... Η ελληνική Αρχαιότητα δεν είναι παρά Αρχαιότητα που κληροδοτεί την κληρονομιά της. Κι αυτή την κληρονομιά είναι δύσκολο να τη διαχειριστεί κανείς. Ο βυζαντινός χριστιανισμός δεν είναι πια βυζαντινός, αλλά οι εικόνες του εξακολουθούν να λατρεύονται. Η νεωτερική Ελλάδα είναι κάτι παραπάνω από ένα μουσείο και κάτι παραπάνω από μια χώρα απλώς γραφική. Είναι, όμως, και κάτι λιγότερο από μια όντως νεωτερική πραγματικότητα.
Ο όρος "νεωτερική" θα σήμαινε εδώ - κατ' αναλογίαν - νεωτερική όπως η (νεωτερική) Δύση. Και κατ' ουσίαν; Νεωτερικό είναι αυτό που είναι θεμελιωμένο στη δρώσα υποκειμενικότητα, στην αυτο-συνείδηση η οποία ερμηνεύει εαυτήν και ερμηνεύει τον κόσμο / η νεωτερικότητα τρέφεται από τη θέληση για δύναμη που ρίχνεται στην κατάκτηση του κόσμου...
...Είναι, λοιπόν, νεωτερική η Ελλάδα; Η αυτο-συνείδηση των Νεοελλήνων επιτελεί ένα πρώτο βήμα δεδομένου ότι ονομάζει τον εαυτό της, αλλά η προσπάθειά της σταματάει εκεί...
...Θα μπαίναμε στον πειρασμό ν' απαντήσουμε αρνητικά στο ερώτημα αν η (σύγχρονη) Ελλάδα διαθέτει μια σκέψη, μια επιστήμη, μια πολιτική. Συμμετέχει στν ευρωπαϊκή - και οσονούπω πλανητική - σκέψη, επιστήμη και πολιτική, αλλά συμμετέχω δεν σημαίνει καθόλου και κατέχω. Τα δέντρα αυτά δεν φυτρώνουν στο δικό της έδαφος. Η ευρωπαϊκή σκέψη διατηρεί έναν κατά πολύ ζωηρότερο διάλογο με την αρχαία σκεψη απ' ό,τι η νεοελληνική σκέψη. Και η ευρωπαϊκή σκέψη είναι, επίσης, σκέψη του επίκαιρου. Έτσι, η σύγχρονη Ελλάδα, τρέφεται με τη δυτική σκέψη / "τρέφεται" σημαίνει: δέχεται τους καρπούς που καλλιεργούνται αλλού. Αυτό που της λείπει είναι το σύνολο: οι ρίζες, ο κορμός και τα κλαδιά του δέντρου. Φυσικά, όπως παντού, υπάρχουν θάμνοι, αλλά δεν είναι αρκετά ισχυροί ώστε να φιλτράρουν το φως μέσα απ' το φύλλωμά τους και να δημιουργήσουν μιαν ακόμη αληθινή σκιά.
Καθώς λείπουν οι ρίζες του δέντρου, είναι προφανές ότι δεν υπάρχουν ούτε ο κορμός της γνώσης ούτε οι κλάδοι των επιστημών. Μπορεί η σύγχρονη Ελλάδα να "τρέφεται" με τη δυτική σκέψη, αλλά προσπαθεί απεγνωσμένα να χωνέψει τις ξένες επιστημονικές επιτεύξεις. Στην πραγματικότητα, η δίδυμη αδελφή της επιστήμης, η τεχνική, λείπει παντελώς. Οι Νεοέλληνες δεν κατασκευάζουν τον κόσμο, ούτε καν την ίδια τη χώρα τους. Δεν ξέρουν να "φτιάχνουν". Οι άνθρωποι της χώρας αυτής κοπιάζουν αλλά δεν παράγουν έργο. Μεγάλα έργα - της σκέψης ή της επιστήμης, της τεχνικής ή της τέχνης - δεν βλέπουν το φως της ημέρας. Ο όρος δυνατότητα, χάνοντας την πρωταρχική του σημασία ( αυτού που καθιστά δυνατή την πραγμάτωσή του) κατέληξε να σημαίνει τον ευσεβή πόθο. Κι ούτε καν φθάνει στη γλώσσα η νεοελληνική αρνητικότητα αλλά πολύ συχνά μένει στα όρια του απλώς αρνητικού...
...................................................................................................................................
...Η νεωτερική Ελλάδα - μια χώρα όπου οι βοσκοί είναι ακόμη βοσκοί, οι ψαράδες, ψαράδες κι οι στρατιώτες, στρατιώτες - θα μπορέσει άραγε να μείνει πιστή στη δική της ουσία, αντιμετωπίζοντας νικηφόρα όλους τους κινδύνους που την απειλούν; Και θα έχει το σθένος να αντιπαρατεθεί στην απειλή, συλλαμβάνοντάς την ως εσωτερική απειλή; Διότι, καθώς είναι ανίκανη να αποτελέσει μόνη της ένα ακτινοβόλο κέντρο, αποστρέφει το βλέμμα από το κεντρικό και χάνεται στο επαρχιακό. "Επαρχιακό" είναι ό,τι τρέφεται από μια πρωτεύουσα ως προς την οποία "γνωρίζει" ότι είναι υποδεέστερο. Μολονότι καυχιέται διαρκώς για τα δικά του προτερήματα, άλλο δεν κάνει παρά να μιμείται (υιοθετώντας το με πάθος ή απορρίπτοντάς το με μίσος) αυτό που του είναι υπέρτερο και προς το οποίο αναπόφευκτα τείνει. Χαρακτηρίζοντας τη σύγχρονη Ελλάδα επαρχιακή, δίνουμε ένα όνομα σ' εκείνο που η ίδια συγκεχυμένα αισθάνεται. Καθετί επαρχιακό είναι, για να το πούμε έτσι, νεκρικό, επειδή δεν ζει το χρόνο της ιστορίας / για την Ελλάδα, λοιπόν, το να ξεπεράσει τον επαρχιωτισμό της έχει την έννοια να ζήσει πραγματικά. Δεν είναι επαρχιακό ό,τι μοιάζει υποδεέστερο απέναντι στις δημιουργίες και τις εκδηλώσεις των μεγάλων κοσμοπολίτικων κέντρων, αλλά ό,τι δεν έχει δικό του ρυθμό. Μόνον εκεί όπου φθάνει υπόκωφος ο θόρυβος των βημάτων αυτών που περπατούν, εκεί μόνον βρισκόμαστε σε μια περιοχή που δεν είναι κεντρική, δηλαδή που δεν είναι θεμελιακή. Αν το κέντρο γίνεται ό,τι γίνεται, ωθούμενο απ' τη δική του κίνηση, η επαρχία υφίσταται ό,τι δεν μπορεί ν' αποφύγει. Για να παραμείνει η Ελλάδα στη δική της ουσία, πρέπει να είναι Ελλάδα και να αποκτήσει ουσιώδη σημασία.
Ακόμη κι αν ο κόσμος διευθύνεται όλο και περισσότερο από τις μεγάλες δυνάμεις, όσοι δεν είναι μεγάλοι δεν έχουν παρά να μείνουν πιστοί στον εαυτό τους για να μην καταλήξουν εντελώς χωρίς ουσία. Οι σημαίες της ιστορίας που γίνεται πλανητική θα έχουν αναμφισβήτητα αλλιώτικα χρώματα και θα χρωματίσουν αλλιώτικα τον κόσμο. Πρέπει, όμως, όλα αυτά τα χρώματα να αντανακλούν το οικουμενικό φως...
Σημείωση: Το κείμενο του Κ.Αξελού δημοσιεύτηκε για α' φορά τον Ιούλιο του 1954 στο γαλλικό περιοδικό Esprit. Στα ελληνικά τον Ιούνιο του 1978 στο περιοδικό Εποπτεία, σε μτφ. Λίλας Σκάμη. Στη σημερινή έκδοση της "Νεφέλης" η μετάφραση έγινε από την σύντροφό του κ. Κατερίνα Δασκαλάκη, που πολύ σωστά και με πολλή γνώση επισημαίνει στην "διευκρίνησή" της ότι η τραγική επικαιρότητα των παρατηρήσεων και των διαπιστώσεων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο δεν οφείλεται μόνο στην ενορατική ματιά του στοχαστή, αλλά αποτελεί ασφαλώς και το μέγα ερώτημα των καιρών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου