Η μοναξιά είναι μια μεγάλη στιγμή...(Στάθης Λιβαθηνός) και λίγες σοφές κουβέντες του Μάνου Χατζιδάκι για την αγωνία του καλλιτέχνη για την καθολική του, ή έστω ευρύτερη, αναγνώριση...

           Για τη σκηνοθεσία, για τον ηθοποιό, το θέατρο και τους θεατές... 

... Η ζωή και οι καλές παραστάσεις δεν γίνονται από ανθρώπους που ξέρουν πολλά. Γίνονται από ανθρώπους που έχουν κάτι να πουν…

… Η σκηνοθεσία είναι ένας τρόπος να μετατρέψεις τους ανθρώπους που έχεις απέναντί σου σε δημιουργούς και όλοι μαζί να διηγηθείτε μια ιστορία. Αυτό είναι πιο δύσκολο ακόμα. Και τελικά, ναι, οι γνώσεις είναι επιθυμητές, ο σκηνοθέτης – αν το δει κανείς μόνο από αυτήν την πλευρά – οφείλει να ξέρει να κάνει ερωτήσεις και όχι να έχει απαντήσεις…

… Με το ίδιο υλικό, άλλος σκηνοθέτης πάει πάρα πολύ μακριά και άλλος θα μείνει εκεί και δεν θα ξέρει τι να το κάνει. Στην πραγματικότητα, είμαστε  πάρα πολλά πράγματα μέσα μας, η ζωή μας είναι γεμάτη πληροφορίες, εμπειρίες, οι οποίες τις περισσότερες φορές μένουν αχρησιμοποίητες, κενές και βουβές…

… Η χαρά του σκηνοθέτη δεν είναι η κριτική μιας εφημερίδας μόνο, παρόλο που άνθρωποι είμαστε και από παντού μπορούμε να κερδίσουμε μια στιγμή ηρεμίας και αναγνώριση από ένα βραβείο και μια καλή κριτική. Είναι όλα μια ενθάρρυνση. Για μένα το βλέμμα των ανθρώπων την ώρα που βγαίνουν απ’ το θέατρο είναι η καλύτερη κριτική. Είναι όλα μια ενθάρρυνση. Για μένα το βλέμμα των ανθρώπων την ώρα που βγαίνουν απ’ το θέατρο είναι η καλύτερη κριτική.

   Προσπαθώ να δω αν έχουν κάτι μέσα τους, αν πήρανε κάτι, αν στο βλέμμα τους υπάρχει διάλογος με αυτό που είδαν πραγματικά. Να δω αν αυτό που επιθυμούσα είναι αποτυπωμένο, στα πρόσωπα των ανθρώπων. Όταν βλέπω απαθείς θεατές προσπαθώ να το ξεχάσω, γιατί μετά η επόμενη σκέψη είναι «κοίτα να δεις, πόση δουλειά, πόση αγωνία, ήρθε, κάθισε, έφυγε, δεν κατάλαβε τίποτα» και αυτό είναι σκληρό και πολύ μοναχικό, γι’ αυτό πρέπει ο σκηνοθέτης να μη φοβάται τη μοναξιά, αλλά δεν είναι εύκολο. Η μοναξιά δεν είναι ποτέ ήττα, η μοναξιά είναι μια μεγάλη στιγμή. Ήττα είναι να αφήνεις αδιάφορους τους θεατές.

Στάθης Λιβαθηνός “Momento”, τ.10 – φθινόπωρο 2009

και από "Το ερωτηματολόγιο του Προυστ" ("ΤΑ ΝΕΑ", 21-22/8/2010)

- Τι απεχθάνεστε περισσότερο απ' όλα;

- Τη γοητεία που ασκεί η μετριότητα στον τόπο μας...


....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................


...Τι επιδιώκετε με τη μουσική σας;
- Η μουσική μου θέλω να είναι μια επικοινωνία σε πνευματικά πλαίσια, μια επικοινωνία ευαισθησίας έτσι ώστε το αποτέλεσμά μου να τροφοδοτεί τη μη σχηματοποιημένη ευαισθησία του άλλου και να του επιφέρει αλλοιώσεις δημιουργικές και ζωοφόρες. Μια τροφοδότηση ευαισθησίας με πνευματικές διεργασίες. Δεν είναι μια διασκέδαση, ούτε μια αναμνησιολογία.
- Ποια η σχέση σας με την κριτική και πόσο αυτή επηρεάζει τα μελλοντικά σας σχέδια;
- Δέχομαι την ευνοϊκή κριτική, όταν αυτή αφορά την ουσία του έργου μου, και αντιπαθώ, όπως κάθε άνθρωπος που κάνει τέχνη, την αντίθετη κριτική και την απορρίπτω. Με νευριάζει. Αλλά δεν παίζει κανένα ρόλο η οποιαδήποτε κριτική στην εξέλιξή μου, διότι από νωρίς - και το συστήνω αυτό στους νέους - διάλεξα τους ανθρώπους στους οποίους λογοδοτώ. Αν αυτοί ήσαν συνοφρυωμένοι με μια μου πράξη, ανησυχούσα και δεν κοιμόμουνα το βράδυ. Αν αυτοί ήσαν ενθουσιασμένοι κι επιδοκιμαστικοί, όλος ο τόπος να σηκωνόταν εναντίον μου - κι έχει συμβεί αυτό - δεν μ' ενδιέφερε / άντεχα γιατί ήξερα ότι ήμουνα στα σωστά. Πρέπει να διαλέγουμε τους ανθρώπους, στους οποίους να λογοδοτούμε και οι οποίοι είναι κατά κάποιον τρόπο και οι δάσκαλοί μας. Όλοι οι άλλοι πρέπει να μας αφήνουν αδιάφορους είτε στις επιδοκιμασίες τους είτε στις αρνητικές τους τοποθετήσεις απέναντί μας.
- Είναι μοναχική η πορεία ενός καλλιτέχνη;
- Μοναχική... με αρκετούς φίλους. Η εσωτερική πορεία είναι πάντα μοναχική και δεν αφορά μόνον τους καλλιτέχνες. Κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος έχει μια εσωτερική - μοναχική - ζωή, την οποία εξελίσσει. Τώρα, στην καθημερινή του ζωή ο καθένας μας πρέπει να έχει ευγένεια, κοινωνικότητα, ανθρωπιά, στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους πολίτες. Κοιτάξτε, ο καλλιτέχνης πρέπει να ισορροπεί ανάμεσα σε μια πραγματικότητα ομαλή και σε μια εσωτερικότητα ανώμαλη. Αυτό που είναι ανώμαλο εσωτερικά γίνεται ομαλό μέσα από την Τέχνη. Έτσι δημιουργεί δύναμη. Αλλά αν εκφρασθεί αυτό στην καθημερινότητα, δημιουργεί απορία, ίσως και έχθρα / και όχι λάθος... 


   από μια συνέντευξη του Μάνου Χατζιδάκι αποθησαυρισμένη το καλοκαίρι του 1996, όταν ο Μεθόδιος Αργουμέντης περιπλανιόταν εσωτερικώς, και όχι μόνο, υπηρετώντας την τρέχουσα καλλιτεχνική πραγματικότητα. Δυστυχώς δεν έχει καταγράψει το έντυπο στο οποίο παραχώρησε ο Μ.Χ. τη συνέντευξη. Ωστόσο, αυτές οι σοφές κουβέντες, ιδιαίτερα σήμερα, είναι λόγος καθοδηγητικός, παρηγορητικός και το απαραίτητο φως στα σκοτάδια του καιρών μας.     

"Το πρόσωπο του τέρατος και ο φόβος μήπως το συνηθίσουμε"


Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει. Και η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι, να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά.
(...)
Από την ώρα που ο Frankenstein γίνεται στόλισμα νεανικού δωματίου, o κόσμος προχωράει μαθηματικά στην εκμηδένιση του. Γιατί δεν είναι που σταμάτησε να φοβάται, αλλά γιατί συνήθισε να φοβάται. Κι εγώ με τη σειρά μου δεν φοβάμαι τίποτα περισσότερο, απ το μυαλό της κότας. Απ το να υποχρεωθώ να συνομιλήσω με μια κότα ή μ ένα σκύλο, ή τέλος πάντων, μ ένα ζώο δυνατό πού βρυχάται. Τί να τους πω και πώς να τους το πω; Και μήπως δεν είναι εξευτελισμός, αν επιχειρήσω να μεταφράσω ή να καλύψω τις σκέψεις μου, κάτω από φράσεις απλοϊκές και ηλίθια νοήματα, για να καθησυχάσω τυχόν τη φιλυποψία μιας κότας, που όμως έχει άνωθεν τοποθετηθεί για να μας ελέγχει και να μας καθοδηγεί;
Η υποταγή ή ο εθισμός σε μια τέτοια συνύπαρξη, ή συνδιαλλαγή, δεν προκαλεί τον κίνδυνο της αφομοίωσης ή της λήθης, του πώς πρέπει, του πώς οφείλουμε να σκεφτόμαστε, να πράττουμε και να μιλάμε; Αναμφισβήτητα αρχίσαμε να το ανεχόμαστε. Και η ανοχή, πολλαπλασιάζει τα ζώα στη δημόσια ζωή, τα ισχυροποιεί και τα βοήθα να συνθέσουν με ακρίβεια τη μορφή του τέρατος, που προΐσταται, ελέγχει και μας κυβερνά.
Το τέρας σχηματίζεται από τα ζώα κι απ τους εχθρούς.
Θα σας θυμίσω μια συνομιλία τότε, μέσα στη τάξη του σχολείου. Με πλησιάζει ένας ψηλός συμμαθητής, μ ένα δυσάρεστο έκζεμα στο δέρμα του προσώπου του, στραβή τη μύτη και ξεθωριασμένα τα μαλλιά του, ακατάστατα. Ήταν η πρώτη μέρα της σχολικής χρονιάς.
- Πώς λέγεσαι, ρωτάει, ενώ πλάι του είχαν σταθεί αμίλητοι δυο άλλοι, δικοί του φίλοι.
- Βασίλης, του απαντώ.
- Και που μένεις, εκείνος εξακολουθεί.
- Πάνω στο λόφο, του λέω και τον κοιτώ στα μάτια. Εκείνος χαμογέλασε κι άφησε να φανούν τα χαλασμένα δόντια του. Μου λέει:Εγώ μένω στην απέναντι όχθη. Είσαι λοιπόν εχθρός. Και μου δίνει μια στο κεφάλι με το χέρι του, που με πονάει ακόμα τώρα σαν το θυμηθώ. Τον κοιτάζω έτοιμος να κλάψω. Μα συγκρατιέμαι. Αυτός σκάει στα γέλια και χάνεται. Προς το παρόν. Γιατί θα τον ξαναδώ: Εισπράκτορα, εκπαιδευτή στο στρατό, τηλεγραφητή, κλητήρα στο υπουργείο, αστυνόμο, μουσικό στην ορχήστρα, παπά στην ενορία, συγκάτοικο στην πολυκατοικία, γιατρό σε κρατικό νοσοκομείο και τέλος νεκροθάφτη, όταν πετύχει να με θάψει.

(...)
Πώς θ αντιδράσουμε και πώς δε θα συμβιβαστούμε με το τέρας;
(...)

Κυριακή, 30 Ιουλίου 1978 -Από το βιβλίο: «Τα Σχόλια του Τρίτου», Εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1980.