"Ενας Μαρξ στις ιστορικές του διαστάσεις" γράφει ο Τάσος Τσακίρογλου ("Eφημερίδα των Συντακτών", 11.01.2018)

.........................................................

Ενας Μαρξ στις ιστορικές του διαστάσεις

 

Το κέρινο ομοίωμα του Καρλ Μαρξ στο μουσείο της Μαντάμ 

Τισό στο Βερολίνο | AP Photo/Miguel Villagran

 

 

γράφει ο Τάσος Τσακίρογλου

 

("Eφημερίδα των Συντακτών", 11.01.2018)

 

ΦΕΤΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΙ διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ (1818), ενός ανθρώπου που όσο λίγοι συνέβαλε στο να κατανοήσουμε τη νεωτερικότητα, τις αντινομίες στη λειτουργία του καπιταλισμού, αλλά και τη σημασία της ανθρώπινης δράσης στην προσπάθεια για κοινωνική αλλαγή. Εκείνο που πρώτα απ’ όλα μπορεί να του πιστωθεί είναι η απομάγευση του καπιταλισμού, αφού με συστηματικό τρόπο έδειξε πως, παρά την ορθολογικότητα στην οργάνωση της παραγωγής σε επιχειρησιακό επίπεδο, το σύστημα αυτό διακρίνεται από σχεδόν απόλυτη ανορθολογικότητα σε επίπεδο συνολικής οικονομίας.

Αποτέλεσμα είναι οι κραυγαλέες ανισότητες, η ανεργία, η καταστροφή μέσων παραγωγής, η απαξίωση, οι κρίσεις, η φτώχεια και ο αποκλεισμός μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Παράλληλα, σε καθημερινή βάση η καπιταλιστική κοινωνία, παρά τους κομπασμούς για τα νεωτερικά της στοιχεία, παραμένει βουτηγμένη στις φαντασιώσεις, στον φετιχισμό, στην ειδωλολατρία, στην αποξένωση και στους μύθους.

Ο Μαρξ, πολύ πριν διαβάσει τη θεωρία του Δαρβίνου, επέμενε ότι ο άνθρωπος είναι προϊόν φυσικής εξέλιξης και άρα αναπόσπαστο τμήμα της φύσης, με την οποία πρέπει να διατηρεί μια διαλεκτική και ισορροπημένη σχέση.

Η προσέγγιση αυτή απογύμνωσε την ανθρωπολογία από κάθε μεταφυσικό στοιχείο και έθεσε τον άνθρωπο εντός της Ιστορίας, σε συνθήκες που δεν επιλέγει, αλλά τις οποίες μπορεί να αγωνιστεί για να αλλάξει. Στο πλαίσιο αυτό και χρησιμοποιώντας τη διαλεκτική μέθοδο καταδεικνύει και τον ιστορικά μεταβατικό χαρακτήρα του καπιταλισμού, ο οποίος, μέσω των ιδεολόγων του, επιχειρεί συστηματικά να εμφανίζεται ως η τελείωση και ο τελικός προορισμός της Ιστορίας.

Φυσικά, λόγω περιρρέοντος κλίματος και στο φόντο των ψευδαισθήσεων του Διαφωτισμού, μπορεί ο Μαρξ να ενδίδει εν μέρει στη γοητεία της λατρείας της προόδου, δεν παραλείπει όμως να επισημαίνει σε διάφορες ευκαιρίες το θέμα των ιστορικών επιπλοκών και της ιστορικής ασυνέχειας. Οπως γράφει ο Τέρι Ιγκλετον, «ο Μαρξ ήταν οραματιστής και ταυτόχρονα νηφάλιος ρεαλιστής. Στρέφεται από τις φαντασιώσεις για το μέλλον στις πεζές διεργασίες του παρόντος... Εν προκειμένω, ρεαλισμός και όραμα πηγαίνουν χέρι χέρι».

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ στη «γερμανική ιδεολογία» ξεκαθαρίζει ότι «η κοινωνική ύπαρξη καθορίζει τη συνείδηση», άρα θέτει ως κριτήριο της αλήθειας την πράξη και όχι τις ατομικές γνώμες. Σε ανθρωπολογικό επίπεδο η προτεραιότητα του φυσικού κόσμου σε σχέση με τη συνείδηση μεταφράζεται στο γεγονός ότι σκεφτόμαστε λόγω της φυσικής μας ύπαρξης. Οτι έχουμε γνωστικές ικανότητες επειδή έχουμε σωματικές. Είμαστε σκεπτόμενη φύση. Και μάλιστα η φύση που μπορεί και σκέφτεται τον εαυτό της.

Για όποιον έχει διαβάσει τα «Φιλοσοφικά Χειρόγραφα 1844», ο Μαρξ είναι από τους πρωτοπόρους της οικολογικής προσέγγισης των πραγμάτων. Στο «Κεφάλαιο» αναφέρει ότι οι άνθρωποι είναι απλοί επικαρπωτές του πλανήτη και ότι «πρέπει να τον παραδώσουν στις επόμενες γενιές σε καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι τον παρέλαβαν». Οσο για τη σημερινή πραγματικότητα; Γράφει ο Ζακ Ρανσιέρ: «Η κάποτε σκανδαλώδης θέση του Μαρξ ότι οι κυβερνήσεις είναι απλώς ατζέντηδες του διεθνούς κεφαλαίου αποτελεί σήμερα πασιφανές γεγονός, στο οποίο συμφωνούν ‘‘φιλελεύθεροι’’ και ‘‘σοσιαλιστές’’».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ; Να «διαβάζουμε» τον Μαρξ στο ιστορικό του πλαίσιο, να αναγνωρίζουμε τις επιτυχείς προγνώσεις και τις αστοχίες του, αλλά πρωτίστως να τον διαβάζουμε. Παράδειγμα προς αποφυγή η σταλινική «ανάγνωση»-διαστρέβλωση, που τον έκανε εικόνισμα αλλάζοντας όλα όσα είχε πει.