Τον Οθέλλο ή το µπουγέλο;
Του Κώστα Γεωργουσόπουλου
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Δευτέρα 23 Αυγούστου 2010
Θαρρώ πως όταν ένας σοβαρός ανώτατος κυβερνητικός παράγων σηµερινός (µε τα µπαρ του, τα τηλέφωνά του, το γκολφ του) κατηγορεί έναν ναύαρχο του κρατικού στόλου ότι του απήγαγε την κόρη του χρησιµοποιώντας ξόρκια, µάγια και βότανα. Αν κατέφευγε στο υπουργικό συµβούλιο του κράτους µ’ αυτό το επιχείρηµα φαντάζεστε την πλάκα πίσω από την πλάτη του ή αν δεν φώναζαν ψυχίατρο; Αν διαβάζατε στην εφηµερίδα σήµερα πως ο αρχιναύαρχος του στόλου έπνιξε τη γυναίκα του γιατί πίστεψε πως αυτή είχε δωρίσει ένα τσεµπέρι που του είχε δώσει η µητέρα του πριν πεθάνει, το οποίο είχε βαπτιστεί σε αίµα νεκρής παρθένας, είχε αγγιχθεί από κοκαλάκι της νυχτερίδας και είχε βαφτεί µε δηλητήριο αρσενικοθήλυκης λερναίας ύδρας, το είχε, λέω, δωρίσει στον ερωµένο της, φαντάζεστε την αντίδραση του Γενικού Επιτελείου;
Ε! λοιπόν τέτοιου είδους εκσυγχρονισµό έκανε στον «Οθέλλο» του Σαίξπηρ ο µόνιµος πλέον θεατρικός µας πελάτης Οστερµάγιερ στην Επίδαυρο. Γιατί οι καρέκλες βιζαβί στη σκηνή να κάθονται οι ηθοποιοί µπρεχτικώ τω τρόπω καθ’ όλη τη διάρκεια, να σηκώνονται και να παίζουν, το έχουµε δει εδώ και σαράντα χρόνια. Το να πλατσουρίζουν οι ρόλοι σε µια στέρνα µε νερό ή φορµόλη ή πετρέλαιο, θυµίζω πριν πολλά πολλά χρόνια τον Τρωίλο και τη Χρυσηίδα του Κακλέα και πρόσφατα τη «Μήδεια» του Λιβαθινού. Τώρα θα µου πεις το νερό συµβόλιζε τη θαλασσοκρατορία της Βενετίας. Και µε έπιασε γέλιο που δεν το είχε σκεφτεί πέρσι ο Γκότσεφ να πληµµυρίσει την Επίδαυρο νερά, αφού οι «Πέρσες» διαδραµατίζονται στα στενά της Σαλαµίνας.
Οσο για τα µπουγελώµατα που συµβόλιζαν (τροµάρα µας) την αναταραχή και την τρικυµία, µπουγέλωµα είχε φάει στην Επίδαυρο ο µακαρίτης Μπαντής (Παιδαγωγός) µε πλαστικό µπουκάλι νερού από την Κλυταιµνήστρα - Γαληνέα στην Ηλέκτρα του Μαρµαρινού αλλά και η Χρυσόθεµις από την Ηλέκτρα - Μουτούση.
Αλλά µε το κείµενο του Σαίξπηρ αλώβητο, για γαλέρες µιλάνε πίνοντας ουισκάκια στο µπαρ, για τουρκική αρµάδα µεταδίδει το τηλέφωνο του Επιτελείου και η περιγραφή µιας νυχτερινής δολοφονικής συνωµοσίας µε ξίφη σκηνικά απεικονίζεται µε µπαστουνοχτυπήµατα γκολφ!
Εδώ µια παρένθεση για να επισηµάνω πως η Βερολινέζικη Σαουµπίνε επιχορηγήθηκε από το Ελληνικό Δηµόσιο για να παρουσιάσει τον «Οθέλλο» στην Επίδαυρο και αντί να στήσει µια παράσταση εντός των όρων και των ορίων του τοπίου και των προδιαγραφών του αρχαίου θεάτρου, έστησε µέσα στην Επίδαυρο τα όρια και τις βολές της Σαουµπίνε, µετέτρεψε την Επίδαυρο σε θέατρο ιταλικού κουτιού, αφού βεβαίως έτσι όπως πληρωµένη ετοιµάστηκε θα πάει κουτί να φορεθεί στο Βερολίνο. Μόνο η Αυλαία έλειψε από το αρχαίο θέατρο, ενώ φορτώθηκε το αρχαίο µνηµείο µε µια φλυαρία σύγχρονου εικαστικού µπαρόκ που άφησε µακάρια την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Επί της ουσίας τώρα. Η «ερµηνεία» του Οστερµάγιερ υπό τους ήχους ορχήστρας τζαζ και µπλουζ (στη Βενετία!), ενώ για να φανεί η αλλοτρίωση του µαυριτανού µισθοφόρου έπρεπε να ακούγονται µεσαιωνικά µαδριγάλια και στην Κύπρο τα γνωστά σονέτα µελοποιηµένα από τους τροβαδούρους της σταυροφορίας. Ας είναι.
Υπό τους ήχους τζαζ το έργο ξεκινάει µε ένα υποβλητικό δρώµενο, όπου τον γυµνό λευκό ηθοποιό που θα υποδυθεί τον Οθέλλο τον βάφει µε λάσπη της στέρνας µαύρο η προσεχής Δυσδεµόνα. Μα ευλογηµένε, το δράµα του Οθέλλου είναι ότι είναι µαύρος και τον µακιγιάρουν λευκό. Του φοράνε, αυτού του µισθοφόρου πρώην αιχµαλώτου σκλάβου, λευκή στολή, ναυάρχου, πηλήκιο, γαλόνια, τον καλούνε στα σπίτια τους οι έµποροι της Δηµοκρατίας του Κέρδους ως προστάτη, έµµισθο, των συµφερόντων τους. Αυτός ο φουκαράς προσπαθώντας να πιαστεί από τις ρίζες του που χάνονται σιγά σιγά αφηγείται στα παλάτσο της Βενετίας δίπλα στο τζάκι και υπό τους ήχους καστράτων τραγουδιστών ιστορίες της φυλής του, για µάγους, για ανθρωποφάγους και για φυλές που έχουν το κεφάλι στη µασχάλη (ο Σαίξπηρ θαρρείς κι έχει διαβάσει Ηρόδοτο!). Εχει ως φυλακτό και φετίχ ένα µαντίλι κειµήλιο της µάνας του που το θεωρεί ιερό του γούρι. Και βέβαια όταν µε τις αφηγήσεις του γοητεύει ένα κοριτσάκι δεκαέξι χρονών, τότε αισθάνεται πως διέρρηξε τα όρια ανοχής της κοινωνίας που τον χρησιµοποιεί.
Αυτός όµως έχει για το ερωτικό του ταίρι άλλη αντίληψη από την προχωρηµένη αστική δηµοκρατία του εµπορικού αλισβερισιού. Εκεί οι συ ναλλακτικές συνήθειες ισχύουν και για τα ερωτικά. Ανταλλάσσονται ζεύγη κοινή συναινέσει, «µου την πήρες, σου την πήρα». Η γυναίκα είναι µπιζού, βραβείο στους αγώνες των ιπποτών, προικώο αντικείµενο και βεβαίως σκεύος ηδονής ελευθέρας νοµής.
Ο Οθέλλος όµως πίσω από τα γαλόνια, πίσω από τις τιµές που επιφυλάσσονται στον γενναίο θαλασσοµάχο που λόγω ενστίκτου γνωρίζει τους ανέµους και τα θαλάσσια ρεύµατα, διατηρεί ως φυλακτό την αποκλειστικότητα και τη µονογαµική αιωνιότητα της συζυγικής ένωσης, όπως τα µονογαµικά θηρία της ζούγκλας, τα όρνεα (που ξεσκίζουν όποιον πλησιάσει την επωάζουσα σύντροφο ή τα αυγά στη φωλιά). Ο Ιάγος παίζει µε τον αναγεννησιακό του ορθολογισµό, την ελευθεριότητα του λιµπερτίνου (αλήθεια πότε θα παραλληλιστεί δραµατουργικά Ιάγος και µολιερικός Δον Ζουάν;), την εµπορία των αισθηµάτων και την κατανοητή στην κοινωνία του ανεκτικότητα των ηθών.
Αν ήταν σοβαρός µελετητής του Σαίξπηρ ο κύριος Οστερµάγιερ και ήθελε, πράγµα βέβαια που δεν το είχε ανάγκη 210 χρόνια τώρα ο µέσος θεατής, αλλά το έχουν οι οψιµαθείς µεταµοντέρνοι, έπρεπε να φέρει στη σκηνή εξαρχής έναν λευκό Οθέλλο, που σιγά σιγά, ξύνοντας την επιφάνεια ο Ιάγος αποκαλύπτει την αυθεντική πηγή των κινήτρων του, το χρώµα και τα ήθη και την ηθική της φυλής του. Ιδού µοντερνικό µήνυµα σε µια εποχή που µετανάστες εδώ µουσουλµάνοι παίρνουν χριστιανικά ονόµατα, καµώνονται τους ιθαγενείς για να βρούνε δουλειά αλλά στις σκοτεινές γωνιές των πόλεων, αρθρώνουν ή ψελλίζουν τις προσευχές τους. Εδώ είναι παγκοίνως γνωστό ότι οι αφρικανές πόρνες των παρόδων της Οµόνοιας έχουν δεσµευτεί από τους προαγωγούς τους (που τις στολίζουν µε ρόλεξ και τσάντες Βουιτόν) µε ξόρκια, όρκους και φρικτές τιµωρίες ενώπιον του µάγου της φυλής τους, ώστε να είναι πειθήνια όργανα και να ξεπληρώσουν την εµπορευµατική τους αξία.
Μα ευλογηµένε, το δράµα του Οθέλλου είναι ότι είναι µαύρος και τονµακιγιάρουν λευκό
Πλατσουρίσµατα και κυνηγητά στα νερά
Υπάρχουν τρόποι προσέγγισης µε σύγχρονα ιδεολογικά κριτήρια των σαιξπηρικών έργων. Πού φάνηκε µια τέτοια σε βάθος µελέτη από τις φιοριτούρες που είδαµε στην Επίδαυρο; Πλατσουρίσµατα στα νερά, κυνηγητά της δύστυχης Δυσδεµόνας µέσα στο νερό για να την πνίξει δίκην ταινιών του Φώσκολου και ένας υστερικός νευρωτικός Ιάγος (ενώ είναι ο κατ’ εξοχήν νηφάλιος, σχεδόν ψυχρόαιµος σαν όφις _ ιδού ερµηνεία του µύθου του Παραδείσου!). Ενας καλός έλληνας σκηνοθέτης εκ Κύπρου, ο Εύης Γαβριηλίδης, είχε πριν από τριάντα χρόνια σκηνοθετήσει έναν Οθέλλο όπου κυρίαρχο σκηνικό ήταν ένα τεράστιο κρεβάτι (έτσι ξεκίνησε ο Οστερµάγιερ) και ο Ιάγος ήταν ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ του έργου, οργάνωνε τη δράση, κανόνιζε τις συναντήσεις και καθοδηγούσε καλπάζοντας τη δράση προς την καταστροφή, όπου ο ίδιος κατά τον Σαίξπηρ πάντα διασωζόταν µε δεκάδες πτώµατα γύρω του. Μέγας πάλι ο θαυµασµός µου για τους άψογους επαγγελµατίες ηθοποιούς, φορείς µιας µεγάλης ένδοξης υποκριτικής σχολής, που υπακούουν σχεδόν µαζοχιστικά στα καπρίτσια µιας φανφαρόνικης σκηνοθετικής µπραβούρας.
Αυτά βλέπουν και οι δικοί µας πίθηκοι και δένουν τα πόδια της Ηλέκτρας λες κι είναι βόδι στο λιβάδι, βάζουν γηραιές πρωταγωνίστριες να περάσουν ποτάµι πάνω σε γεφυράκι - µαδέρι µε ψηλά τακούνια κ.λπ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου