.....................................................
«Τις μεν ουν εστιν ο πολίτης»;
«Τις μεν ουν εστιν ο πολίτης»;
| Του Παντελή Μπουκάλα |
|
Βατά ή δύσβατα άραγε τα θέματα των Αρχαίων Ελληνικών στα οποία
εξετάστηκαν χθες οι μαθητές, δοκιμαζόμενοι σ’ ένα θεσμό που η κατάργησή
του θα αποτελούσε σπουδαία προσφορά στην Παιδεία, με την προϋπόθεση της
ριζικής αναμόρφωσής της; Για τους εξεταζόμενους, το «βατό» ή «δύσβατο»
εξαρτάται από το διάβασμά τους, αλλά και από τη στιγμή· μια παρερμηνεία
εξ άγχους ή μια αιφνίδια σκοτούρα σκορπίζει τον μόχθο ετών. Για τους
παλαιότερους τα χωρία των «Πολιτικών» του Αριστοτέλη συνιστούν ένα θέμα
όχι ιδιαίτερα βατό, πάντως ποικιλότροπα διδακτικό, επειδή μας φέρνει
αντιμέτωπους με ορισμένες από τις δοξασίες ή τις αρχαιολογίζουσες
εμμονές μας.
Διδαχή πρώτη: Παρά τον εθιμικό κοπετό, ότι τάχα τα παιδιά μας δεν
διδάσκονται αρχαία και ότι εξ αυτού του λόγου χάνεται η ελληνική γλώσσα,
οι μαθητές του 21ου αιώνα όχι μόνο τα διδάσκονται, αλλά στην ύλη τους
περιλαμβάνονται και συγγράμματα πολύ απαιτητικότερα από όσα δέσποζαν
στις περασμένες δεκαετίες. Τι απαιτητικότερο, αλήθεια, από τον
Αριστοτέλη, και μάλιστα τα «Πολιτικά» του, μια πυκνά κωδικοποιημένη
έκθεση στοχασμών για τον πολίτη και τα πολιτεύματα. Και η μερική έστω
επαφή μ’ αυτήν τη δεξαμενή σκέψεων ερεθίζει τον νου πολύ περισσότερο από
τη μηχανική εκμάθηση των αρχικών χρόνων κάποιου ρήματος, στην οποία
συχνά περιοριζόταν η «αρχαιογνωσία» παλαιότερων δεκαετιών, που τώρα τις
εξιδανικεύουμε. Ωφέλιμη είναι και η γνώση του γράμματος, όχι όμως όταν
γίνεται εις βάρος του πνεύματος.
Διδαχή δεύτερη: Η υφή των αριστοτελικών «Πολιτικών» αποδεικνύει πόσο
λαθεμένη είναι η προσέγγιση της αρχαία γραμματείας σαν να επρόκειτο για
προϊόν επιφοιτήσεως ή για αναμφίλεκτη «Αλήθεια», χαραγμένη από χέρι
θεϊκό πάνω σε πέτρινες πλάκες. Τα γεννήματα του κριτικού στοχασμού, μόνο
διά του κριτικού στοχασμού μπορούμε να τα γευτούμε στην πληρότητά τους
και όχι με την πνευματοφθόρο μέθοδο του «Αυτός έφα». Ειδάλλως θα
βρεθούμε να προσυπογράφουμε ανεπιφύλακτα όσα ισχυρίζεται ο Αριστοτέλης,
όντας δημιουργός αλλά και δημιούργημα της εποχής του και των ορίων της,
για τη δουλεία ως φυσική κατάσταση και για την επίσης «φυσική» κυριαρχία
των Ελλήνων επί των «βαρβάρων».
Για τον Αριστοτέλη (που προτιμούσε ένα μεικτό, εκλεκτικιστικό πολίτευμα,
κράμα της δημοκρατίας και της ολιγαρχίας), η πολιτική και η ηθική δεν
μπορεί παρά να συνδέονται στενά. Δίδαγμα τρίτο δηλαδή. Και ποιος ο
πολίτης; «Πολίτης δ’ απλώς ουδενί των άλλων ορίζεται μάλλον ή τω
μετέχειν κρίσεως και αρχής». Λίγο παρακάτω: «Τις μεν ουν εστιν ο
πολίτης, εκ τούτων φανερόν· ω γαρ εξουσία κοινωνείν αρχής βουλευτικής
και κριτικής». Πολίτης, δηλαδή, άξιος του ονόματός του είναι όποιος
συμμετέχει στα δημόσια αξιώματα και στην απονομή δικαιοσύνης, είναι,
δηλαδή, δικαστής και «εκκλησιαστής», μέλος της εκκλησίας του δήμου· και
μοιράζεται την εξουσία και την ασκεί ο ίδιος και όχι διά αντιπροσώπων,
που ξεχνούν ποιοι τους νομιμοποιούν πολιτικά. Σαν να λέμε, όσο ζούμε
στους καιρούς μιας εκφυλισμένης και εκφυλιστικής αντιπροσώπευσης, η
ουτοπία θα βρίσκεται πάντοτε μπροστά μας. Δίδαγμα τέταρτο...
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου