Καραγκιόζης: Να θρηνήσουμε για μια νέα "εθνική ήττα"; Να χαρούμε που απαλλαχτήκαμε από ένα στοιχείο πολιτισμού ξενόφερτου ή βαθιά συντηρητικού; Μήπως χάσαμε το χιούμορ που ο Καραγκιόζης μας κληροδότησε ή να σταματήσουμε ν' ασχολούμαστε με μια τέχνη που έχει ήδη πεθάνει;

Η απόφαση της UΝΕSCΟ που αναγνώρισε ως Τούρκο τον Καραγκιόζη, αντί να προκαλέσει ανακούφιση, εξόργισε την επιλεκτικά ευαίσθητη Ελλάδα. Αποστερείται, λένε, έτσι η χώρα μας από μιαν άυλη φιγούρα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Με κίνδυνο να δεχθώ και πάλι ποταμούς λάσπης, εγώ πληροφορήθηκα με ανακούφιση την απόφαση του διεθνούς αυτού πολιτιστικού οργανισμού να χρεώσει στα κουσούρια των πρώην δυναστών μας Οθωμανών και το καραγκιοζιλίκι. Γιατί εδώ και είκοσι χρόνια από τη στήλη αυτή στηλιτεύω την από μέρους των νεοελλήνων ηρωοποίηση του πρωταγωνιστή του Θεάτρου Σκιών και κυρίως την ανάδειξή του σε πρότυπο για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας. 

Στο «Βήμα» τής 29.12.1991, αναλύοντας την άποψή μου ότι«αυτός ο κακομούτσουνος και κακομοίρης είναι η συμπύκνωση μερικών από τα πιο απεχθή και χυδαία ελαττώματα που γέννησε η ανθρώπινη ψυχή», επεσήμαινα: «Είναι πρώτα πρώτα τεμπέλης. Παριστάνει ότι δήθενθέλει να δουλέψει και γι΄ αυτό κατά καιρούς επαγγέλλεται τα πάντα (φούρναρης,γιατρός,δικηγόρος, μάγειρας κτλ., χωρίς να έχει οποιαδήποτε σχετική γνώση, με μόνη πρόθεση να ξεγελάσει τους άλλους για να τα κονομήσει». Σταθερή επιδίωξή του να βγάλει λεφτά χωρίς να κοπιάσει. Αλλά όταν δεν αρκεί η απάτη καταφεύγει στην επόμενη εύκολη λύση, την κλοπή. Χωρίς μάλιστα να διστάζει να κατακλέβει τους κοντινούς του φίλους και συγγενείς (τον Χατζηαβάτη ή τον μπαρμπαΓιώργο). Ετσι, εκτός από τις αρετές της φιλοπονίας και της εντιμότητας, εξευτελίζει και την υψηλή ανθρώπινη αρετή της φιλίας. Χαρακτηριστικό σύμβολο των απεχθών αυτών χαρακτηριστικών του είναι το μακρύ του χέρι. Για να κλέβει ευκολότερα αλλά και για να δέρνει. Και μάλιστα όχι κάποιους κακούς ή εχθρούς αλλά τα ίδια τα παιδιά του και τον καλοκάγαθο και ανιδιοτελή φίλο του Χατζηαβάτη. 

Ένα τέτοιο βρωμερό υποκείμενο είναι πολύ φυσικό να χαρακτηρίζεται από τη μέχρις εξευτελισμού αυτοταπείνωση έναντι των ισχυρών και τη βάρβαρη μεταχείριση των αδυνάτων. Είναι φυσικά και άδικος. Οσάκις «κονομήσουν» κάτι με τον Χατζηαβάτη, αναλαμβάνει τη μοιρασιά κατά τη γνωστή ρήση: «Τα δικά σου δικά μου και τα δικά μου δικά μου». Είναι και μισογύνης. Εκείνος τεμπελιάζει ή διδάσκει τα παιδιά του πώς να τον αντιγράψουν, ενώ η Καραγκιόζαινα ουδέποτε εμφανίζεται στη σκηνή αλλά κάπου στο βάθος κάνει όλες τις δουλειές του σπιτιού και δέχεται εντολές και βρισιές από τον τεμπελχανά σύζυγό της που είναι πάντα ξάπλα κατηγορώντας την άδικη κοινωνία. 

Ως οικογενειάρχης δεν αρκείται στο να δίνει το κακό παράδειγμα στα παιδιά του. Τους παραδίδει καθημερινά και μαθήματα κλοπής και απάτης ως μέσου πλουτισμού χλευάζοντας την εργασία, την εντιμότητα, τα γηρατειά. 

Ο Καραγκιόζης σε οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου θα ήταν το κορυφαίο παράδειγμα προς αποφυγήν. Στην Ελλάδα έχει υιοθετηθεί επισήμως ως πρότυπο διαπαιδαγώγησης των παιδιών μας. Με τέτοια καραγκιοζιλίκια δεν είναι περίεργο πώς καταντήσαμε ο παρίας των πολιτισμένων εθνών και αυστηρά εποπτευόμενος λαός ως κατ΄ επάγγελμα απατεώνας και διεφθαρμένος. Ας σημειωθεί ότι ορθώς φαίνεται πως διεκδίκησαν οι γείτονές μας την τουρκική ταυτότητά του. Στη γενέτειρά του Προύσα, στην είσοδο του μεγαλύτερου εκεί τεμένους, υπάρχει εντοιχισμένη η φιγούρα του Καραγκιόζη. Η εξήγηση που μου εδόθη από τον τούρκο ξεναγό ήταν ότι όταν ανεγείρετο το τζαμί ο Καραγκιόζης σύχναζε εκεί διηγούμενος τα ειδεχθή κατορθώματά του. Καθώς χλεύαζε την εργατικότητα των χτιστών προκαλούσε καθυστέρηση στην πρόοδο της ανοικοδόμησης. Ετσι είδε και απόειδε ο επόπτης του έργου και τον αποκεφάλισε.

Μετά τον επίσημο εκτουρκισμό του, μακάρι, απαλλασσόμενοι εμείς οι Ελληνες από την απεχθή κληρονομιά του, να πάψουμε πια να είμαστε έθνος καραγκιόζηδων. Αν δεν είναι αργά. 

- (έγραψε ο Γιάννης Μαρίνος στο "ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 1/8/2010)

...........................................................

Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ


Στίχοι: Διονύσης Σαββόπουλος
Μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Διονύσης Σαββόπουλος
Άλλες ερμηνείες: Μαρίζα Κωχ
Κείνο που με τρώει
κείνο που με σώζει
είναι π' ονειρεύομαι
σαν τον καραγκιόζη

Φίλους και εχθρούς
στις φριχτές μου πλάτες
όμορφα να σήκωνα
σαν να 'ταν επιβάτες

Λευκό μου σεντονάκι
λάμπα μου τρελή
Ποια αγάπη τάχα μας φυσάει
Βάλε στη σκιά σου
τούτο το παιδί
Που δεν έχει απόψε
πού να πάει πού να πάει

Σαν κουκιά μετρώ
τα λόγια του καμπούρη
πίσω απ' το λευκό πανί
μέσα στο κιβούρι

Μα όσο κι αν μετρώ
κάτι περισσεύει
Τρύπια ειν' η αγάπη μας
και δε μας προστατεύει

Λευκό μου σεντονάκι
λάμπα μου τρελή
Κόκκινα αυγά ή καρναβάλια
μέσα από την κάλπη τη στατιστική
Μας κοιτάζει ο Χάρος
και του τρέχουνε τα σάλια
Σαν σκιές γλιστρούν
λόγια και εικόνες
Κάρα σκουπιδιάρικα,
φεύγουν οι χειμώνες
Αν δε ντρέπεσαι
να καθίσεις πίσω
Έλα Ηπείρου κι Αχαρνών
να σε γιουχαΐσω

Λευκό μου σεντονάκι
λάμπα μου τρελή
Ποια αγάπη τάχα μας φυσάει
Βάλε στη σκιά σου
τούτο το παιδί
Που δεν έχει απόψε
πού να πάει πού να πάει

...........................................................

"Ο καραγκιόζης …μια καινούργια απρόοπτη έκφραση του προαιώνιου ελληνικού πόνου που γεννά η αδικία. Ο παραπονιάρης που καταφέρνει να εκφράσει και να γελοιοποιήσει μαζύ τον ανθρώπινο πόνο.Δίπλα του ο Χατζιαβάτης. Η μικρόψυχη ορθοφροσύνη, το μηδέν άγαν των μικρών.. Αν η Τραγωδία λυτρώνει δια του ελέου, η κωμωδία λυτρώνει με το γκρέμισμα που φέρνει το γέλιο της τελικής διάλυσης. Ο Καραγκιόζης είναι η άρνηση των πάντων που έχουν οι φτωχοί κι αποτυχημένοι αλλά και απελευθερωμένοι από κάθε δεσμό επιτυχίας. Η καχυποψία, η οκνηρία του καταπιεζόμενου ήρωα γίνονται αρετές του κωμικού ήρωα που διαλύει για να νοιώσει ελεύθερος. Όποιος δεν υποτάσσεται στο διαλυτικό του μένος, όποιος ελπίζει, όποιος υπολογίζει, όποιος συνδυάζει περιφρονείται και ρεζιλεύεται. Ο Χατζιαβάτης είναι ο αιώνιος δοσίλογος. Το σφάλμα του είναι ότι πιστεύει κι ελπίζει στο συμφέρον του, στη ζωή. Ο Καραγκιόζης του φέρεται όπως η Αντιγόνη στην Ισμήνη, η Ηλέκτρα στη Χρυσόθεμι, ο Φιλοκτήτης στον Οδυσσέα." ( Γιάννης Τσαρούχης)

...........................................................

"Οι τέχνες ανήκουν στον λαό και δεν είναι φέτα ή µπακλαβάς για να έχουν ονοµασία προέλευσης. Οι Τούρκοι έχουν τον Κaragόz και οι Ελληνες τον Καραγκιόζη». (Άθως Δανέλλης, ενεργός καραγκιοζοπαίχτης, στα "ΝΕΑ", 19/7/2010)

..................................................................................

Τι? ΤΙ? Ο καραγκιόζης είναι Τούρκος? UNESCO ανθέλληνες! Σε λίγο θα μας πουν και ότι ο μαλάκας είναι Βούλγαρος. (από Twitter / ThGeorgakopoulos)

..................................................................................

Της Τζένης Κ.

Μετά από εισήγηση του τουρκικού Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, η αρμόδια επιτροπή της UNESCO απεφάνθη: Ο Καραγκιόζης είναι Τούρκος. Μπορεί στην Ελλάδα να τιμήθηκε ιδιαιτέρως, μπορεί να γράφτηκαν ποικίλες καραγκιοζοκεντρικές λαϊκές επιθεωρήσεις και να έλαβαν μπρος στο μπερντέ, ανάλαφρα, το θεατρικό τους χρίσμα γενιές και γενιές πιτσιρίκων, όμως ο δισδιάστατος μυταράς ήρωας ήτανε δανεικός…
Ως χώρα δε μείναμε αδρανείς. Διεκδικήσαμε το «πρωτότυπο» των ηρώων του θεάτρου σκιών προ ολίγων μηνών, αλλά οι αντισυμβαλλόμενοι… μας ρούμπωσαν εύκολα με επιχειρήματα. Ετυμολογία, γλωσσάρι, ιστορικές καταβολές, 400 χρόνια Κατοχής και πολιτισμικής όσμωσης μεταξύ των δυο λαών… κλπ. Τελικά, ο Παύλος Γερουλάνος της Τουρκίας, τον κατοχύρωσε τον Καραγκιόζη. Από προσπάππου κι από παππού Türkçe… σου λένε… Τη χάσαμε τη σκιά μας πατριώτηηηη! Και μένει το παιδικό παράπονο. Όλη αυτή η χιουμοριστική αντιπολίτευση που έκανε ο Καραγκιοζάκος στον Πασά, τι ήταν; Κατασκοπία; Για ξεκάρφωμα «την έλεγε» και «την έκανε» κάθε τόσο στους Τούρκους αξιωματούχους της γειτονιάς του; Θόλ

ωνε τα νερά σαν τα μοντέλα εκ Ρωσίας που δρούσαν στην Αμερική και πρόσφατα συνελήφθησαν κι εστάλησαν πακέτο στον Πούτιν;

Κι εκείνος ο «όσα έρθουν κι όσα πάνε», ο λαμογίζων και τεμπελχαχανίζων… χαρακτήρας που έμοιαζε απ’ τα κόκαλα βγαλμένος των Ελλήνων τα ιερά; Η ξυπόλητη οικογένεια που γίνεται πάλι επίκαιρη; Η φασουλάδα και το κρεμμύδι; Η φιλία με το Μεγαλέξανδρο και η συμβολή στη θανάτωση του κατηραμένου όφη; … Όλα αυτά; Δε φτάνουν για να του δώσουμε με το στανιό την ιθαγένεια;

Φτάνουν και περισσεύουν. Τα καραγκιοζικά Άπαντα… παραμένουν βαθύτατα ελληνικά. Αλλά, όπως καθετί ελληνικό στις μέρες μας, θα μείνουν κι αυτά ακατοχύρωτα. Θα μας ανήκουν, αλλά θα το ξέρουμε μόνο εμείς στο πλαίσιο αυτής της σιωπηρής συμφωνίας που μας κάνει όλους πιο καραγκιόζηδες από ποτέ… Δε θα δηλώνουμε παραέξω τι νομίζουμε πως έχουμε και κατέχουμε, γιατί οι διεθνείς Οργανισμοί δεν αστειεύονται. Θα κρύβουμε την καμπούρα μας και το ένα μας χέρι που είναι πιο μακρύ… γιατί οι ακρωτηριασμοί…πρυτανεύουν.

(Από "ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ")

Χάσαμε λοιπόν τον Καραγκιόζη... Με το που ψελλίζω το "χάσαμε", αμέσως μου γεννιέται το ερώτημα: Γιατί, τον είχαμε σήμερα; Εννοώ, ήταν - είναι - σήμερα η τέχνη του Καραγκιόζη η τέχνη που οι Νεοέλληνες θεωρούσαν - θεωρούν τώρα - απαραίτητη στην ψυχαγωγία τους;  Οι λιγότερες από τα δάχτυλα του ενός χεριού σκηνές καραγκιοζοπαιχτών στην Αθήνα σε πόσους Νεοέλληνες με τα βλαστάρια τους δείχνουν την τέχνη τους; 

Αλήθεια, πόσα από τα σημερινά ελληνόπουλα έχουν καθήσει στην τηλεόρασή τους να δουν Καραγκιόζη στα κρατικά κανάλια; Για να μην ρωτήσω πόσους έχει αυτή η τέχνη προσελκύσει να την μάθουν, ώστε να μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά για να μη χαθεί μέσα στην τεχνολογική εξέλιξη  της ψυχαγωγίας; Πού και πώς να "χωρέσει" ο Καραγκιόζης μέσα στον κόσμο των κομπιούτερ, των ipod, των mp3 και των mp4, των dvd και blueray players, στον κόσμο των Mall, των εμπορικών κέντρων και των Multi-cinemas; 

Ας είμαστε κ α ι  με αφορμή την απόφαση της Unesco για τον Καραγκιόζη, επιτέλους ειλικρινείς με τον εαυτό μας, ας δούμε το "αλλοιωμένο" από την εξέλιξη και την ανάπτυξη πρόσωπό μας όπως μας το δείχνει ο καθρέφτης της πραγματικότητας. Ο Νεοέλληνας που τρέχει πανικόβλητος στα βενζινάδικα για να φουλάρει τα ρεζερβουάρ του αυτοκινήτων του στην τελευταία απεργία των φορτηγών, ο Νεοέλληνας της μεζονέτας και 

του αυθαίρετου εξοχικού, ο Νεοέλληνας που θέλει να βγάζει "μαύρα" λεφτά, που θέλει να "τακτοποιηθεί" με ρουσφέτι, που δέχεται να περνάει το παιδί του στα ΑΕΙ χωρίς να πιάνει τη βάση του 10, δεν δικαιούται - γιατί δ ε ν  μ π ο ρ ε ί - να θρηνήσει την "απώλεια" του Καραγκιόζη. Όπως δεν θρήνησε καμιά απώλεια από τη δεκαετία του '50 και δώθε.

Οπότε, θα μου πείτε, να τ' αφήσουμε όλα να χαθούν; Η απάντησή μου είναι ωμότατα ναι...! Πρώτον, γιατί φαίνεται ότι μπορούμε να ζήσουμε  χ ω ρ ί ς  αυτά που χάνουμε και οι θρήνοι και οι θυμοί είναι ψευτοπατριωτικά παραληρήματα, πολιτικαντισμοί και υποκρισίες, και δεύτερον, όσοι εκτιμούν ότι αξίζουν αυτά που χάνονται τ ώ ρ α , θα φροντίσουν απλώς να τα φυλάξουν και να τα συντηρήσουν για να μας θυμίσουν κάποιαν άλλη στιγμή ότι "να, αυτά είναι κομμάτια εκείνης της μακρινής εποχής, μ' αυτά ζούσατε  τ ό τ ε , και ίσως αυτή η λαλιά που ακόμα μιλάτε, αυτό το καλαμπούρι που ακόμα μ' αυτό γελάτε, ξέρετε βαστάει από τότε", πολλά χρόνια πριν μας το πάρει η UNESCO και το αναγνωρίσει ως δημιούργημα τούρκικο ή γενικότερα απωανατολίτικο και ασιατικό*. 

............................................................................................................

*: Είδα αρκετές αναρτήσεις στο Google που ασχολήθηκαν με την τελευταία για ελληνικό θέμα εξέλιξη. Οι επιλογές μου με την μπλε γραμματοσειρά, που προηγούνται,  είναι χαρακτηριστικές. Ενδιαφέρουσες είναι και όσες αναφέρονται στην καταγωγή και στην εξέλιξη του Καραγκιόζη. Ιδού μερικές:

Google / "ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ":   

σ.11 www.epohi.gr, σ.12 www.avgi.gr, σ.14 in.gr/cultyre/article, σ.18 www.protinews.gr, σ.17 www.2risospastis.gr, σ.19 www.inout.gr,  σ.20 MEDIA www.fthw.gr, σ. 24 www.spindoc.gr/archives,  σ. 25 www.tovima.gr, σ.26 akommatistoi.blogspot. com, σ.29 www.babylonia.gr

Σημαντικό βιβλίο για τον Καραγκιόζη είναι αυτό του Γιάννη Κιουρτσάκη "Καρναβάλι και Καραγκιόζης", εκδόσεις Κέδρος.