"Ο Κάφκα, το κλουβί και το πουλί" του Παντελή Μπουκάλα ("Καθημερινή", 17/7/2011)

Ο Κάφκα, το κλουβί και το πουλί Tου Παντελη Μπουκαλα    Οσο καιρό ακούγεται έντονη και από πολλές πλευρές η προπαγάνδα για τα αγαθά που κομίζει στον τόπο μας το Μνημόνιο, με τους τροϊκανούς στο ρόλο των Αγιοβασίληδων, και για τη μεγάλη ευκαιρία που καλοκάγαθα και γενναιόδωρα μας χαρίζουν, μια εσωτερική φωνή επιμένει να συλλαβίζει πάλι και πάλι έναν από τους περίφημους αφορισμούς του Φραντς Κάφκα, μήπως και σκεπάσει τον ψευδαισθησιογόνο θόρυβο: «Ενα κλουβί βγήκε σε αναζήτηση πουλιού». Ακόμα μια φορά, για να φανεί το βάθος του σαρκασμού, τυπικά καφκικού: «Ενα κλουβί βγήκε σε αναζήτηση πουλιού».    Η αφορμή για να συνοψίσει με αυτές τις λέξεις την αντίληψη που με τον καιρό σχημάτισε για την ατομική και τη συλλογική πραγματικότητα ο μεγάλος Τσέχος θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε: Βλέπει, απλούστατα, κάποιον ν’ αγοράζει ένα καινούργιο κλουβί και υποθέτει ότι αμέσως έπειτα θα ακολουθήσει η αγορά ενός καναρινιού, που γενεές γενεών το ετοίμασαν να μην ξέρει άλλον τρόπο από τον τρόπο της σκλαβιάς· επί πολλές γενεές επίσης, το υπνωτιστικό κήρυγμα της εθελοδουλίας ετοιμάζει τον μαζικό άνθρωπο, που, πεπεισμένος ότι οι δρόμοι της ιστορίας έκλεισαν, παραιτείται από οποιαδήποτε διεκδίκηση και εκχωρεί το παρόν και το μέλλον του στους «ειδικούς» και τους «επαγγελματίες». Θαυμάζει κι αυτός μια όμορφη δέσποινα που περνάει στο δρόμο και εικάζει ευλόγως ότι πολύ γρήγορα κάποιος θα πέσει ενθουσιωδώς στα βρόχια της. Ακούει, ο Κάφκα πάντοτε, όπως αυθαιρέτως υποθέτω εδώ, έναν πολιτικό ρήτορα να αναδημιουργεί με τη σειρά του (και παίρνοντας τη σκυτάλη από αναρίθμητους προηγούμενούς του για να την παραδώσει σε αναρίθμητους επόμενούς του) τον κόσμο όλον με μοναδικό του όπλο τις λέξεις, πεπεισμένος όπως οι περισσότεροι της ευγενούς συνομοταξίας του ότι το «είπε και εγένετο» δεν αφορά αποκλειστικά τον Κύριο των Δυνάμεων· και, με το δίκιο του, σκέφτεται ότι ακόμα κι αν ο πολιτικός μας αφήνει ορατές, ολοφάνερες τις ξόβεργές του, και πάλι θα βρεθούν αρκετοί πρόθυμοι να πιαστούν και κατόπιν να εγκλωβιστούν, από ανάγκη, από συμφέρον ή από απλή συνήθεια, ράθυμοι συμμέτοχοι σε μια άψυχη και άνευρη ρουτίνα που έχει υποκαταστήσει τη δημοκρατία. Οπότε, άλλη μια φορά: «Ενα κλουβί βγήκε σε αναζήτηση πουλιού» (αντλώ τη φράση από το βιβλίο με τους «Αφορισμούς» του Κάφκα των εκδόσεων Ροές, μεταφρασμένους από τον Βασίλη Ρούπα, τον Αγγελο Φιλιππάτο και τον Αλέξανδρο Βέλιο).    Δεν ξέρω αν, για να αποδοθεί με τις λιγότερες λέξεις και με τη μεγαλύτερη πιστότητα αυτό που συμβαίνει με το ακαταπαύστως επικαιροποιούμενο Μνημόνιο, τα συνοδευτικά μεσοπρόθεσμα και τους εφαρμοστικούς νόμους, υπάρχει άλλη κατάλληλη εικόνα, εκτός από αυτήν του κλουβιού που βγαίνει γυρεύοντας πουλιά για να τα φυλακίσει· διαλαλώντας τις αρετές του, τη σιγουριά λ. χ. και την ασφάλεια, όταν εκεί έξω, στον πραγματικό κόσμο, είναι πλήθος οι κίνδυνοι, το κλουβί, με επιχρυσωμένα ή μη τα κάγκελά του, δοκιμάζει να δελεάσει, να κατασιγάσει ανησυχίες, να αυτοπαρουσιαστεί σαν μοναδική λύση. Και μάλιστα σαν μια λύση–ευλογία, που δεν την επιβάλλει η ανάγκη ή η κατάντια, αλλά την οποία υποτίθεται ότι θα έπρεπε να ευχόμαστε, να προσδοκούμε και να πασχίζουμε να μας δοθεί. Με ανεπίτρεπτο καμάρι, αδιάφορος για τις πάμπολλες οδυνηρές συνέπειες, ο πρωθυπουργός διακήρυσσε σε κάποια από τις τόσες ομιλίες του, στη Βουλή πρέπει να ’ταν, ότι μας δίνουν το «μεγαλύτερο πακέτο βοήθειας που δόθηκε ποτέ παγκοσμίως». Και με το πλεονέκτημα της επιλεκτικής μνήμης ή της εσκεμμένης αμνησίας που διαθέτουν οι πολιτικοί, ιδιαίτερα οι εκ κληρονομίας, όσοι δηλαδή κατέχουν μια τεχνογνωσία διαχείρισης που πάει εμπλουτιζόμενη από γενιά σε γενιά, δεν θυμόταν, δεν ήθελε να θυμάται την ώρα των υπερήφανων διακηρύξεών του ότι ο ίδιος, ελάχιστο χρόνο πριν από τις εκλογές που ξανάδωσαν στο ΠΑΣΟΚ την εξουσία, δήλωνε συνεντευξιαζόμενος ότι το ΔΝΤ ποτέ και πουθενά δεν πήγε από την καλή του την καρδιά και μόνο και, επίσης, ποτέ και πουθενά δεν συνεκτίμησε την (σοβαρότατη ή ασήμαντη, ανάλογα με το ποιο είναι το πόστο μας) παράμετρο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεν μπορεί, ένας άνθρωπος τόσο εξοικειωμένος με την τεχνολογία, θα βρει τον τρόπο να εντοπίσει τις δηλώσεις του αυτές στο Διαδίκτυο και να να τις ξανακούσει. Οχι για να αναπροσανατολιστεί βέβαια, αλλά τουλάχιστον για να κατανοήσει ότι είναι κάπως σόλοικο να αποφαίνεται τώρα και αυτός και οι υφιστάμενοί του και οι μεντικοί εξάγγελοί του ότι το το ΔΝΤ είναι ένα ευλογημένο δώρο και όσοι το αρνούνται είναι ή αρνησιπάτριδες ή βολεμένοι και τίποτε ανάμεσά τους.    Ο ίδιος ο κ. Παπανδρέου, ωστόσο, κι από κοντά όσοι υπουργοί του τον μιμούνται σε λόγια και σε τρόπους για να μην κινδυνέψουν να χάσουν την ευαρέσκειά του, έχει πολλές φορές δηλώσει στα δύο χρόνια της μνημονιακής πρωθυπουργίας του ότι συμμερίζεται την αγωνία και το φόβο που προκαλεί στον λαό η εφαρμογή του Μνημονίου. Ολοι τους έχουν μιλήσει τηλεοπτικά συγκινημένοι για τον πόνο που προξενούν τα μέτρα, έναν πόνο εκφρασμένο σε ανεργία, δραστική μείωση των μισθών και των συντάξεων, φορολογική επιδρομή εναντίον δικαίων και αδίκων, εκχώρηση δημόσιου πλούτου και διάλυση του κοινωνικού κράτους, όπου υπήρχαν ακόμα κάποια λείψανά του (στην Παιδεία προπάντων, που ανέλαβε η οραματίστρια κ. Διαμαντοπούλου να την ιδιωτικοποιήσει, και στην Υγεία, που περιέπεσε στον Λοβέρδο).    Ας προστεθούν σε αυτά τα ασφυκτικά δύο συνέπειες εξίσου, αν όχι περισσότερο οδυνηρές, στις οποίες σπάνια αναφέρονται οι κυβερνήτες μας, και πάντως όχι για να δηλώσουν συμπάσχοντες. Συνέπεια πρώτη, η απομείωση της εθνικής κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας της χώρας, με ό, τι βαρύτατο συνεπάγεται αυτό για την αξιοπρέπειά μας, για την αυτοεκτίμηση και τον αυτοσεβασμό μας. Συνέπεια δεύτερη, η περιστολή των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και ο περιορισμός της δημοκρατίας, μία μόνο «εφαρμογή» των οποίων υπήρξε ο βάρβαρος βομβαρδισμός του αθηναϊκού κέντρου με σωρεία δακρυγόνων· 2.860 βομβίδες για την ακρίβεια, ληγμένες και μη, ένα ρεκόρ, φοβάμαι, που δεν θ’ αργήσει να καταρριφθεί, ιδίως αν παραμείνει υπουργός Δημοσίας Τάξεως ή όπως αλλιώς αρέσκεται να αποκαλείται αυτοευφημιζόμενος ο «πρώτος πρόεδρος της ΕΦΕΕ», μια πρωτιά που εξηγεί εν μέρει γιατί η νεολαία του ΠΑΣΟΚ έχει σφετεριστεί τη σημαία του Πολυτεχνείου και την κρατάει πεισματικά στα γραφεία της.    Οπότε; Αν όλα τούτα βρίσκονται μέσα στο κλουβί–Μνημόνιο και κανένας τρόπος ή καμία προθυμία δεν υπάρχει να αφαιρεθούν, πώς να δελεαστεί το πουλί, πώς να υποκύψει και να κάνει τη μοιραία κίνηση προς τα εμπρός, δηλαδή προς τα κάτω; «Καθένας ζει πίσω από κάγκελα που κουβαλάει μέσα του», λέει πάλι ο Κάφκα, μεταμορφώνοντας τον ίδιο τον άνθρωπο σε κλουβί. Και σε άλλον αφορισμό του: «Οι άνθρωποι φοβούνται την ελευθερία και την ευθύνη. Γι’ αυτό προτιμούν να ασφυκτιούν πίσω από κάγκελα που οι ίδιοι έφτιαξαν». Κι αν πια δεν φοβούνται; Ή, αν πάψουν κάποτε να φοβούνται;