"ΤΟΥΡΚΟΣΠΟΡΟΙ" ΚΑΙ "ΣΚΑΤΟΟΓΛΟΥΔΕΣ" (www.facebook."TΙΠΟΥΚΕΙΤΟΣ", 7/12/2014)

 ............................................................

 

 

 

 

                                                                  Καισαριανή

 

 

"ΤΟΥΡΚΟΣΠΟΡΟΙ" ΚΑΙ "ΣΚΑΤΟΟΓΛΟΥΔΕΣ"

Η δημιουργία της Καισαριανής και του Βύρωνα από τους εξαθλιωμένους πρόσφυγες

«Καλύτερα να μείνουν εδώ νά τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα».
Αριστείδης Στεργιάδης
(επιστολή του ύπατου αρμοστή στη Σμύρνη προς τον Γ. Παπανδρέου)

«Η βρισιά τουρκόσπορος εναντίον των προσφύγων, ήταν με σωρό άλλες ανάλογες βρισιές (όπως σκατοογλούδες, παληοαούτηδες, λεφούσια κ.λπ.), στην ημερήσια διάταξη, από ανώτερα κυβερνητικά όργανα». Ο Α. Βαζούρας (Βήμα, 20/6/76), δίνει τη διάσταση της υποδοχής που επιφύλαξαν στους Μικρασιάτες πρόσφυγες οι «γηγενείς» κάτοικοι της μητροπολιτικής Ελλάδας.

Εξαθλιωμένοι και ανέστιοι, οι πρόσφυγες με τη φτηνή τους εργατική δύναμη και τη μαζική τους εγκατάσταση σε χώρους όπου υπήρχε ζήτηση, συνέβαλαν ώστε να επταπλασιαστεί η ελληνική βιομηχανική παραγωγή σε μόλις επτά χρόνια (1921-1928), ενώ ζωντάνεψαν οι νεκρές αγροτικές περιοχές. Την ίδια περίοδο, 150.000 πρόσφυγες πέθαναν από πείνα και αρρώστιες.

Οι γηγενείς ένιωσαν να απειλούνται από το ξένο στοιχείο που γεννά αισθήματα φόβου, αηδίας, μίσους και έχθρας. Η εφημερίδα Τύπος, μάλιστα, πρότεινε το 1933 να φορούν οι πρόσφυγες κίτρινα περιβραχιόνια για να αποφεύγουν οι «Έλληνες» την επαφή μαζί τους...
Διασκορπισμένοι στη Δυτική Θράκη, τη Μακεδονία και την Αθήνα, οι πρόσφυγες εξακολούθησαν να ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες ακόμη και μετά τη σύναψη των προσφυγικών δανείων που εξανεμίστηκαν χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα.
Πλάι στο Ντερέ
Οκτώ χιλιάδες πρόσφυγες, κυρίως από τα Βουρλά, εγκαταστάθηκαν μεταξύ του 1922 και του 1923 στις δυτικές παρυφές του Υμηττού, δίπλα στο νοσοκομείο Συγγρού. Οι πλημμύρες του Ιριδανού δημιούργησαν τεράστια προβλήματα στους σκηνίτες του Συνοικισμού Συγγρού, που σταδιακά άρχισαν να στήνουν ξύλινες παράγκες (περίπου πεντακόσιες) και πλίνθινα σπίτια (περίπου χίλια). Σε κάθε σπίτι κατοικούσαν δύο με τρεις οικογένειες, ενώ οι πιο τυχεροί ζούσαν στα 350 σπίτια που κατασκεύασε η Επιτροπή Αποκαταστάσεως.
Εξάλλου, μία παλιά φαρμακαποθήκη μετατρέπεται στον Ι. Ναό του Αγ. Νικολάου.
Τα παραπήγματα είχαν κοινόχρηστες τουαλέτες, οι αναθυμιάσεις των οποίων σκέπαζαν το συνοικισμό. Όγκοι σκουπιδιών συγκεντρώνονταν στην πλαγιά του Υμηττού, ενώ ο Ντερές ήταν γεμάτος ακαθαρσίες, σκουπίδια και ράκη ταπητουργίας. Κατσίκες, άλογα, πρόβατα, αγελάδες και χοίροι που έβοσκαν ανάμεσα στα σπίτια, συμπλήρωναν την εικόνα του συνοικισμού που μαστιζόταν από τη φυματίωση, τα εντερικά, τον παράτυφο κ.ά.
Το 1928 άρχισαν να γίνονται οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες για τη βελτίωση των οικιστικών συνθηκών των 15.000 κατοίκων της περιοχής. Από το 1929 αρχίζει η παραχώρηση οικοπέδων και ξεκίνησε η οργανωμένη οικοδόμηση της Καισαριανής, ενώ την ίδια χρονιά δημιουργείται και σχολείο για τετρακόσιους μαθητές, με δωρεά της συζύγου του Ελ. Βενιζέλου, Έλενας. Οι προσφυγικές πολυκατοικίες ήταν διώροφες και φιλοξενούσαν τέσσερις οικογένειες. Οι περισσότεροι πρόσφυγες εργάστηκαν κάτω από άθλιες συνθήκες ως λιμενεργάτες, οικοδόμοι, αγωγιάτες, φορτοεκφορτωτές, πηγαδάδες και πλανόδιοι μανάβηδες, ενώ στα πλινθόκτιστα άρχισαν να ξεφυτρώνουν μικρά μπακάλικα.
Με την προσέλευση των Αρμένιων και των Πόντιων προσφύγων, ο πληθυσμός της Καισαριανής έφτασε το 1940 τους 20.000 κατοίκους, ενώ ήδη από το 1934 λειτουργούσε ως αυτόνομος Δήμος.

