Οι ιδεολογίες επιβιώνουν;
AP Photo/Darko Vojinovic
Υπάρχει μια διδασκαλία του
Μαρξ που δεν ξεπεράστηκε με την κρίση του μαρξισμού, δηλαδή ότι πάνω από
την ιδεολογία υπάρχει η οικονομία: μ’ άλλα λόγια, πάνω από την υποδομή
υπάρχει η δομή.
Αν και αυτοί οι όροι μπορούν να κάνουν κάποιους να χαμογελούν,
πιστεύω πως ισχύουν ακόμη σήμερα και εκφράζουν μια συγκεκριμένη
κοινωνική πραγματικότητα: η Ιστορία πράγματι βασίζεται πάνω σε
οικονομικές δομές απ’ όπου προέρχονται οι ιδεολογικές υποδομές.
Υπήρξαν μεγάλες αλλαγές στην οικονομία που δεν επηρέασαν μόνο τις
σχέσεις παραγωγής, αλλά ακόμη και άλλες σφαίρες της συλλογικής σκέψης
(τη θρησκεία, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, τις τέχνες).
Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι εθνικές συγκρούσεις και οι
θρησκευτικές διαμάχες, από τις οποίες ο κόσμος είναι γεμάτος σε κάθε
γωνιά του, έχουν στη βάση τους επώδυνες οικονομικές συρράξεις, αλλά
είναι επίσης γεγονός ότι το status quo των κρατών ή τα πνευματικά
κινήματα συχνά επηρεάζουν και τις οικονομικές επιλογές ενός κράτους.
Το επίπεδο των δομών και των υποδομών της κοινωνίας είναι πολύ πιο
περιπλεγμένο απ’ ό,τι θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Σήμερα σίγουρα
έλειψαν μια σειρά σημαντικοί λόγοι, κατέρρευσαν ουτοπίες και κατέρρευσε η
μόνη μεγάλη ουτοπία, εκείνη του κομμουνισμού.
Θα έλεγα, ίσως, ότι φαίνεται να κατέρρευσε η κομμουνιστική ουτοπία,
από τη στιγμή που δεν αποκλείεται να επανέλθει κατά κάποιον τρόπο, κάτω
από άλλες μορφές, εμπλουτισμένη με την εμπειρία του παρελθόντος.
Δεν μπορεί να είναι τυχαίο ότι σε μερικές πρώην σοσιαλιστικές χώρες
υπάρχει ακόμη, αν και σε ένα δύσκολο πολιτικό περιβάλλον, η παρουσία
μερικών φιλο-σοσιαλιστικών κυβερνήσεων, που επέστρεψαν στην εξουσία μέσα
από δημοκρατικές διαδικασίες. Βέβαια, υπάρχει και η αντίθετη πλευρά,
που χαρακτηρίζεται από κυβερνήσεις με ακροδεξιό, ξενοφοβικό πρόσημο.
Η συζήτηση για την κατάρρευση των ιδεολογιών είναι σε διαρκή εξέλιξη,
γιατί αν παραδεχτούμε ότι η κομμουνιστική ουτοπία και ιδεολογία
κατέρρευσαν για πάντα, υπάρχουν άλλες ιδεολογίες («μπερλουσκονισμός»,
«τραμπισμός», κ.λπ.) που καταλαμβάνουν το κενό και ριζώνουν απειλητικά.
Αν οδηγήσουμε στα άκρα τα αποτελέσματα αυτής της άποψης, θα έλεγα ότι
η απουσία των ιδεολογιών είναι με τη σειρά της μια ιδεολογία που
συνδέεται με έναν σαθρό πραγματισμό, με έναν οπορτουνισμό, με τον
ωχαδερφισμό, με την τέχνη του βολέματος: θα μπορούσαμε, ίσως, σήμερα, να
μιλήσουμε για την απουσία μεγάλων ιδεολογιών και για τη διάδοση της
χαμερπούς ιδεολογίας του οπορτουνισμού, με το να σκεφτόμαστε μόνο τον
εαυτό μας, δηλαδή έναν τύπο κυνισμού της δεκάρας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου