Κυριακή 7 Αυγούστου 2011

"Μουραμπαχατζιλάρ" και "Φόρος Διαδάσεως" από τη Μαρία Λαϊνά ("Βιβλιοθήκη" της "Ελευθεροτυπίας" 30/7 και 6/8 του σωτηρίου έτους 2011)

..................................................................................

Βιβλιοθήκη, Σάββατο 30 Ιουλίου 2011

Μουραμπαχατζιλάρ


Εξοχώτατε μουτεσαρίφη1 της Θεσσαλονίκης, βεζύρη Μου Χασάν πασά, συ, ο σεβάσμιος μεγιστάν, ο έξοχος στρατάρχης, ο ρυθμιστής του κόσμου, ο διά της οξείας κρίσεώς σου τας υποθέσεις του κοινού διευθύνων οιακοστρόφος2, ο διά της ορθής γνώμης σου τα σπουδαία ζητήματα του κοινού διεκπεραιών, ο θέτων και παγιών τα θεμέλια του κράτους και της ευημερίας, ο κρατύνων τους στύλους της ευτυχίας και της δόξης, ο με ποικίλας χάριτας υπό του υψίστου βασιλέως πεπροικισμένος, ο Θεός ας καθιστά διαρκές το κλέος σου, και συ, σοφολογιώτατε ιεροδίκα της Θεσσαλονίκης, συ, ο δικαιότερος των μουσουλμάνων κριτών, ο εκλεκτότερος των διοικητών των μονοθεϊστών, ο υψών τας σημαίας του ιερού δικαίου και της πίστεως, ο κληρονόμος της γνώσεως των προφητών, ο εις ον ιδιάζει η μεγάλη χάρις του αρωγού βασιλέως, αυξηθήτωσαν αι αρεταί σου, και συ, σοφολογιώτατε ιεροδίκα Αβρέτ Χισάρ, πρότυπον των ιεροδικών και δικαστών, μεταλλείον σοφίας και θεολογίας, αυξηθήτω η αρετή σου, και σύ, βοεβόδα3 του χασίου4 Λαγκαδά, πρότυπον των ομοίων και φίλων σου, αυξηθήτω η αξία σου.
Μόλις φθάση το παρόν υψηλόν φιρμάνιόν Μου, έστω γνωστόν ότι ο εν ενεργεία αρχιευνούχος των ανακτόρων Μου Σουλεϊμάν αγάς, καύχημα των αυλικών και παρακαθημένων Μου, ο έμπιστος των βασιλέων και σουλτάνων, είη διαρκές το μεγαλείον του, υπέβαλεν εις την Πύλην της ευδαιμονίας Μου αναφοράν δι' ης εκθέτει ότι οι τοκογλύφοι5 κάτοικοι της Θεσσαλονίκης Σουλεϊμάν αγάς, Χατζή Μουσά και Χατζινεδάρ ογλού Αχμέτ εχορήγησαν υπό τύπον δανείου ανά πεντακόσια ή εξακόσια γρόσια εις έκαστον των ραγιάδων του Αβρέτ Χισάρ, εξαρτήματος του ρηθέντος χασίου Λαγκαδά· αν και έκαστος τούτων ελάμβανεν από τους ραγιάδες ανά διακόσια γρόσια τόκους, εν τούτοις, μη αρκούμενοι εφέτος εις τούτο, ενοχλούν τους ραγιάδες αξιούντες όπως κατά τας αρχάς του αλωνισμού καταβάλουν ολόκληρον το χρέος των. Συνέλαβον δε τέσσαρας εξ αυτών, τους οποίους και εφυλάκισαν, γενόμενοι αίτιοι της διασποράς και του εκπατρισμού των. Οθεν παρεκάλεσαν την έκδοσιν υψηλής διαταγής Μου, όπως απελευθερωθούν οι φυλακισθέντες ραγιάδες και διαταχθή να καταβάλουν τα προς αυτούς χρέη των βαθμιαίως, να μην πιέζονται δε διά του εξαναγκασμού της αμέσου καταβολής των χρεών των.
Οθεν εξεδόθη φιρμάνιόν Μου, όπως αποφυλακισθούν ούτοι και καταβάλουν τα χρέη των βαθμιαίως. Αμα δε φθάση το παρόν υψηλόν φιρμάνιον, να ενεργήσητε συμφώνως με το περιεχόμενον αυτού και να απολύσητε εκ των φυλακών τους κρατουμένους εκ των ραγιάδων του χασίου τούτου και, αφού διατάξητε να καταβάλουν βαθμηδόν και κατά δόσεις τα χρέη των, να μη επιτρέψητε να ζητήται η άμεσος καταβολή αυτών και να συμμορφούσθε με το περιεχόμενον του επί του προκειμένου εκδοθέντος φιρμανίου.
Ταύτα γνωρίζοντες να σέβησθε το ιερόν σύμβολόν Μου.
Εγράφη εν Κωνσταντινουπόλει κατά τα τέλη Τζεμάζη ουλ Αχήρ 1120 (16 Σεπτεμβρίου 1708).
*************
Τα τουρκικά φιρμάνια χωρίζονται σε τρία χοντρικά μέρη: Το πρώτο είναι ο χαιρετισμός στον ον απευθύνεται. Το δεύτερο είναι η αφήγηση, η απαρίθμηση δηλαδή των πραγματικών περιστατικών, και το τρίτο είναι το «Οθεν», τουτέστιν η απόφαση-εντολή- διαταγή, η οποία και διατυπώνεται με ήσυχο, αλλά κατηγορηματικό τρόπο και ενίοτε υποκρύπτει και ψήγμα απειλής, εφόσον αποτολμήσει τυχόν ένας ή περισσότεροι να την αγνοήσει.
Το πρώτο μέρος αγγίζει τα όρια της μυθιστοριογραφίας, το δεύτερο της σύντομης νουβέλας και το τρίτο της ποίησης, λέει μειδιών ο ποδηλάτης. Το θέμα πάντως είναι ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία ήξερε να διοικεί και δεν είναι διόλου τυχαίο ότι επέζησε αχανής εφτακόσια χρόνια. Μικρή παρατήρηση: γύρω στο 1875 αυτοί οι βάρβαροι αλλόθρησκοι είχαν συντάξει επίσημο κτηματολόγιο της επικράτειάς τους, άθλο που οι ελεύθεροι Ελληνες δεν έχουν ακόμη καταφέρει να επιτελέσουν, και ως εκ τούτου ακόμη το των κατακτητών χρησιμοποιούν στην περιφέρεια Θεσσαλονίκης.
παράδειγμα δεύτερο
Εξοχότατε βεζύρη Μου Χασάν πασά, ο κατέχων ως αρπαλίκιόν6 σου το σαντζάκιον7 της Θεσσαλονίκης, ο σεβάσμιος μεγιστάν, ο έξοχος στρατηγός, ο (κ.λπ., κ.λπ., κατά το πρότυπο του χαιρετισμού στο προηγούμενο φιρμάνι).
Περνάμε τώρα στο επίμαχο διά ταύτα:
Αμα φθάση το παρόν φιρμάνιον, έστω υμίν γνωστόν ότι οι φόρου υποτελείς ραγιάδες κάτοικοι της εν Θεσσαλονίκη συνοικίας Αγίου Δημητρίου υπέβαλαν εις την Υψηλήν Μου πύλην αναφοράν εκθέτοντες ότι η στέγη και οι τοίχοι της από της αυτοκρατορικής έτι κατακτήσεως εις χείρας αυτών παραχωρηθείσης αρχαίας εκκλησίας των διά της παρελεύσεως του χρόνου ήρχισαν να καταστρέφωνται και να καταρρέουν, ένεκα δε τούτου προ τινος χρόνου εγένετο υπό του ιεροδικείου αυτοψία, καθ' ην διεπιστώθη ότι πράγματι η στέγη και οι τοίχοι αυτής είναι ετοιμόρροποι και χρήζουν επισκευής. (...) Οθεν εξεδόθη υψηλή Μου διαταγή , όπως μη εμποδισθή η επισκευή της συμφώνως με το εκδοθέν ιεροδικαστικόν χοτζέτιον8. Διέταξα όπως, μόλις φθάση το εκδοθέν επί του προκειμένου αυτοκρατορικόν φιρμάνιόν Μου, μη επιτρέψητε εις ουδένα να εμποδίση όπως επισκευασθή η στέγη και οι τοίχοι της από αυτοκρατορικής έτι κατακτήσεως εις χείρας των ραγιάδων καταλειφθείσης εκκλησίας των (...), αλλά συμφώνως με το εκδοθέν χοτζέτιον να επιτρέψητε την επισκευήν των χρηζόντων επισκευής μερών εις βαθμόν επιτρεπόμενον υπό του ιερού δικαίου, χωρίς να μεταβληθή ο παλαιός ρυθμός· να μη γίνη εύρυνσις και ύψωσις αυτής, αλλά να προσέξητε ίνα μη με την πρόφασιν της επισκευής παραβιασθή ο αρχαίος αυτής ρυθμός.
Ούτω να γνωρίζητε και να σέβησθε το ιερόν σύμβολόν Μου.
Εγράφη εν Αδριανουπόλει κατά τα τέλη του μηνός Ζιλ Χετζέ 1110 (29 Ιουνίου 1699).
παράδειγμα τρίτο
[...]
Μόλις φθάση το αυτοκρατορικόν φιρμάνιον, έστω γνωστόν ότι οι ραγιάδες του δήμου Θεσσαλονίκης υπέβαλον εις το κατώφλιον της ευδαιμονίας μου αναφοράν εκθέτοντες ότι έδιδον τακτικώς και εγκαίρως εις τρεις δόσεις την επιχορήγησιν, ήτις διετάχθη διά φιρμανίου Μου, εις τον νεμόμενον ως αρπαλίκιόν του το σαντζάκιον της Θεσσαλονίκης, πασάν...και ενώ δεν έπρεπε να ενοχληθούν διά της απαιτήσεως χρημάτων, διά τον απεσταλμένον υπάλληλον ή διά άλλας αιτίας, ο νεμόμενος το σαντζάκιον τούτο έλαβε παρ' αυτών βία και παρανόμως χρήματα διά τον απεσταλμένον υπάλληλον. Εκτός τούτου λαμβάνη διά τα κτήνη του όσην θέλει κριθήν , άχυρον και δημητριακά και με την πρόφασιν ότι δεν είναι αρκετά, ζητεί και πάλιν κριθήν και άχυρον και τους εκβιάζει και τους καταπιέζει, ένεκα δε τούτου η θέσις των κατέστη δεινή και αναγκάζονται να διασκορπισθούν. (...)
Εάν συμβαίνη ως αναφέρεται, δεν επιθυμώ να τυρρανώνται και καταπιέζωνται οι ραγιάδες και πτωχοί πολίται κατά την περίοδον της ευτυχούς βασιλείας Μου. Αφού οι ραγιάδες των ρηθέντων δήμων καταβάλλουν κατά τα εκτεθέντα εις τρεις δόσεις και εγκαίρως την επιχορήγησιν εις τον μουτεσαρίφην ρηθέντα στρατηγόν, να μη επιτρέψης την καταβολήν ούτε ενός άσπρου ούτε οβολού επί πλέον υπό τύπον χρημάτων του απεσταλμένου υπαλλήλου ή με άλλην δικαιολογίαν χρημάτων, δωρεάν δε και άνευ πληρωμής κριθής, αχύρου και άλλων πραγμάτων, αλλά να εμποδίσης το τοιούτον. Εάν δε όλως παρανόμως και παρά το φιρμάνιόν Μου καταπιέζη και τυρρανή αυτούς, να γράψης τα γινόμενα και να τα αναφέρης εις την Πύλην της ευδαιμονίας Μου αποφεύγων εναντίαν ενέργειαν. Ταύτα γνωρίζων να σέβησαι το ιερόν σύμβολόν Μου.
Εγράφη εν Κωνσταντινουπόλει κατά τα τέλη Σιαμπάν 1134 (14 Ιουνίου 1722). 

Υστερόγραφο του ποδηλάτη
Η σημερινή βόλτα αδύνατον να είχε πραγματοποιηθεί χωρίς την πολύτιμη, αγόγγυστη και χιουμοριστική συμβολή της Αγγελικής Γεωργίου, υπαλλήλου στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας.*
1. Διοικητής.
2. Πηδαλιούχος.
3. Εκπρόσωπος της κεντρικής τουρκικής εξουσίας, με διοικητικές, αστυνομικές και οικονομικές δικαιοδοσίες.
4. Φέουδο με ετήσια πρόσοδο πάνω από 100.000 άσπρα.
5. Στο τούρκικο κείμενο μουραμπαχατζιλάρ.
6. Είδος μισθωτού φέουδου.
7. Διοικητική διαίρεση (περιφέρεια).
8. Ιεροδικαστική απόφαση.

..................................................................................

Φόρος διαβάσεως


Είναι φανερό και ελπίζω ότι δεν είναι κατάπτυστο ότι συχνά ο ποδηλάτης βρίσκει σκιερή και δροσάτη βόλτα σε φιρμάνια της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατ' αντιβολή με πρακτικές που επιβάλλονται με παραγράφους νόμων και υπουργικές αποφάσεις της άγουρης ελληνικής προεδρικής δημοκρατίας.
Μερικές φορές, και ίσως όχι άδικα, αμφισβητεί κανείς την αθωότητα της βούλησης της Πύλης της ευδαιμονίας τού μονάρχη σουλτάνου. Γιατί η λογική λέει ότι κανένας μονάρχης δεν έχει στα καλά καθούμενα στο νου του μόνο και μόνο την ευημερία των υπηκόων Του. Μπορεί λοιπόν ο άνθρωπος να ήθελε να συνδυάσει κάτι: τους φόρους με τους λελογισμένους φόρους, ας πούμε. Μπορεί η ευδαιμονία Του να μην είχε όρεξη να μαζευτούν κάτω από την Πύλη Της αγανακτισμένοι. Μπορεί να είχε διδαχτεί και να νόγαγε ότι αλλιώς δεν φέρνεις βόλτα επί πολύ μια αυτοκρατορία, κινδυνεύοντας από συνεχείς εξεγέρσεις. Μπορεί να έπαιζε κάποιο ρόλο και το Κοράνι, που του υποσχόταν σώμα και χαρέμι και στην άλλη ζωή. Μπορεί και να ήταν πιο χαλαρός λόγω ανατολίτικης προέλευσης και έλλειψης αντιπολίτευσης. Μπορεί απλούστατα και να μην ήταν βλάκας.
Οθεν
Εξοχώτατε βεζύρη Μου Χασάν πασά, ο κατέχων ως αρπαλίκιόν σου το σαντζάκιον Θεσσαλονίκης
[...]
Μόλις φθάση το παρόν υψηλόν φιρμάνιον, έστω γνωστόν ότι ανεκοινώθη το εξής:
Διά την φύλαξιν και προστασίαν των επιφόβων και επικινδύνων μερών των ντερβενίων και γεφυρών από της Θεσσαλονίκης προς την Λάρισσα, Ιωάννινα, Σέρβια, Γρεβενά, Γεννιτσά (...) και διά την εξασφάλισιν και την καθησύχασιν των διερχομένων εμπόρων και κατοίκων εμισθούντο υπό των αγιάνηδων του βιλαετίου αρματολοί, των οποίων οι μισθοί εβάρυνον τους κατοίκους και τους ραγιάδες του βιλαετίου, διά την είσπραξιν δε των μισθών των εγίνετο κατανομή εις τα χωρία και ο καταρτιζόμενος πίναξ εδίδετο εις χείρας των. Οταν όμως ούτοι κατά πολυπληθείς ομάδας από χωρίου εις χωρίον περιφερόμενοι εισέπραττον τας αποδοχάς των, δεν ηρκούντο εις την είσπραξιν αυτών, αλλ' εισέπραττον βία και χωρίς δικαίωμα ανά δύο ή τρία ή πέντε και εξ' γρόσια υπό τύπον φόρου διαβάσεως από τα διερχόμενα διά των υπό την φύλαξιν των ντερβενίων και γεφυρών φορτία και αμάξας των εμπόρων, του πτωχού λαού και των ραγιάδων. Των τοιούτων εκβιασμών και οργίων δεν δύναται να γίνη περιγραφή και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πενίαν και την στέρησιν των εμπόρων και του πτωχού λαού. Η φροντίς και η μέριμνα διά την ασφαλή από τα ντερβένια και τας γεφύρας των μερών εκείνων διάβασιν και των εμπόρων και των κατοίκων και η εξασφάλισις και η καθησύχασις των κατοίκων του βιλαετίου και των απόρων ραγιάδων είναι ο απόλυτος αυτοκρατορικός σκοπός Μου. Συ είσαι πλησίον εις τα μέρη εκείνα και ελπίζω ότι θα ενεργήσης συμφώνως με την αυτοκρατορικήν Μου θέλησιν.
Οταν φθάση το υψηλόν Μου φιρμάνιον, να περιέλθης ταχέως τα μέρη εκείνα και όσοι εκ των αρματολών ήθελε διαπιστωθή ότι τυραννούν τους κατοίκους του βιλαετίου και τους πτωχούς πολίτας, να παυθούν και εις την θέσιν των να διορίσης εκ των μουσουλμάνων άνδρας εγνωσμένου χαρακτήρος και τιμιότητος και να διατάξης όπως εις το εξής μη ζητώνται φόροι διαβάσεως από τους διαβαίνοντας τα ντερβένια και τας γεφύρας και μη προξενώνται ζημίαι εις ουδένα, αλλ' όπως καταβάλλουν οι αρματολοί πάσαν προσπάθειαν διά την φύλαξιν των ντερβενίων και γεφυρών, εις ας ετάχθησαν, να μεριμνήσης δε όπως εδραιωθή η πίστις και πεποίθησις των κατοίκων του βιλαετίου περί ασφαλούς μεταβάσεως και επιστροφής των διερχομένων εμπόρων και του κοινού.
Να τακτοποιήσης το ζήτημα τούτο, ώστε να αποφεύγουν να τυραννούν και να πιέζουν τους κατοίκους του βιλαετίου και τους πτωχούς λαμβάνοντες δωρεάν και άνευ πληρωμής τα τρόφιμα και τα άλλα πράγματά των. Οθεν διέταξα όπως ενεργήσης συμφώνως με το εκδοθέν αυτοκρατορικόν φιρμάνιόν Μου, αποφευγομένης πάσης αντιθέτου ενεργείας. Ούτω γνωρίζων να σέβησαι το ιερόν σύμβολον.
Εγράφη εν Αδριανουπόλει περί τας αρχάς Ζιλ Χετζέ 1110 (31 Μαΐου 1699). 

Ο ποδηλάτης δεν είχε χώρο στη βόλτα του της προηγούμενης εβδομάδας να παραθέσει και το ως άνω φιρμάνιον του σωτήριου έτους 1699, τα σχόλια για το περιεχόμενο του οποίου περισσεύουν.

Δεν υπάρχουν σχόλια: