Πέμπτη 19 Αυγούστου 2010

"Αν δεν ονειρευτούμε, το επόμενο πρωί θα είμαστε σχιζοφρενείς" (Νάνος Βαλαωρίτης, από συνέντευξη στον Αλέξη Γαγλία, στο "Κ" της "Καθημερινής" τ.376, 14-15/8/2010)


…Αδιαφορεί για την τέχνη η κοινωνία μας;

   «Είχαμε πάντα την κατάρα της άγνοιας. Στην Ελλάδα, η Αναγέννηση δεν συνέβη ποτέ – σε αυτό το γεγονός οφείλονται τα τρομαχτικά κενά μας. Ούτε υπήρξε ποτέ κοινή γλώσσα μεταξύ των Ελλήνων. Δεν μιλάω για τις λέξεις που χρησιμοποιούμε, αλλά για τον τρόπο επικοινωνίας και τις πολύπλοκες σχέσεις που αποτελούν το πολιτιστικό μας επίπεδο. Και ποιο πολιτιστικό επίπεδο ή αγάπη για την τέχνη μπορεί να υπάρξει σε μια χώρα όπου έχεις πλέον γρήγορη πρόσβαση στο Ίντερνετ αλλά όχι στα βιβλιοπωλεία; Κλείνουν ή φθίνουν τα περισσότερα. Δεν υπάρχει κουλτούρα στην Ελλάδα. Και μάλλον δεν υπήρχε ποτέ Με μία εξαίρεση, ίσως. Μια ομάδα ανθρώπων που σχηματίστηκε τη δεκαετία του ’30 στην Αθήνα. Ήταν πραγματικά διαβασμένοι άνθρωποι, με πάθος για την τέχνη. Και αγνοί, καθαροί, σεμνοί. Δεν απέβλεπαν σε αξιώματα…* Τους είχα γνωρίσει. Συναντιόντουσαν στο πατάρι του Ελευθερουδάκη ή, κάθε μεσημέρι, στον Πυρσό. Ήταν περίεργοι τύποι για τα δεδομένα της εποχής. Αλλά είχαν φινέτσα, χιούμορ, καλλιέργεια. Τώρα υπάρχει ανταγωνισμός και μια ανθρωποφαγία σαν παράνοια…

Είναι υψηλή η «θερμοκρασία» της κοινωνίας μας;

   Νομίζω πως ολοένα και περισσότερο μοιάζουμε με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Είμαστε απομονωμένοι και φριχτά κοινωνικά προβλήματα. Ίσως βιαστήκαμε να ενταχθούμε στον δυτικό κόσμο και τώρα απορροφούμε τους κραδασμούς ενός άλματος. Προκειμένου να ικανοποιήσουμε τα σύνδρομα του καινούργιου Έλληνα απέναντι στον Ευρωπαίο, καταφέραμε τελικά να αναγνωριστούμε ως παρίες. Να μας κατηγορούν ότι είμαστε τεμπέληδες και ότι εμμέσως απειλούμε την ευημερία τους. Ενώ είμαστε απλώς το πιο φανερό και ακραίο σύμπτωμα μιας μεγάλης κρίσης του δυτικού κόσμου. Μας έλαχε να διαλυθούμε πρώτοι.

Ήταν τυχαία η συμφορά μας λοιπόν;

   Όχι. Είμαστε μια χώρα που δεν έχει καν βιομηχανία. Ούτε καν ελαφριά. Οι Κορεάτες είχαν ανάλογη οπισθοδρόμηση μ’ εμάς, κατάφεραν όμως σήμερα να αναπτύξουν τη δική τους Silicon Valley. Κατασκευάζουν ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ενώ εμείς αδυνατούμε να παραγάγουμε ένα μόλις μικροτσίπ. Μια βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας απαιτεί εφευρετικότητα, παιχνίδι, πάθος. Όλα αυτά είναι χαρακτηριστικά του λαού μας. Όμως, εν τέλει, αρκούμαστε στο μπλα μπλα και στην αφόρητη επανάληψη.

Παρακολουθείτε τη σκανδαλολογία;

   Μου φαίνεται ότι ξυπνήσαμε από ένα όνειρο. Και ανακαλύψαμε τα σκάνδαλα σαν την πυρίτιδα, το 2010… Από συστάσεως του ελληνικού κράτους, δύο αιώνες τώρα συμβαίνουν. Ρίξαμε εμείς ποτέ πρωθυπουργό; Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν τον όρο «impeachment» σαν μια μεταφορική γκιλοτίνα για τους πολιτικούς, και δη τους προέδρους τους. Βέβαια, ένας πρόεδρος ή πρωθυπουργός σήμερα, εάν μεταφορικά του «πάρουν το κεφάλι», θα συνεχίσει ακέφαλος να ζει σε άκρατη πολυτέλεια…(γελάει)

Πόσο πιο έντιμα λειτουργεί η αμερικανική κοινωνία;

   Λένε: στις τέχνες οι Γάλλοι, στο ήθος οι Αγγλοσάξονες. Υπάρχει μια δικαιοσύνη εκεί. Δεν είναι εντελώς ελεύθερη, αλλά ούτε ανύπαρκτη, όπως εδώ. Η μετα-αποικιακή ψυχολογία μας ευθύνεται. Τι εννοώ; Το ελληνικό κράτος δεν σχηματίστηκε όπως το γαλλικό, έπειτα από μια επανάσταση  κοινωνική. Έγινε μια επανάσταση κοινωνική. Έγινε μια εθνική εξέγερση και μας επιβλήθηκε το κράτος των Βαυαρών. Όχι ότι μπορούσαμε να κυβερνηθούμε από μόνοι μας, ήμασταν από τρία και τέσσερα χωριά… Παραμένει όμως ιστορικό γεγονός ότι, έπειτα από 400 σκοτεινά χρόνια, η πρώτη μας εμπειρία ως ευρωπαϊκού κράτους ήταν μια κεκαλυμμένη αποικιοκρατία. Γι’ αυτό και παραμένουμε συλλήβδην εναντίον κάθε εξουσίας, όλοι μας, αναρχικοί και αστοί…(γελάει) Κάθε Έλληνας επιδιώκει σε όλη του τη ζωή να υποκαταστήσει τη θεσμοθετημένη εξουσία. Λέει: «Εγώ είμαι το κράτος, ο νόμος, το δίκαιο…»

…Είστε υπέρ των μη κρατικών πανεπιστημίων;

   Το θέμα αυτό έχει συζητηθεί υπερβολικά. Δεν θέλω να μιλάω δογματικά, ούτε αφηρημένα. Αν λειτουργήσουν σωστά, να γίνουν ιδιωτικά πανεπιστήμια. Αλλιώς, θα εξαφανιστούν κιόλας από μόνα τους. Αυτό έμαθα στην Αμερική – ότι δεν επιπλέει, βουλιάζει…

Περιγράφετε μια έννοια χρησιμότητας, κύριε Βαλαωρίτη. Οι ποιητές είναι τόσο χρήσιμοι;

   Οι ποιητές κατ’ αρχήν δεν πιστεύουν στη χρησιμότητα. Είναι εκ γενετής άχρηστοι…(γελάει) Την ιδέα ότι κάτι πρέπει να είναι χρήσιμο για να υπάρχει την επέβαλε η αστική, εμπορική τάξη. Η ποιητική λειτουργία σχετίζεται με κάτι βαθύτερο στον άνθρωπο, όπως το όραμα, το συναίσθημα, την προοπτική απέναντι στον κόσμο. Και πλουτίζει τον άνθρωπο αυτή η ποιητικότητα, που μερικοί τόσο φοβούνται και καταπιέζουν εντός τους. Είναι απαραίτητη, όπως το όνειρο, που ανακυκλώνει την καθημερινή εμπειρία. Αν δεν ονειρευτούμε, το επόμενο πρωί θα είμαστε σχιζοφρενείς.

Φοβάστε μήπως η ποίηση έχει ήδη παραμεριστεί από νεότερες μορφές τέχνης;

   Κατά περιόδους, η ανθρωπότητα κυριεύεται από μανίες. Η ποίηση, όμως δεν χάνει τη θέση της στο μυαλό και στην καρδιά των ανθρώπων.

Ποιος θα λέγατε ότι είναι ο ποιητικός σας τρόπος; Πώς προσπαθείτε να γράφετε;

   Όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά, απαλλαγμένος από τον «στενό» εαυτό μου… Και επιδιώκω σε όλα τα γραφτά μου, αλλά και στη ζωγραφική μου, τη μείξη τραγικού και κωμικού. Όπως στο τέταρτο έργο της τραγωδίας, το σατυρικό δράμα, που είναι η γελοία εκδοχή του μύθου.

Και στη ζωή σας;

   Κι εκεί. Ο Πλάτωνας λέει ότι είμαστε δημιουργήματα και παιχνίδια των θεών. Άρα πρέπει να ζούμε μια ζωή διαρκώς παιγνιώδη.

Παραμένετε παιγνιώδης;

   Τι να γίνω; Θηριώδης νάρκισσος; Δεν μπορώ να το δεχτώ αυτό. Πέρασα δύσκολες καταστάσεις. Έχω νιώσει την απώλεια, γνωρίζω τι είναι η μελαγχολία και η κατάθλιψη. Κατάφερα να «βγω» όμως.

Πώς;

   Βελτιώνοντας τον εαυτό μου. Αντιδρώντας. Και με τη βοήθεια φίλων.         

…Θα ήθελα, φτάνοντας στο τέλος αυτής της κουβέντας, να σας ρωτήσω πώς μπορεί ο καινούργιος Έλληνας να βελτιώσει τον εαυτό του.

   Αν ξεφορτωθεί την τυπολογία, που εισχώρησε στην παιδεία μας. Τη σοβαροφάνεια που καταλήγει σε νεκροφάνεια… Να παίζει, να χαλαρώσει, να γελάσει, να δει τον εαυτό του από απόσταση και να αυτοσαρκαστεί. Ας πάψουμε να αντιμετωπίζουμε συμπλεγματικά τους αρχαίους, τη γλώσσα μας και την παράδοσή μας. Και ας σατιρίσουμε το μύθο και τον δονκιχωτισμό μας.  

Δεν υπάρχουν σχόλια: