...Ο Μπουνουέλ ισχυρίζεται, με πολύ γλυκό τρόπο είν' η αλήθεια, στο πρώτο κεφάλαιο του Η τελευταία πνοή ότι καθώς τα χρόνια περνούν, η μνήμη που άλλοτε την περιφρονούσαμε, μας γίνεται πολύτιμη. Πιστεύει επίσης ότι η εξαφάνισή της ισοδυναμεί με εξαφάνιση της ζωής μας και ότι χωρίς αυτήν δεν είμαστε τίποτα. Ο ποδηλάτης τυχαίνει να μην πιστεύει το ίδιο, αλλά δεν έχει σημασία, όχι πάντως εδώ. Αυτό που είναι ενδιαφέρον στο ίδιο αυτό πρώτο κεφάλαιο είναι αυτό που λέει στις τρεις τελευταίες του παραγράφους, που κατά τη γνώμη μου έρχεται και σε ελαφρά αντίφαση με τα προηγουμένως δηλωθέντα. Λέει δηλαδή πως η μνήμη δεν απειλείται μόνο από τη λήθη, αλλά και από τις πλαστές αναμνήσεις που την κατακλύζουν, από τις αναμνήσεις που επινοεί ο άνθρωπος, χωρίς να υποφέρει από μια συγκεκριμένη ασθένεια.
Λέει επίσης ότι η μνήμη δέχεται διαρκώς επιθέσεις από τη φαντασία και την ονειροπόληση και ότι υπάρχει πάντα ο πειρασμός να πιστεύουμε στην αλήθεια του φανταστικού, που καταλήγει βέβαια στη μετατροπή του ψέματος σε αλήθεια.
Ενώ λοιπόν το κεφάλαιο ξεκινά με τον φόβο που έχει προκαλέσει στον σκηνοθέτη η απώλεια της μνήμης της μητέρας του, τελειώνει με την υπεράσπιση του όποιου μείγματος από κενά, αλήθειες και ψέματα μπορεί να συνιστά τη μνήμη. Το δεύτερο κεφάλαιο έχει τον τίτλο Αναμνήσεις από τον Μεσαίωνα, που ο συγγραφέας διατείνεται ότι στο χωριό του μπορεί να κράτησε και έως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Γοητευτικό, και αληθινό (όπως κι αν έχουν συνταχθεί οι αναμνήσεις) βιβλίο, και αξίζει να διαβαστεί πρώτη και δεύτερη, ύστερα από καιρό, φορά, γιατί η πυκνή σκηνοθετική μνήμη που αποτυπώνεται εκεί μέσα δεν επιτρέπει εύκολα την απομνημόνευσή της.
Ο ποδηλάτης ισχυρίζεται, με λιγότερο γλυκό τρόπο, ότι καθώς περνούν τα χρόνια, η μνήμη μάς καταδυναστεύει, είτε με την παρουσία της είτε με την απουσία της· ότι ευχόμαστε να είχαμε ξεχάσει και ότι αγωνιούμε μήπως ξεχνάμε. Η ευχή βέβαια αφορά συνήθως σημαντικά πράματα και η αγωνία, ασήμαντα (π.χ. στη μια περίπτωση κάτι που μας πλήγωσε και, στην άλλη, πού στο καλό έχουμε βάλει τα γυαλιά μας).
Υπάρχει βέβαια και η παρακάτω εκ διαμέτρου αντίθετη άποψη:
- Για να κατανοήσω τον εαυτό μου, το τι ακριβώς είμαι τώρα, δεν απαιτείται η καλλιέργεια της μνήμης. Απεναντίας. Η μνήμη είναι εμπόδιο για την κατανόηση εκείνου που είναι. Αντικρίζουμε αυτό που είναι μέσα από τα γυαλιά των προκαταλήψεων, της κατάκρισης ή της ταύτισης, αυτή η ίδια η σκέψη μας έχει γίνει διάσπαση της προσοχής.
1 Μια νέα σκέψη, ένα καινούριο αίσθημα, έρχεται μόνο όταν ο νους δεν είναι πιασμένος στα δίχτυα της μνήμης.
2 Η μνήμη έχει γίνει τόσο σημαντική επειδή δεν ξέρουμε να ζήσουμε ολοκληρωτικά στο παρόν.
3 Το «εγώ» και το «δικό μου» αποκτούν μεγάλη σπουδαιότητα, εφόσον υπάρχει η καλλιέργεια της μνήμης.
4 Αν δεν είχαμε μνήμη, η περιουσία μας, η οικογένεια μας, οι ιδέες μας δεν θα ήταν καθαυτά σπουδαία.
5 Η μνήμη είναι χρόνος και μέσα από τον χρόνο ελπίζουμε να επιτύχουμε ένα αποτέλεσμα.
6 Η μνήμη των γεγονότων, των τεχνικών πραγμάτων είναι μια καταφανής ανάγκη, αλλά η ψυχολογική μνήμη είναι καταστρεπτική για την κατανόηση της ζωής, την πραγματικότητα και την επικοινωνία μεταξύ μας.
7 Η μνήμη είναι μια ατελής πείρα.
8 Η μνήμη είναι μια κατάσταση καθορισμένη από το παρελθόν και γι' αυτό η αντίδρασή μας είναι πάντα παλαιά, ενώ η πρόκληση της ζωής είναι πάντα νέα.
9 Ο άνθρωπος έχει μείνει στάσιμος. Η προηγούμενη πείρα μας ενεργεί σαν φραγμός στην κατανόηση του καινούριου.
Αποσπασματική και άτσαλη, αλλά παρ' όλα αυτά ακριβής, ελπίζω, αποτύπωση φράσεων του Τζ. Κρισναμούρτι, ο οποίος όσο ζούσε τα έβαζε κάθε τρεις και λίγο με τη Μνήμη, ιδιαίτερα στις ομιλίες που έχουν καταγραφεί στο βιβλίο Ελευθερία, Η Αρχή και το Τέλος...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου