Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 4 Μαΐου 2011
Ετιέν Μπαλιμπάρ
Στην εποχή της κρίσης, ξένοι δεν είναι μόνο οι αλλοδαποί
«Η ιδιότητα του ξένου προσδιορίζεται όλο και λιγότερο από τα στοιχεία του διαβατηρίου του και όλο και περισσότερο από την επισφαλή εργασιακή και κοινωνική του κατάσταση», ισχυρίζεται ο φιλόσοφος Ετιέν Μπαλιμπάρ, μιλώντας σε διαδικτυακό περιοδικό.
Οικονομική κρίση, άνοδος κομμάτων της άκρας Δεξιάς, επιλογές αυστηρότερων μεταναστευτικών πολιτικών από τις κυβερνήσεις, οι καιροί δεν είναι ευνοϊκοί για τους «ξένους», αλλοδαπούς ή «ημεδαπούς». Γιατί ξένοι δεν είναι και οι ντόπιοι πολίτες που αποβάλλονται καθημερινά από την κοινωνία λόγω φτώχειας; Ξένος είναι ο μετανάστης από το Μπανγκλαντές, ξένος και ένας μακροχρόνια άνεργος που έχει χάσει το σπίτι του και την αξιοπρέπειά του.
Ο ξένος είναι ένα θέμα που απασχολεί συχνά το έργο του Μπαλιμπάρ, ενώ και στην πράξη έχει υπερασπιστεί δραστικά μετανάστες «χωρίς χαρτιά» ή τους Ρομά που πέρυσι το καλοκαίρι μαζικά απέλασε η κυβέρνηση Σαρκοζί. Επίσης, στηρίζει μια ευρωπαϊκή πολιτική όπου, σύμφωνα με αυτή, όλοι, συμπεριλαμβανομένων και των ξένων, θα έχουν ίσα δικαιώματα ως πολίτες.
Γιατί, όμως, η ξενοφοβία έχει πάρει τόσο μεγάλες διαστάσεις στις μέρες μας;
«Η Ιστορία μάς έχει διδάξει πως δεν πρέπει να υποτιμούμε την εγκληματική δύναμη των ξενοφοβικών αισθημάτων της μάζας. Κάθε αυταπάτη σε αυτό το θέμα μάς εμποδίζει να αντιμετωπίσουμε, με πολιτικό τρόπο, το πρόβλημα», λέει ο Γάλλος φιλόσοφος. «Από μια άλλη πλευρά, δεν πιστεύω πως οι λαοί είναι ουσιαστικά ξενοφοβικοί. Αλλοι παράγοντες είναι καθοριστικοί: Οικονομικοί, φυσικά. Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός ωθεί όλο και μεγαλύτερα τμήματα της εργατικής και της μεσαίας τάξης στην ανασφάλεια, την ανεργία ή γενικότερα σε μια κοινωνική κατάσταση που απαξιώνει τον άνθρωπο απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό δημιουργώντας του αισθήματα οργής. Την ίδια στιγμή, η αλαζονεία των πλουσίων, για τους οποίους η κρίση εμφανίζεται σαν ευκαιρία, αγγίζει απαράδεκτες διαστάσεις. Και καμία δημοκρατική δύναμη δεν φαίνεται να μπορεί ή να θέλει να την περιορίσει. Γιατί εκπλησσόμαστε, λοιπόν, όταν οι τάξεις που ψήφιζαν Αριστερά πριν από είκοσι ή σαράντα χρόνια σήμερα μπορεί να ψηφίζουν την ακροδεξιά; Δεν πρέπει φυσικά να το αποδεχτούμε, αλλά ούτε πρόκειται να αναστρέψουμε την κατάσταση διοχετεύοντας μεγάλες δόσεις προπαγάνδας υπέρ των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Σε αυτά προστίθεται και ένας άλλος παράγοντας. Τον είχα άλλοτε ονομάσει σύνδρομο αδυναμίας των πανίσχυρων. Στη Γαλλία, το κράτος και η δημόσια διοίκηση είναι τα πάντα: ισχυρίζονται πως προστατεύουν τους πολίτες από πραγματικά και φανταστικά προβλήματα -από το άνοιγμα της παγκόσμιας αγοράς έως την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών κυμάτων- ενώ στην πραγματικότητα δεν έχουν λύσεις. Αυτή η αδυναμία του κράτους προκαλεί στους πολίτες πολύ μεγάλο άγχος. Καταπιέζοντας ανοιχτά ομάδες που στιγματίζονται για λόγους φυλετικούς, θρησκευτικούς ή λόγω εθνικότητας, το κράτος παρέχει, σ' ένα κομμάτι, τουλάχιστον, του πληθυσμού, την αίσθηση πως παραμένει προνομιούχο και προστατευμένο από κινδύνους. Ομως όταν οι υποτιθέμενοι προνομιούχοι -οι ημεδαποί- δεν βλέπουν να βελτιώνονται οι συνθήκες ζωής τους ή το μέλλον τους, και αυτό των παιδιών τους είναι όλο και πιο ζοφερό, ζητούν ακόμη περισσότερα προνόμια, επομένως περισσότερες διακρίσεις εις βάρος άλλων. Και δεν μπορούμε να μην παραδεχτούμε πως σήμερα διατυπώνεται ένα τέτοιο αίτημα. Ωστόσο, θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με ένα πραγματικό κοινωνικό σχέδιο το οποίο θα προέβλεπε κοινά συμφέροντα ντόπιων και ξένων».
Χρησιμοποιείτε την έκφραση «προλετάριοι με την αυστηρή έννοια» για να ορίσετε τους εργάτες χωρίς κάρτα. Τι ακριβώς εννοείτε;
«Με αυτή τη φράση κλείνω το μάτι στο μαρξιστικό μου παρελθόν. [Ο Μπαλιμπάρ διαγράφτηκε από το γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα το 1981]. Ο Μαρξ, με τον όρο προλετάριος, δήλωνε τον εργάτη που βρισκόταν διαρκώς σε μια επισφαλή κατάσταση, όπου κινδύνευε να χάσει τη θέση του στην κοινωνία, αλλά και τα μέσα για την επιβίωσή του. Από τότε τα πράγματα άλλαξαν πολύ. Τη μεγάλη ανασφάλεια, αφού περιορίστηκε στην Ευρώπη, με την κατάκτηση κοινωνικών δικαιωμάτων, τη βλέπουμε σήμερα να επανεμφανίζεται, με μια διττή μορφή. Πρώτον, με τη μορφή της μετανάστευσης: χρησιμοποιούμε στην Ευρώπη εργαζομένους σε θέσεις εξαιρετικά επισφαλείς. Οι λεγόμενοι λαθρομετανάστες αποτελούν το πιο σαφές παράδειγμα, αφού το γεγονός ότι είναι παράνομοι επιτρέπει την υπερεκμετάλλευσή τους. Και, δεύτερον, με τη μορφή της πτώχευσης η οποία παρατηρείται σε όλες τις γενιές: όταν ένας νέος έχει περιορισμένες ή μηδαμινές πιθανότητες να βρει μια θέση εργασίας και μάλιστα σταθερή, τότε και αυτός είναι ένας προλετάριος. Ενας από τους όρους ευημερίας του καπιταλισμού είναι η καταστροφή όσο το δυνατόν περισσότερων κεκτημένων. Με την αυστηρή έννοια, προλετάριος είναι εκείνος που δεν μπορεί να εγκατασταθεί, που στρατοπεδεύει στην πόλη. Ορισμένοι είναι "νομάδες", άλλοι έχουν κάποιο κατάλυμα, αλλά όλοι είναι ουσιαστικά επισφαλείς».
Μπορούμε, λοιπόν, γενικεύοντας, να πούμε πως όλοι οι εργαζόμενοι σε επισφαλείς θέσεις είναι «ξένοι»;
«Η μπουρζουαζία που είχε ακόμη το πάνω χέρι στη δεκαετία του '50, διέθετε πολιτικούς στόχους. Ενδιαφερόταν για τη δημιουργία μιας εθνικής κοινότητας, κάτι που προϋπέθετε κοινωνικούς συμβιβασμούς και μια ενταξιακή πολιτισμική πολιτική. Σήμερα, παρά την εθνικιστική ρητορική, οι κατέχοντες την εξουσία δεν έχουν πια την ίδια λογική. Οι μάνατζερ και οι κερδοσκόποι δεν ενδιαφέρονται πια να διαπραγματευτούν έναν κοινωνικό συμβιβασμό. Αδιαφορούν εντελώς για το χάσμα που δημιουργείται μεταξύ των διαφορετικών βιοτικών επιπέδων ή για το αν καταρρέει η δημόσια εκπαίδευση. Βασίζονται στην "μπερλουσκονοποιημένη" τηλεόραση για να συνάπτουν συμφωνίες.
Με αυτές τις συνθήκες, κατασκευάζονται "εσωτερικοί ξένοι", τουλάχιστον όσο ελέγχονται οι "εξωτερικοί ξένοι"».
Μπορούμε, σήμερα στην Ευρώπη, να περιμένουμε μια έντονη αντίδραση πολιτών;
«Η άσκηση της ιδιότητας του πολίτη δεν είναι αυτή τη στιγμή στα καλύτερά της και δεν έχω να προτείνω κάποια θαυματουργή συνταγή. Εχω όμως δύο ιδέες, ακόμη αρκετά αφηρημένες. Η πρώτη είναι πως το μέγεθος της έντασης της δημοκρατικής συμμετοχής δεν υπακούει στην αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων. Δεν ισχύει πως αν δώσουμε πραγματική εξουσία στο ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα καταστρέψουμε την τοπική ή εθνική δημοκρατία. Αντιθέτως, η ιδιότητα του πολίτη χάνεται ή κερδίζεται παντού συγχρόνως. Παντού όπου υπάρχει εξουσία, οι πολίτες οφείλουν να παρεμβαίνουν, όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο αλλά αν είναι δυνατόν ως οργανωμένη κοινή γνώμη.
Η δεύτερη ιδέα μου είναι πως η ιδιότητα του πολίτη δεν είναι κάτι που μας δίνεται, αλλά δημιουργείται συλλογικά. Και κυρίως μέσα από συγκρούσεις. Η κοινωνία μας υποσκάπτεται από τη βία, την καχυποψία και τον ανταγωνισμό, αλλά δεν μπορεί να αποδεχτεί τις συγκρούσεις. Να τις οργανώσει και να διαπραγματευτεί συμφωνίες. Πιστεύω επίσης πως υπάρχουν μορφές δράσεις πολιτών, όπως η εκδήλωση ανυπακοής (π.χ. η περίπτωση των Γάλλων που βοηθούσαν τους κατατρεγμένους λαθρομετανάστες στο Καλέ και δικάστηκαν για τη στάση τους). Υπάρχουν πολίτες που ανήκουν σε κινήματα ή είναι απλώς υπάλληλοι, γιατροί, εκπαιδευτικοί ή γονείς μαθητών και αντιστέκονται με την πιο ευγενή και πολιτική έννοια του όρου. Ως πολίτες τούς οφείλουμε και θα τους οφείλουμε πολλά».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου