Για ορισμένους από εμάς ο φόβος του θανάτου είναι εμφανής, ενώ για κάποιους άλλους εκφράζεται έμμεσα, είτε σαν γενικευμένη ανησυχία είτε μεταμφιεσμένος σε κάποιο άλλο ψυχολογικό σύμπτωμα (Ι. Γιάλομ, Στον κήπο του Επίκουρου)
Ως γιατρός ακούω πολύ συχνά τη λέξη "φοβάμαι". Τη λένε οι ασθενείς, αλλά κυρίως οι συγγενείς τους. Φοβούνται γενικά και αόριστα την ασθένεια. Φοβούνται ειδικά και συγκεκριμένα την αναπηρία που μπορεί να προκύψει από την κακή εξέλιξη της νόσου. Φοβούνται περισσότερο όμως τον θάνατο που παραμονεύει κοντά σε κάθε ψυχή. Κάθε φορά, όταν αντικρίζω μια φοβισμένη ματιά, προσπαθώ να εξηγήσω ότι τα μαύρα σύννεφα που συγκεντρώνονται πάνω από το κεφάλι μας είναι προσωρινά. Προσπαθώ να διασκεδάσω τις κακές εντυπώσεις που μπορεί να έχει κάποιος όταν αντικρίζει ένα άγνωστο περιβάλλον όπως το νοσοκομείο. Ώρες-ώρες αυτό γίνεται και εχθρικό, ανάλογα με τα κακά μαντάτα που αναγκάζεσαι να δώσεις όταν ο τραυματισμός είναι πολύ σοβαρός και απειλεί τη ζωή του ασθενούς. Πολλές φορές μού έτυχε, λέγοντας την αλήθεια, να δεχτώ επίθεση, αμφισβητήσεις και βρισιές. Είναι πολύ εντυπωσιακό πόσο άσχημα αντιδράει κάποιος όταν ακούει κάτι που δεν του αρέσει ή δεν είναι προετοιμασμένος να ακούσει. Πολλοί συνάδελφοι ακολουθούν την τακτική να λένε μόνο ευχάριστα στους ασθενείς τους για να μην τους επηρεάσουν αρνητικά, άσχεται αν ξέρουν ότι μελώνουν το πικρό χάπι.
Προσωπικά πιστεύω στη ρεαλιστική αντιμετώπιση, αρνούμαι να παραμυθιάσω λέγοντας συνειδητά αναλήθειες και γι' αυτό πληρώνω και το τίμημα της προσωρινής απόρριψης. Λέω προσωρινής, επειδή όταν, μετά την πάροδο του χρόνου, επιβεβαιώνομαι, συναντιέμαι με τους ασθενείς μου, επαινούν την αυστηρότητα και μου αναγνωρίζουν την αλήθεια. Τονίζουν ότι ήμουν από τους λίγους που τους τα είπαν όπως ήταν και όχι όπως θα ήθελαν να είναι.
Γιατί φοβάσαι; Είναι στη φύση μας να φοβόμαστε για ό,τι καινούργιο και άγνωστο εμφανίζεται μπροστά μας. Ως άνθρωπος συναντώ πολύ συχνά τον φόβο του θανάτου. Ο θάνατος είναι απρόβλεπτο και ανεπιθύμητο γεγονός, που μπορεί να προκύψει σε όλους μας. Μια εμφανής απειλή που μας συνοδεύει καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Εκεί δεν έχω να πω τίποτα. Κανένας δεν επέστρεψε από τον Άδη για να μας πει πόσο ευχάριστα ή άσχημα είναι τα πράγματα στον Κάτω Κόσμο. Ξέρουμε μόνο ότι πρέπει να πληρώσουμε τον βαρκάρη. Κανείς δεν υπογράφει συμβόλαιο με τον Θεό για το πότε θα φύγει από τον μάταιο αυτόν κόσμο και ούτε για το πώς θα φύγει. Είναι το κρυφό χαρτί της μοίρας. Η ιδέα του θανάτου κρύβεται πάντα μέσα μας. Άπτεται της ωριμότητάς μας να την αποδεχτούμε ως γεγονός. Χρειαζόμαστε πολύ κουράγιο για να τολμήσουμε να μην την αφήσουμε να μας κυβερνήσει.
Ο Κ. Καβάφης στο ποίημά του Τα κεριά λέει: "Δεν θέλω να γυρίσω να μην διώ και φρίξω / τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει / τι γρήγορα που τα σβηστά κεριά πληθαίνουν". Η ζωή που φεύγει από τα χέρια μας είναι τα κεριά που σβήνουν ανάλογα με το πόσο πολύ αξιοποιήσαμε τη ζωή μας. Το τι κάναμε με τα χρυσά, ζεστά και ζωηρά κεράκια όταν φύσηξε πολύ ο άνεμος της ζωής είναι πλέον δικό μας, προσωπικό θέμα.




Κωνσταντίνος Π. Καβάφης
(1863 -1933)




 Κεριά

Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας
σα μια σειρά κεράκια αναμένα —
χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.

Η περασμένες μέρες πίσω μένουν,
μια θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων·
τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,
κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά.

Δεν θέλω να τα βλέπω· με λυπεί η μορφή των,
και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.
Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά.

Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω
τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.
(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)