"Μια Φαληριώτισσα στο Υπερωκεάνιο" από τον "Μετέωρο" ("Εφημερίδα των Συντακτών", 3-4/8/2013)

............................................................

("Εφημερίδα των Συντακτών", 04/08/13)

Μια Φαληριώτισσα στο Υπερωκεάνιο

 

Μπορεί και να μη συναντήθηκαν ποτέ. Ο ένας γεννιέται στην Κίο της Προποντίδας στα 1913 και, παρότι χάνει τον πατέρα του σε ηλικία 2 χρόνων, περνάει ευτυχισμένα παιδικά χρόνια με τη μάνα του και τη γιαγιά του σ” ένα εύπορο περιβάλλον. Στα 9 του εγκαθίσταται ως πρόσφυγας σε μια ξύλινη παράγκα στις Τζιτζιφιές και ζει μες στην απόλυτη ένδεια και την καταφρόνια. Από μικρό παιδί στο μεροκάματο βρίσκει καταφύγιο στον αθλητισμό και τη μουσική.

Ο άλλος βλέπει για πρώτη φορά το φως στη Βράιλα της Ρουμανίας στα 1901. Γόνος εφοπλιστικής οικογένειας διάγει τον ταραχώδη βίο του στις Κηφισιές και τα Παρίσια. Σπουδάζει φιλοσοφία και αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο King’s College του Λονδίνου. Στη γαλλική πρωτεύουσα συνδέεται με τον Αντρέ Μπρετόν και τον κύκλο των υπερρεαλιστών και εντρυφεί στην ψυχανάλυση δίπλα στον Ρενέ Λαφόργκ.

Ρεντίκολο γίνεται η χώρα μας, όταν εκπαραθυρώνεται από το διεθνές νομισματικό σύστημα που στηρίζεται στα αποθέματα χρυσού στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Τηρουμένων των αναλογιών είναι σαν να μας εκτόπιζαν απ” το ευρώ σήμερα και να ξαναγυρίζαμε στη δραχμούλα. Οι εξαγωγές καπνού, σταφίδας και του ορυκτού πλούτου, που ευνοούνται ωστόσο από τις νέες ισοτιμίες, δημιουργούν ένα μικρό οικονομικό θαύμα που έχει άμεσο αντίκτυπο στις επιστήμες, τις τέχνες και τον πολιτισμό.

Φυγή προς τα μπρος λοιπόν για την ποίηση, την πεζογραφία, τη μουσική, την αρχιτεκτονική, την παιδαγωγική. Καίτοι από διαφορετικούς κόσμους ο Ανδρέας Εμπειρίκος, διότι περί του Εμπειρίκου πρόκειται, εκδίδει στα 1935 την Υψικάμινο που αποτελεί τομή στα ελληνικά γράμματα και ο Γιάννης Παπαϊωάννου, το προσφυγόπουλο από την Κίο, γραμμοφωνεί την ίδια χρονιά την αθάνατη Φαληριώτισσα με μουσική του ίδιου και στίχους του Βαγγέλη Γρυπάρη, αδελφού του ποιητή, ξέρετε· «σουρωμενος θα “ρθω πάλι στην παλιά μας γειτονιά, να σου παίξω μπουζουκάκι μ” όμορφη διπλοπενιά».

Ενδεχομένως ο Παπαϊωάννου δεν είχε καν ακούσει περί υπερρεαλισμού. Η ζωή και το έργο του όμως είναι εντελώς σούρεαλ. Ψαράς, μαραγκός, οικοδόμος, τερματοφύλακας του Φαληριακού -προγόνου του Εθνικού Πειραιώς-, εξαίρετος παίκτης μπουζουκιού, μπαγλαμά, ακορντεόν, φυσαρμόνικας, συνθέτης εκπληκτικών τραγουδιών με προσωπικό ιδιαίτερο στιλ και συγκλονιστικές ερμηνείες, δεν θα άφηνε ασυγκίνητους τους Λοτρεαμόν, Αραγκόν, Ελιάρ, Μιρό και Απολινέρ. Αν γνώριζαν τις εμπειρίες του στα πάλκα και τα καταγώγια του Πειραιά του Μεσοπολέμου, θα του αφιέρωναν τόμους.

Σαν σήμερα, χαράματα 3 Αυγούστου στα 1972, ο Παπαϊωάννου σκοτώνεται σε αυτοκινητικό στο Νέο Ικόνιο πηγαίνοντας από τη δουλειά για ψάρεμα στη Σαλαμίνα. Τρία χρόνια αργότερα, στις 3 Αυγούστου 1975, μπαίνει για τελευταία φορά στο Υπερωκεάνιο από το σπίτι του στην Κηφισιά ο Ανδρέας Εμπειρίκος, χτυπημένος από καρκίνο του πνεύμονα. Ως εκ τούτου δυο λαμπροί ήλιοι φωτίζουν τον σημερινό ουρανό, με λίγα σύννεφα στα ηπειρωτικά το απόγευμα.

Μετέωρος meteoros@efsyn.gr