Στη μνήμη του ποιητή

Σε αντίθεση με την Καισαριανή ο Βύρωνας σχεδιάστηκε επί χάρτου πριν οικοδομηθεί και κατοικηθεί από τους πρόσφυγες που κατέλυσαν αρχικά στη θέση των σημερινών σχολείων του Βενιζέλου, στην Καισαριανή. Ο συνοικισμός Παγκρατίου δημιουργήθηκε το 1923 από τον πολιτικό μηχανικό Γ. Σούλη, σε συνεργασία με τον Επ. Χαρίλαο, πρόεδρο του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων, στο πλαίσιο της προσπάθειας του υπουργού Περιθάλψεως Απ. Δοξιάδη να ανεβρεθεί καλύτερη στέγη για τους πρόσφυγες από τις αίθουσες των σχολείων όπου εγκαταστάθηκαν μετά την ομαδική τους άφιξη στην Αθήνα.
Στις 29 Απριλίου 1923 σε πανηγυρική τελετή, παρουσία του Βασιλιά Γεωργίου Β’ και του αρχηγού της Επανάστασης Ν. Πλαστήρα, παραδόθηκαν τα τέσσερα πρώτα οικοδομικά τετράγωνα που διέθεταν 305 δωμάτια. Ένα χρόνο αργότερα, το 1924, ο Πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων Μορκεντάου, ανακοινώνει από το παράθυρο του Διοικητηρίου, στην παλιά αγορά, τη μετονομασία του συνοικισμού σε «Βύρωνα», με αφορμή την εκατονταετηρίδα από το θάνατο του φιλέλληνα ποιητή.
Οι 15.000 πρώτοι κάτοικοι του Βύρωνα στεγάστηκαν σε κτίσματα που κατέλαβαν συνολικά 100 στρέμματα. Κάθε οικοδομικό τετράγωνο είχε στις άκρες διώροφα κτίρια και στο κέντρο ισόγειες κατοικίες ενός ή δύο δωματίων, με μία εξωτερική τουαλέτα ενός τετραγωνικού μέτρου. Σε κάθε οικογένεια αντιστοιχούσε ένα δωμάτιο.
Ο Βύρωνας διέθετε πρωτοποριακές για την εποχή υπηρεσίες και δημόσια κτίρια: Αγορά με είκοσι καταστήματα, σχολείο (στο κτίριο του 1ου-2ου-3ου Δημοτικού), παιδικό σταθμό, μηχανοκίνητο ξυλουργείο, δημόσια λουτρά στη θέση των σημερινών σχολείων της Αγ. Τριάδας, τουρκικό χαμάμ στην πλατεία Δεληολάνη, καθώς και τα κινηματοθέατρα Μον Σινέ και Μαριάννα, ενώ δημιουργείται και νοσοκομείο (στο κτίριο του παλιού Δημαρχείου). Στη Νέα Ελβετία, στο ρέμα που βρίσκεται σήμερα η οδός Καραολή-Δημητρίου, υπήρχαν βοσκοτόπια.
Ο συνοικισμός, παρά τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι πρόσφυγες στις σχέσεις τους με τους κατοίκους της Αθήνας, αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς και το 1934 ανακηρύχθηκε αυτόνομος Δήμος. Οι γειτονιές του είχαν διατηρήσει έντονα την προσφυγική προέλευση των κατοίκων: Κλαζομενές, Νέα Βρυούλλα, Νέα Αλάτσατα, Κορδελιό, Βυζάντιο, Νέα Έφεσος.
Το 1964 δημιουργείται στον Καρέα ένα καινούργιο κέντρο για την οργανωμένη εγκατάσταση προσφύγων, με την οικοδόμηση των προσφυγικών και εργατικών πολυκατοικιών, όπου στεγάζονται προσωρινά Ρουμάνοι και αργότερα Αρμένιοι και Πόντιοι. Την ίδια περίοδο ξεκινά η ανοικοδόμηση του Βύρωνα, με την αντικατάσταση των προσφυγικών κατοικιών από πολυκατοικίες.


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

18-1-1919 Η περιφέρεια του Αϊδινίου με τη Σμύρνη παραχωρείται στην Ελλάδα από τη Διάσκεψη των Παρισίων.
6-2-1919 Διώκονται οι Έλληνες του Πόντου.
2-5-1919 Ο Ελληνικός Στρατός αναλαμβάνει τη διοίκηση της Σμύρνης.
4-5-1919 Βουρλά.
9-5-1919 Νυμφαίο και Μαινεμένη.
12-5-1919 Κασαμπά και Μαγνησία.
14-5-1919 Αϊδίνι.
15-5-1919 Αϊβαλί.
30-5-1919 Πέργαμο.
17-6-1920 Κερασούντα, Μπαλικεσίρ, Πάνορμος, Αρτάκη.
19-6-1920 Αδραμμύτι.
25-6-1920 Φιλαδέλφεια και Προύσσα.
28-7-1920 Η Σμύρνη, η Αν. Θράκη, η Ίμβρος και η Τένεδος παραδίνονται στην Ελλάδα από τη Συνθήκη των Σεβρών.\
9-9-1920 Ξεκινούν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στη γραμμή Νικομήδεια-Σαγγάριος.
16-3-1921 Κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ.
6-7-1921 Κιουτάχεια.
8-7-1921 Εσκί Σεχίρ.
17-8-1921 Ξεκινά η τουρκική αντεπίθεση.
17-8-1922 Άτακτη υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού.
21 έως 27-8-1922 Ο Ελληνικός Στρατός εγκαταλείπει τη Μ. Ασία.
27-8-1922 Μαρτυρικός θάνατος του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου.
1-9-1922 Η Σμύρνη στις φλόγες. Εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες φτάνουν στην Ελλάδα.
15-11-1922 Καταδικάζονται και εκτελούνται οι έξι φερόμενοι ως υπαίτιοι της Καταστροφής.
30-4-1923 Εγκαινιάζεται ο πρώτος προσφυγικός οικισμός στην Ελλάδα, στο τέρμα Παγκρατίου.
24-7-1923 Υπογράφεται η Συμφωνία της Λωζάννης που καθορίζει τα ελληνοτουρκικά σύνορα.
ΟΙ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
Νεκροί Άμαχοι: 100.000(1)
Νεκροί Στρατιωτικοί: 24.240(2)
Τραυματισθέντες Στρατιωτικοί: 48.880(2)
Εξαφανισθέντες Άμαχοι: 450.000 - 640.000(3)
Εξαφανισθέντες Στρατιωτικοί: 18.095(2)
Πρόσφυγες στην Ελλάδα: 1.250.000(4)
Υλικές ζημιές: 200.0000.000 δολάρια(5)
Πηγές: 1. Μ.Θεοτοκά, «Νομικά & ιστορικά θέματα» – 2. Υπ. Στρατιωτικών –3. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών – 4. ΚτΕ: Απογραφή 1928 – 5.Δ.Πεντζόπουλου, “The Balkan exchange of minorities and the impact upon Greece”.
Αρχείο ΕΝΤΟΣ Καισαριανής
www.defacto.gr