρόκειται, και νόμος αυστηρός να μην υπάρχει, οι λιγοστές εικόνες της Κορέας που φτάνουν ώς εδώ πιστοποιούν την απόλυτη ομοιομορφία. Είδαμε, λ.χ., λίγους μήνες πριν στιγμιότυπα από τα διατρέξαντα σε κλειστό γήπεδο του μπάσκετ της Πιονγιάνγκ. Στο παρκέ χαριεντίζονταν με την πορτοκαλί μπάλα ο Κιμ Γιονγκ Ουν και ο βετεράνος Αμερικανός μπασκετμπολίστας Ντένις Ρόντμαν· ένας μανιακός των ριμπάουντ, που από το αθλητικό σόου μετακινήθηκε στο κινηματογραφικό (παίζοντας κατ’ ουσίαν τον ιδιόρρυθμο εαυτό του) και κατόπιν στο σόου της πολιτικής, αφού είναι ο διασημότερος τακτικός επισκέπτης της Βόρειας Κορέας κι ένας από αυτούς που δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται για το αν υπάρχει πρόβλημα ανελευθερίας. Οι εξέδρες ήταν γεμάτες ανθρώπους ίδια ντυμένους, (σχεδόν) ίδια κουρεμένους, με το ίδιο κι απαράλλαχτο μηχανικό, περίπου ρομποτικό στυλ χειροκροτήματος· και με το ίδιο ψεύτικο χαμόγελο ενθουσιασμού να κινητοποιεί τους μυς, δίχως να επηρεάζει το βλέμμα, που παρέμενε – άδειο; τρομαγμένο; ταπεινωμένο; Μπορεί τίποτε απ’ όλα αυτά, μπορεί όλα μαζί.
Διατεταγμένη ή όχι (αποτέλεσμα της πενίας, π.χ.), η ομοιομορφία όχι τόσο στο ντύσιμο όσο στη στάση και την κίνηση του σώματος, στην εκφορά του λόγου και πρωτίστως στο βλέμμα πρέπει να είναι ένα από τα χειρότερα «επιτεύγματα» των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Να γίνουμε ίδιοι (εμφανισιακά) ώστε να φαινόμαστε ίσοι, αυτό ήταν ίσως το δόγμα που οδήγησε στην εκμηχάνιση του ανθρώπινου σώματος, το οποίο υποχρεώθηκε να φέρεται σαν να βρίσκεται σε διαρκή παρέλαση· δηλαδή υπό διαρκή παρακολούθηση και επιτήρηση. Η προσαρμογή, η συμμόρφωση, η εξομοίωση με το προβαλλόμενο πρότυπο (του Πατερούλη, του Αγαπημένου Ηγέτη κτλ.) δεν ήταν απλώς υποχρεωτική. Ηταν μέθοδος επιβίωσης. Και στη Βόρεια Κορέα είναι ακόμα. Το 2011, όταν πέθανε ο πατέρας του σημερινού ηγέτη, όσοι δεν έκλαψαν «πολύ», δηλαδή όσοι δεν συμμορφώθηκαν με το μοντέλο θλίψης και διαφοροποιήθηκαν έστω και στην καχύποπτη φαντασία των επιτηρητών και των χαφιέδων, τιμωρήθηκαν βαριά.
Αυτήν λοιπόν την υπαρκτοσοσιαλιστική ομοιομορφία του «νέου ανθρώπου», τον (συμβολικά έστω) βίαιο ενδυματολογικό και κινησεολογικό εξισωτισμό, τον είχε παρατηρήσει αρκετά νωρίς, μισόν αιώνα πριν, ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Μαζί με τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Γιώργο Θεοτοκά, είχαν επισκεφθεί τη Ρωσία, αγαπημένη χώρα του Εμπειρίκου, αφού η μάνα του ήταν κατά το ήμισυ Ρωσίδα και αρκετά καλοκαίρια της παιδικής του ηλικίας τα χάρηκε στα κτήματα των θείων του στην Κριμαία, παίζοντας με Ρωσάκια και Ταταράκια. Τους είχε προσκαλέσει το 1962, επί Χρουστσόφ, ο Ελληνοσοβιετικός Σύνδεσμος. Στο ολιγοσέλιδο ημερολόγιό του (κυκλοφορεί στην Αγρα, με επιμέλεια Γιώργη Γιατρομανωλάκη) ο Εμπειρίκος καταγράφει την πλήρη απογοήτευση (και πολιτική) που του προκάλεσε η επίσκεψη αυτή. Η σχετική περικοπή: «Το ταξίδι μου στη Ρωσσία, αν και δεν ολοκληρώθηκε ακόμη, με απεγοήτευσε βαθύτατα και με γέμισε με μεγάλη θλίψι και με μεγάλες ανησυχίες. Νομίζω, ή μάλλον αισθάνομαι, ότι όλα αυτά που έγιναν και γίνονται στην ΕΣΣΔ είναι μάταια – εκτός ίσως που εξυπηρέτησαν το lumpen proletariat αυτού του αφαντάστως πλουσίου τόπου και τους αρχομανείς εκ των επαναστατών που σήμερα αποτελούν το καθεστώς. [...] Η σημερινή Ρωσσία δεν μου αρέσει. Μου φαίνεται ότι βρίσκεται σε ένα πολύ κακόν δρόμο παρά τας καταπληκτικάς προόδους εις τας επιστήμας και την τεχνική. Εχει κάτι πολύ artificiel [τεχνητό], κάτι το ρομποτοειδές, το ομοιόμορφο, το φοβερά ανιαρό και καταθλιπτικό». Αλλά τότε οι πολλοί είχαν ακόμα ψευδαισθήσεις.
Για να μετακινηθούμε στα σημερινά και τα δικά μας, η ομοιομορφία, και μάλιστα η μιλιταριστικού τύπου, είναι το αντικείμενο του πόθου όσων βλέπουν τις κοινωνίες σαν στρατόπεδα, με τον εαυτό τους στο ρόλο του στρατάρχη. Δείγμα η χρυσαυγίτικη στρατοπεδική αισθητική, με το ίδιο κούρεμα (εν χρω), την ίδια στολή εκστρατείας και βέβαια το ίδιο πολεμόχαρο βλέμμα. Αλλά στην ομοιομορφία μπορεί να καταλήξει κανείς ακόμα και από το δρόμο της ελεύθερης επιλογής (που ίσως τελικά είναι φενακισμένη παρά όντως ελεύθερη). Αίφνης, κάποια στυλ κουρέματος πρωτοφάνηκαν για να δηλώνουν διαθέσεις αντισυμβατικές. Ωσπου έγιναν μόδα.
Το ίδιο και στο ντύσιμο: Τα παντελόνια με χειροποίητες τρύπες και μπαλώματα λ.χ. ήθελαν να δείξουν αδιαφορία για το φαίνεσθαι, τον καθωσπρεπισμό, τα πλούτη. Ωσπου οι κατασκευαστές ενσωμάτωσαν τα σκισίματα στο σχέδιό τους και πια πληρώνεις και γι’ αυτά, σαν δικαίωμα συμμετοχής στη μόδα. Και τα παντελόνια του αντικομφορμισμού τα φόρεσε και ο πενέστατος Μπέκαμ. Η ελευθερία επιλογής λοιπόν και το προσωπικό γούστο δεν χάνονται μόνο με τον βάναυσο κορεατικό τρόπο. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι υπεξαίρεσής τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου