«Σήμερα χάσαμε την αξιοπρέπειά μας» Συνέντευξη του Σεργκέι Λοζνίτσα στον ΝΙΝΟ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ (Ελευθεροτυπία, Σάββατο 9 Μαρτίου 2013)

............................................................

Ελευθεροτυπία, Σάββατο 9 Μαρτίου 2013

Ο Σεργκέι Λοζνίτσα λέει για το έργο του και τις σκέψεις του

«Σήμερα χάσαμε την αξιοπρέπειά μας»

Συνέντευξη: ΝΙΝΟΣ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ

 

Από τις εκπλήξεις του περσινού Φεστιβάλ των Κανών ήταν η ρωσική ταινία «Ο άνθρωπος της ομίχλης» του Σεργκέι Λοζνίτσα. Μια ταινία που εκτυλίσσεται στην υπό γερμανική κατοχή Λευκορωσία, με πρωταγωνιστές τρεις άντρες: τον Σουσένια, έναν σιδηροδρομικό εργάτη που ο Γερμανός Ες Ες αφήνει, για δικούς του λόγους, ελεύθερο. 

 



Από την ταινία ''Ο άνθρωπος της ομίχλης" σε σκηνοθεσία
Σεργκέι Λοζνίτσα

 

Οι συγχωριανοί του και οι παρτιζάνοι θεωρούν συνεργάτη των ναζί τον Σουσένια και δύο στρατιώτες αναλαμβάνουν να τον εκτελέσουν, μεταφέροντάς τον στο γειτονικό δάσος. Την τελευταία όμως στιγμή τούς βλέπει η κατοχική αστυνομία και στη σύγκρουση που ακολουθεί ο ένας στρατιώτης σκοτώνεται και ο δεύτερος τραυματίζεται.

ΟΛοζνίτσα παρακολουθεί τον ήρωά του (ή πιο σωστά τον αντι-ήρωά του) στην προσπάθειά του να σώσει τον τραυματισμένο στρατιώτη και να τον πείσει για την αθωότητά του. Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ σκληρή και, όπως είχαμε δει και στην προηγούμενη ταινία του, «Η χαρά μου», η δικαιοσύνη δεν έχει πάντα τον τελευταίο λόγο.

Η ταινία του Λοζνίτσα εντάσσεται στις ταινίες εκείνες που, μέσα από ιστορίες που αναφέρονται στο πρόσφατο παρελθόν της Σοβιετικής Ενωσης, προσπαθούν να ερευνήσουν και να δώσουν (αν μπορούν - πράγμα όχι πάντα δυνατό) απαντήσεις σε καίρια ηθικά και άλλα καυτά θέματα.

Γεννημένος στη Λευκορωσία (μέρος τότε της Σοβιετικής Ενωσης), ο Λοζνίτσα τελείωσε αρχικά τις σπουδές μαθηματικού στο Πολυτεχνείο του Κιέβου και για ένα διάστημα (1987 - 1991) εργάστηκε στο Ινστιτούτο Κυβερνητικής του Κιέβου, όπου ειδικεύτηκε στην έρευνα της τεχνητής νοημοσύνης. Το 1997 αποφοίτησε από το Ινστιτούτο Κινηματογράφου της Μόσχας, όπου σπούδασε σκηνοθεσία. Στη συνέχεια, και για μεγάλο διάστημα, ασχολήθηκε με το ντοκιμαντέρ, σκηνοθετώντας συνολικά 12 ταινίες που συμμετείχαν σε διάφορα διεθνή φεστιβάλ, κερδίζοντας διάφορα βραβεία. Ανάμεσα στα πιο γνωστά ντοκιμαντέρ του αναφέρω τα «Revue», «Northern Light» και το αριστουργηματικό «Blockade» («Αποκλεισμός»), ταινία εξ ολοκλήρου βασισμένη σε αρχειακό υλικό γύρω από τον αποκλεισμό του Λένινγκραντ στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Σκηνοθετεί την πρώτη του ταινία μυθοπλασίας, «Η χαρά μου», το 2010, που προβάλλεται στο Φεστιβάλ των Κανών και κερδίζει το βραβείο σκηνοθεσίας. Η τελευταία του ταινία «Το πρόσωπο της ομίχλης» προβλήθηκε στο περσινό Φεστιβάλ των Κανών, όπου κέρδισε το βραβείο της Διεθνούς Κριτικής (FIPRESCI), ενώ στη συνέχεια κέρδισε το Μέγα Βραβείο στο Φεστιβάλ «Αντρέι Ταρκόφσκι».

Συναντήσαμε τον σκηνοθέτη στις Κάνες, όπου μας μίλησε για το έργο του αλλά και τις σκέψεις του για το σύγχρονο πολιτισμό μας.

- Τόσο με τα ντοκιμαντέρ σας όσο και με τις δύο ταινίες μυθοπλασίας, που γυρίσατε μέχρι σήμερα, δείχνετε να ενδιαφέρεστε για την Ιστορία.

«Ναι, με ενδιαφέρει η Ιστορία της πατρίδας μου, ιδιαίτερα ό,τι αφορά το παρελθόν μας».

- Τι σας έκανε να γυρίσετε το «Blockade»;

« Ηταν μία από τις πιο συγκλονιστικές σελίδες στην Ιστορία της Ρωσίας. Ο αποκλεισμός κράτησε 872 μέρες και σ' αυτόν περίπου ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν μέσα στην πόλη από πείνα ή από κρύο. Τα επίκαιρα και όλο το υλικό που είδα ήταν κάτι το συγκλονιστικό, το απερίγραπτο. Μόνο ο αποκαλούμενος σύγχρονος πολιτισμός μας μπορούσε να οδηγήσει σε τέτοιες τεράστιες τραγωδίες...».

- Ναι, αλλά ακόμη και στο Μεσαίωνα, με τους θρησκευτικούς πολέμους, για παράδειγμα, είχαμε εξοντώσεις χιλιάδων ανθρώπων...

«Οχι σε τέτοια μεγάλη κλίμακα. Για παράδειγμα, πιστεύω πως πριν από εκατόν χρόνια, δεν θα μπορούσε να γίνει το Ολοκαύτωμα. Μπορούσε βέβαια να γίνει κάτι τοπικά, αλλά όχι σε τέτοια παγκόσμια κλίμακα. Στο Μεσαίωνα σκότωναν κάποιες εκατοντάδες ή μερικές χιλιάδες. Για να εξολοθρεύσεις όμως έξι εκατομμύρια, όπως έκανε ο Χίτλερ, θα χρειάζονταν εκατό με διακόσια χρόνια. Είναι ο σύγχρονος πολιτισμός μας που επιτρέπει σφαγές τόσο μεγάλου μεγέθους. Μια τόσο βιομηχανική εξόντωση μπόρεσε να γίνει δυνατή μόνο χάρη στο σύγχρονο πολιτισμό».

- Σας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η χρήση αρχειακού υλικού. Κάτι παρόμοιο κάνατε και στο «Revue»...

«Ναι, εκεί ήταν τα προπαγανδιστικά επίκαιρα της σοβιετικής περιόδου, ιδιαίτερα των δεκαετιών του '50 και του '60. Βρήκα καταπληκτικά επίκαιρα από την καθημερινή ζωή των απλών πολιτών της Σοβιετικής Ενωσης. Μόνο που άλλαξα τον ήχο, έβγαλα την προπαγάνδα και έβαλα άλλον, διαφορετικό ήχο για να δώσω μιαν άλλη έννοια στην ταινία. Οπως έκανα και με τον ήχο στον «Αποκλεισμό».

- Τι σας τράβηξε στον «Ανθρωπο της ομίχλης»;

«Το βιβλίο του Βασίλι Μπίκοφ, που αναφερόταν στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια περιοχή υπό γερμανική κατοχή. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που δυσκολεύεται να κρατήσει την αξιοπρέπειά του. Η ταινία μου καταπιάνεται με αυτό που έχει πει ο Ηράκλειτος: "Τα μάτια και τα αυτιά είναι πολύ φτωχοί μάρτυρες για όσους ανθρώπους οι ψυχές τους είναι βάρβαρες". Σήμερα χάσαμε την αξιοπρέπειά μας».

- Η αξιοπρέπεια είναι θέμα πολιτισμού...

«Ναι, αλλά ο πολιτισμός μας έχει αλλάξει τη θέση μας στον κόσμο. Για σκεφτείτε, όταν ταξιδεύεις σήμερα πρέπει να περάσεις από την ασφάλεια του αεροδρομίου. Σε ερευνούν και το δέχεσαι αυτό. Δεν μπορώ να φανταστώ τον παππού μου να άφηνε κανένα να τον αγγίξει τότε που ταξίδευε. Θα τον χαστούκιζε. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά, δεχόμαστε σχεδόν τα πάντα. Αν η βασίλισσα της Αγγλίας έφτανε στο αεροδρόμιο για να ταξιδέψει θα τους επέτρεπε να την ερευνήσουν; Οχι, βέβαια. Το ότι εμείς επιτρέπουμε να μας ερευνήσουν σημαίνει ότι παραδεχόμαστε πως είμαστε ύποπτοι. Γιατί τότε το επιτρέπω; Ολοι, βέβαια, το γνωρίζουμε. Επιτρέπουμε να μπουν στα προσωπικά μας, στην ιδιωτική μας ζωή. Οι παππούδες μας δεν θα το επέτρεπαν ποτέ. Είναι ζήτημα αξιοπρέπειας. Κι όμως, σήμερα αυτό το δεχόμαστε».

- «Η χαρά μου» γυρίστηκε στη Λετονία. Πού γυρίστηκε «Ο άνθρωπος της ομίχλης»;

«Τη γυρίσαμε κι αυτή στη Λετονία, κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία. Είχα συνεργάτες από οκτώ χώρες, όλους καταπληκτικούς!».

- Θα ξαναγυρίσετε ντοκιμαντέρ;

«Ναι, στην πραγματικότητα η επόμενη ταινία μου θα είναι ντοκιμαντέρ. Θα γυρίσω ένα στην Πορτογαλία. Ξεκίνησε από το φεστιβάλ αφιερωμένο στον Αγιο Αντόνιο που κρατάει τρεις μέρες και που στη διάρκειά του ευλογούν τα ζώα. Το ντοκιμαντέρ θα ονομάζεται "Το θαύμα του Σαν Αντόνιο"». (σ.σ. θα προβληθεί, τον Αύγουστο, στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο).

- Τα τελευταία χρόνια μετακομίσατε στη Γερμανία. Είναι πιο εύκολο εκεί για έναν κινηματογραφιστή;

«Ναι, οι Γερμανοί είναι πιο οργανωμένοι. Αυτοί, εκτός από ορισμένα ντοκιμαντέρ μου, χρηματοδότησαν και τις δύο ταινίες μυθοπλασίας που γύρισα. Το σύστημα χρηματοδότησης που έχουν είναι, πιστεύω, από τα καλύτερα».

- Τι είδους επιδράσεις είχατε φτιάχνοντας την τελευταία σας ταινία;

«Ω! Αν σας έλεγα, η λίστα θα ήταν πολύ μεγάλη!».