Γδύσου κι έλα!*
της Ιλεάνας Δημάδη
Αν τα Special Olympics Αθήνα 2011 χρωστούν στους 25οοο εθελοντές τους ένα μεγάλο βαθμό της ύπαρξης και της επιτυχίας τους, κάτι αντίστοιχο φαίνεται πως συμβαίνει και με τις θεατρικές εκδηλώσεις του φετινού καλοκαιριού. Είκοσι άντρες - ηθοποιοί και μη - ξεγυμνώνονται εθελοντικά στο μονόλογο "Νάρκισσος" του Φεστιβάλ Αθηνών. Άλλοι τόσοι νέοι ηθοποιοί συμμετείχαν (αφαιρώντας συμπτωματικά και αυτοί κάποια στιγμή τα ρούχα τους) στο θέαμα "Μέδουσα" που παρουσιάστηκε πρόσφατα στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Εθελοντικά, εξάλλου, μπορούσαν να συμμετάσχουν οι θεατές - πάλι με την προϋπόθεση να βγάλουν τα ρούχα τους! - και στο "Μέσα" του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Εθελοντικά συμπράττει, όπως μας ενημερώνει το σχετικό δελτίο Τύπου - φανταζόμαστε δίχως "γυμνό" - , και η κοινότητα φίλων του θιάσου Δρόμος με δέντρα στην "Ηλέκτρα", που θα παρουσιαστεί αυτήν την εβδομάδα στον Βοτανικό. Η αναζήτηση άμισθων κομπάρσων - επαγγελματιών του θεάτρου ή μη - δεν είναι φετινή ανακάλυψη / κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί πέρυσι με το θέαμα των Rimini Protokoll στο Ηρώδειο, αλλά και πριν από τέσσερα χρόνια με την ανθρώπινη ουρά που έστησε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός για την παράσταση "Πεθαίνω σαν χώρα". Στο επίπεδο του διεθνούς θεάτρου, τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουν υπάρξει πάμπολλα παραδείγματα παραστάσεων και χάπενινγκ που αξιοποιούν ως ηθοποιούς/περφόμερ τα μέλη μιας κοινότητας ή ακόμη και τους ίδιους τους θεατές. Κάπως έτσι γίνεται εφικτή η στελέχωση μιας πολυπληθούς και - ειδάλλως ακριβά κοστολογημένης - θεατρικής παραγωγής. Εξ άλλου, το θέατρο είναι ένας τομέας συνηθισμένος (κι ακόμα εθισμένος) στο να λαμβάνει την υπόσταση "χόμπι πολυτελείας", το οποίο μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις καλυπτεται με όρους αμοιβής της εργασίας και συναφείς πρακτικές επαγγελματικής υφής (συμβόλαια, ασφάλιστρα, ένσημα κ.ά.)
Μόνο που αν αυτή η μορφή θεατρικού εθελοντισμού πάρει διαστάσεις επιδημίας, μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ και να πλήξει ακόμη περισσότερο την (ήδη χειμαζόμενη) κατηγορία των επαγγελματιών του ελληνικού θεάτρου, απαξιώνοντας οριστικά τη συμμετοχή τους σε μια παράσταση. Εφόσον, λοιπόν, ένας εθελοντής μπορεί να κάνει μια χαρά τη δουλειά ενός ηθοποιού δωρεάν, προς τι αναζήτηση ενός επ' αμοιβή επαγγελματία; Η υπόθεση του εθελοντισμού με έφερνε πάντοτε σε δίλημμα: πρόκειται για μια υπέρτατη πράξη προσφοράς ή μια εναλλακτική μορφή εθελοδουλείας;
Προσωπικά μου φαίνεται αδιανόητο σε καιρούς μετα-καπιταλιστικού οργίου, η αμισθί εργασία να ανάγεται σε... μόδα. Σίγουρα υπάρχουν περιπτώσεις εθελοντικής παροχής υπηρεσιών ακτιβιστικού και ανθρωπιστικού περιεχομένου που διαφεύγουν το σκόπελο οποιουδήποτε διλήμματος.
Προσπαθώντας όμως να κατανοήσω σε γενικές γραμμές την ψυχολογία του ηθοποιού-εθελοντή, αναρωτιέμαι: Γιατί μπορεί κάποιος να θέλει να προσφέρει δωρεάν τον εαυτό του; Μήπως γιατί έχει, ούτως ή άλλως, ένα διόλου ευκαταφρόνητο εισόδημα, οπότε δεν ενδιαφέρεται για περαιτέρω κέρδη; Ή μήπως γιατί έχει άπειρο ελεύθερο χρόνο, άρα είναι άνεργος, άεργος ή συνταξιούχος; Μήπως γιατί η υπόσχεση μιας αξέχαστης εμπειρίας είναι ό,τι χρειάζεται για να αποφορτίσει τη ρουτίνα της καθημερινότητας και να ζήσει μια "εξωτική στιγμή; Μήπως απλώς για να σπάσει πλάκα; Μήπως, εντέλει, γιατί έτσι ταυτίζει τα ναρκισσιστικά γουορχολικά "15 λεπτά διασημότητας" που του αναλογούν με τα "15 λεπτά ευεργεσίας" που ενδεχομένως θέλει εν είδει υστεροφημίας, να ξέρει πως κάποτε χάρισε;
Σεβαστοί λόγοι όλοι οι προαναφερθέντες. Βέβαια υπάρχει και η εξής παράμετρος: προσφέροντας κάποιος δωρεάν τις υπηρεσίες του, ουσιαστικά υποβαθμίζει ή ακόμη κι εξαφανίζει μια θέση εργασίας. Άραγε μια τέτοια σκέψη φαντάζει πλέον πολύ... αριστερίστικη, παλαιομαρξιστική κι ετεροχρονισμένη; Όπως κι αν έχει, διανύουμε το Διεθνές Έτος Εθελοντισμού, όπως αναγορεύτηκε το 2011 από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, δηλαδή τον ίδιο οργανισμό στον οποίο εντάσσεται και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Τυχαίο; Δεν νομίζω!
..............................................................................
*: το άρθρο της Ιλεάνας Δημάδη έρχεται σαν συνέχεια του προβληματισμού που ξεκίνησαν τα άρθρα του Πάσχου Μανδραβέλη στην "Καθημερινή" και της Ναταλί Χατζηαντωνίου στην "Ελευθεροτυπία" (βλ. την ανάρτηση της 23/6/2011 "Οι συμβάσεις και ο πολιτισμός" κλπ.) καθώς και σαν συνέχεια του "διαλόγου" που προσπάθησα ν' ανοίξω με τον σχολιασμό εκείνων των άρθρων. Δεν ισχυρίζομαι ότι καλύπτομαι απόλυτα από το άρθρο της Δημάδη, ωστόσο πρέπει να της αναγνωρίσω ότι τολμάει να βάζει παραμέτρους που σε πολλούς σήμερα φαίνονται παρωχημένες αλλά είναι (σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή) π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς . Εγώ μόνο θα πρόσθετα το ερώτημα: πώς γίνεται αυτοί που προσκαλούν (ή καλύτερα "προσλαμβάνουν";) εθελοντές να θεωρούν φυσιολογικό να αμείβονται και οι άλλοι (για όποιους λόγους το αποδέχονται) που τους "υπηρετούν", να τους είναι και ευγνώμονες; Με ποιο κριτήριο έχει εγκαθιδρυθεί ένας τέτοιος κοινωνικός διαχωρισμός; Τη συμμετοχή σε "παρέες", την διαπλοκή σε μηχανισμούς της εκάστοτε εξουσίας ή την αναγνώριση της καλλιτεχνικής αξίας; Όποιο και να είναι το κριτήριο (και κανένα δεν είναι μόνο του), έχει αποτελέσματα διακρίσεων και διαχωρισμών που θεωρείται φυσικό να υπάρχουν και αυτό είναι το μέγα ζήτημα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου