Τα συναισθήματα λένε την αλήθεια...

Η επικοινωνία έγινε θόρυβος

Σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, ο Κιθ Τζάρετ μιλάει για τον καινούριο του δίσκο και προπαγανδίζει την επιστροφή στη φυσικότητα ως πράξη αντίστασης στην ψηφιακή τυποποίηση

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ (gchord@enet.gr) «Jasmine», ο τελευταίος δίσκος του Κιθ Τζάρετ, έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους κριτικούς της τζαζ. Για «μαγική εμπειρία» έκανε λόγο η βρετανική «Observer» και ο χαρακτηρισμός αυτός ανταποκρίνεται απόλυτα στην ωριμότητα που -στα 65 του χρόνια- αποπνέει με το παίξιμό του ο καταξιωμένος τζαζίστας.

«Μου πήρε 62 χρόνια να καταφέρω αυτό που πετύχαμε με τον Τσάρλι σ' αυτή την ηχογράφηση» λέει ο Κιθ Τζάρετ για τον τελευταίο του δίσκο «Jasmine».

Ιδίως, μάλιστα, τη στιγμή που επιλέγει για υλικό του οκτώ κλασικά κομμάτια όπως το «For all we know» ή το «Body and soul», για να τα ηχογραφήσει με ακουστικά όργανα, χωρίς καν πρόβες, στο μικρό του στούντιο, έχοντας στο πλάι του τον μπασίστα Τσάρλι Χέιντεν, μέλος του τρίο με το οποίο πρωτοηχογράφησε δίσκο το 1967, έναν μουσικό με τον οποίο είχε να συνεργαστεί για πάνω από 30 χρόνια. Για τον Τζάρετ, υπεύθυνο για το κλασικό σήμερα «Κονσέρτο στην Κολονία», τον εμπορικότερο δίσκο για σόλο πιάνο όλων των εποχών, το «Jasmine» είναι η πρώτη του ηχογράφηση στο στούντιο τα τελευταία δώδεκα χρόνια, από τότε δηλαδή που άρχισε να συνέρχεται από το «χρόνιο σύνδρομο κόπωσης» από το οποίο έπασχε. Και είναι μια ηχογράφηση που συνδυάζει με τον πιο μεστό τρόπο τις τζαζ και τις κλασικές του εμπειρίες.

«Ενιωθα νεκρός, αν και δεν ήμουν», μου λέει ο αμερικανός πιανίστας για την εμπειρία του από την περιπέτεια της υγείας του, μιλώντας τηλεφωνικά από το σπίτι-καταφύγιό του στο δάσος του Νιού Τζέρσεϊ. «Η περίοδος όμως αυτή με βοήθησε να ξανακοιτάξω την ώς τότε δουλειά μου. Ακουγα ξανά και ξανά τις παλιότερες ηχογραφήσεις μου -τις έβρισκα απαράδεκτες! Ελεγα στον εαυτό μου πως αν επρόκειτο να ζήσω και να έχω την ευκαιρία να τις ξαναπαίξω, δεν θα ήμουν ποτέ ξανά ο ίδιος». Ετσι κι αλλιώς, για έναν μουσικό της τζαζ το συναίσθημα ποτέ δεν είναι το ίδιο, όσες φορές κι αν ξαναπαίξει ένα κομμάτι. «Αλλιώς, δεν θα ήταν τζαζ», λέει ο Τζάρετ. «Ο αυτοσχεδιασμός είναι όπως η συνομιλία. Αν αρχίσεις να προετοιμάζεις αυτό που έχεις να πεις, θ' ακουστεί ξερό, σαν να μιλά ένας πολιτικός. Αν δεν το προετοιμάζεις, μιλά το συναίσθημα, και τα συναισθήματα λένε την αλήθεια».

- Είναι κομβικό, επομένως, για έναν τζαζίστα να επιλέγει τους συνομιλητές του.

«Ακριβώς. Το σημαντικό, ίσως, για μένα είναι να διαλέγω κάθε φορά διαφορετικούς παίκτες. Και πράγματι ο Γκάρι (Πίκοκ) είναι περισσότερο πειραματιστής, ρισκάρει. Ο Τσάρλι (Χέιντεν) είναι πιο μουσικός, μένει στην ουσία αυτού που γνωρίζει, και το γνωρίζει τόσο καλά ώστε κάθε φορά ακούγεται καινούριο. Οπως ο Μάιλς (Ντέιβις), έπαιζε την ίδια φράση όλη την ώρα, κάθε φορά ακουγόταν σαν να μην είχε ακουστεί ποτέ ξανά».

«Κάθε σόλο του Μάιλς ήταν μοναδικό»

- Πόσο σημαντική ήταν για έναν νέο πιανίστα όπως εσείς, στις αρχές του '70, μια πρόταση συνεργασίας από τον Μάιλς Ντέιβις;

«Οχι τόσο. Είχα ήδη το τρίο και το κουαρτέτο μου. Ηταν όμως η περίοδος που ο καθένας στην μπάντα του Ντέιβις ακολουθούσε το δικό του προσωπικό ταξίδι. Ο Χέρμπι (Χάνκοκ), ο Γκάρι (Μπαρτζ), ο Τζον (Μακλάφλιν)... Κι αυτό μου έμαθε πολλά. Ο Μάιλς πήγαινε στο μπαρ, έπαιρνε ένα ποτήρι -νερό, προφανώς- επέστρεφε, έπαιζε ένα μικρό σόλο, ξανάφευγε. Και κάθε του σόλο ήταν μοναδικό. Περισσότερο, όμως, μου άρεσε ως διευθυντής ορχήστρας. Είχε έναν ιδιαίτερο, εξαιρετικά ενδιαφέροντα τρόπο να διευθύνει».

- Ποια στοιχεία χρειάζεται ένας μουσικός για να επικοινωνήσει στην τζαζ;

«Να είναι εκεί, παρών, και να δουλεύει σκληρά πάνω στο όργανό του. Υπάρχουν σπουδαίοι, κακοί και μέτριοι ερμηνευτές. Ο μόνος, όμως, λόγος για τη μετριότητα είναι η έλλειψη δουλειάς, χρόνου, ενέργειας και θυσιών στην προσωπική ζωή. Οι θυσίες είναι πολύ σημαντικές. Παίζω από τριών ετών και σε κάθε μπάντα που έχω παίξει ήμουν ο νεότερος. Πάντοτε ήθελα την εμπειρία γύρω μου. Οι νέοι μουσικοί τής τζαζ δεν φαίνεται να ξέρουν τι πραγματικά κάνουν, δεν έχουν αρκετή επαφή με την Ιστορία. Είναι απλώς κάποιοι -μερικές φορές- έξυπνοι τύποι που θ' αποκτήσουν μεγάλη καριέρα»...

- «Η τέχνη πεθαίνει στην εποχή μας» γράφετε στις σημειώσεις του «Jasmine».

«Ακριβώς, το ίδιο και η ακρόαση, καθώς όλο και περισσότερο ο κόσμος στην εποχή μας γεμίζει παιχνίδια και ειδικά εφέ. Στη δεκαετία του '60 δεν υπήρχε τέτοια οπτική και ηχητική ρύπανση. Οι άνθρωποι δεν τριγυρνούσαν με ακουστικά στ' αφτιά, ούτε χάζευαν αυτές τις τεράστιες οθόνες που βρίσκονται παντού στους δρόμους των μεγαλουπόλεων. Έδιναν προσοχή σ' αυτό που τους περιέβαλλε».

- Εγινε ο θόρυβος μέρος της σύγχρονης επικοινωνίας...

«Στην πραγματικότητα η επικοινωνία έγινε θόρυβος. Θυμίζει τον ψηφιακό θόρυβο, εκείνο τον τραχύ ήχο με τον οποίο είμαστε εξοικειωμένοι από τις πρώτες ψηφιακές ηχογραφήσεις. Σ' αυτό, πιστεύω, μετατράπηκαν οι συνομιλίες. Δεν είναι το υποκείμενο πια, αλλά η παραμόρφωση. Το σημαντικό για μένα και τον Τσάρλι στο "Jasmine" είναι πως αφαιρούμε αυτή την παραμόρφωση, το πέπλο απ' αυτό που οι άνθρωποι πιστεύουν πως είναι η τζαζ και το τζαζ παίξιμο. Αρχικά θεωρούσα πως είναι αδύνατον να υποκαταστήσω με το πιάνο τη φωνή. Δοκίμασα αρκετούς τραγουδιστές που θα ήθελα να τραγουδήσουν τα κομμάτια αυτά σήμερα, άκουσα και τις παλιές εκτελέσεις. Τελικά, ακούγοντας τις δικές μας ηχογραφήσεις συνειδητοποίησα πως ο Τσάρλι κι εγώ, λίγο πολύ, κερδίσαμε το στοίχημα. "Τραγουδούσαμε" περισσότερο απ' όσο εκείνοι. Ετσι αυτό που πιστεύω πως καταφέρνει το "Jasmine" είναι να υπενθυμίζει εκείνο που τόσο έχει ξεχαστεί».

Παραγωγοί χωρίς έμπνευση

- Αναφέρεστε στο συναίσθημα που οι λέξεις μεταφέρουν. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, υπεύθυνα γι' αυτή τη λησμονιά ο «ντόρος» του σουξέ και η υπερέκθεση της μουσικής μέσω των ΜΜΕ;

«Έτσι είναι. Υπάρχει τέτοια πληθώρα πληροφοριών, και σχεδόν χωρίς νόημα! Εξαιτίας ακόμα του Ιντερνετ τα πάντα, καλοί και κακοί μουσικοί, πολιτικοί, εξομοιώνονται, ισοπεδώνονται στο βωμό της υπερπαραγωγής. Κανείς πια δεν μπορεί να καλλιεργήσει την κρίση του. Οι άνθρωποι ακούν περισσότερο απ' όσο αντέχουν τ' αφτιά τους. Δεν ζουν στο περιβάλλον τους, μια ζωή στη γη, αλλά περισότερο στο κυβερνοδιάστημα. Ο καθένας πλέον μπορεί να κυκλοφορήσει ή να "κατεβάσει" ένα CD για το τίποτα. Αλλοτε τον πρώτο ρόλο έπαιζε το ταλέντο. Παραγωγοί εταιρειών, πραγματικοί μουσικόφιλοι όπως ο Τζορτζ Αβορκιάν, γυρνούσαν τα κλαμπ, μπορούσαν να επιλέξουν κάποιον, να πάρουν το ρίσκο. Τώρα οι παραγωγοί είναι απλώς και μόνο υπάλληλοι επιχειρήσεων. Δεν υπάρχει ρίσκο. Και όχι μόνο αυτό. Και οι εκδότες δεν πληρώνουν, γιατί στη συνέχεια το "προϊόν" θα απαξιωθεί στο όνομα της ελεύθερης πληροφόρησης. Είναι ένας πολύ διαφορετικός κόσμος. Και το σίγουρο είναι πως ο Τσάρλι κι εγώ δεν προερχόμαστε απ' αυτόν τον κόσμο. Οταν απομονωθήκαμε στο στούντιό μου ήμασταν κυριολεκτικά μόνοι με τις σκέψεις μας. Από το παράθυρο βλέπαμε μόνο δέντρα. Αυτές, για μας, είναι οι σημαντικές πληροφορίες».

- Εδώ και αρκετά χρόνια εξακολουθείτε να επιλέγετε αποκλειστικά τον ακουστικό ήχο...

«Προσπαθώ εδώ και χρόνια να μένω μακριά από καλώδια».

- Θα παρουσιάσετε ζωντανά με τον Τσάρλι Χέιντεν το «Jasmine»;

«Δεν νομίζω. Ολα αλλάζουν όταν παίζεις μπροστά στο κοινό. Ακόμα και σε ένα κλαμπ χρησιμοποιείς ενισχυτές. Μια φορά ίσως είναι αρκετή, δύο είναι θάνατος. Ξέρω πως μπορούμε να παίξουμε κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Το ερώτημα είναι αν θέλουμε να συναγωνιστούμε με το αποτέλεσμα αυτής της ηχογράφησης, και προσωπικά δεν το επιθυμώ».

- Το κοινό είναι ένα «θέμα» για σας; Στο παρελθόν έχετε εγκαταλείψει τη σκηνή καθώς στη διάρκεια της συναυλίας ακούστηκε ένα βήξιμο...

«Σίγουρα. Και ο παραμικρός θόρυβος είναι ικανός να σε αποσυντονίσει. Στο στούντιο δεν είχαμε καν ακουστικά στ' αφτιά μας, απλώς παίζαμε και ακούγαμε τα όργανά μας. Πού αλλού μπορούμε να το κάνουμε αυτό χωρίς να είμαστε εξαρτημένοι από το κοινό; Το "Jasmine" δεν είναι μόνο τζαζ, έχει πολλά στοιχεία κλασικής, τεχνικές στο πιάνο που έμαθα τόσα χρόνια στις σπουδές μου».

- Συναυλίες πάντως δίνετε ανά τον κόσμο. Ταξιδεύοντας, έχετε όλα αυτά τα χρόνια αποκτήσει και μια ευρύτερη εικόνα του ήχου παγκοσμίως. Ποια είναι η θέση σας σ' αυτή την πραγματικότητα από τη σκοπιά του μουσικού;

«Υπάρχει, πιστεύω, ένας μόνο τρόπος να περάσεις μέσα απ' αυτή την τρέλα χωρίς να τραυματιστείς ανεπανόρθωτα: να αφιερώσεις όλη την ύπαρξή σου στη μουσική, να θυσιάσεις δηλαδή ό,τι χρειάζεται να θυσιαστεί στο όνομα της μουσικής. Και αυτό δεν υποστηρίζω πως μπορεί να το πετύχει ο οποιοσδήποτε σήμερα. Δεν είμαι σίγουρος πως είναι δυνατόν. Αν όμως ήταν, σίγουρα θα υπήρχαν άνθρωποι ν' ακούσουν. Προσωπικά, ήμουν τυχερός που άρχισα τη μουσική σε ηλικία τριών ετών. Αν δεν ξεκινούσα τόσο νέος δεν θα μου ήταν δυνατόν να κάνω αυτό που κάνω σήμερα. Και μου πήρε 62 χρόνια να καταφέρω αυτό που πετύχαμε με τον Τσάρλι σ' αυτή την ηχογράφηση. Εκείνο που θέλω να πω είναι πως κάθε στιγμή μετράει. Οταν ήμουν νέος, οι άνθρωποι γύρω μου έλεγαν: "Δεν πρέπει να πιέζεις τα πράγματα, έχεις χρόνο να τα κάνεις όλα". Θα ευχόμουν να τους έβλεπα σήμερα και να τους έλεγα πόσο λάθος είχαν. Δεν ωριμάζεις ποτέ ως άνθρωπος της τέχνης χωρίς να περάσεις στη ζωή μέσα από τις θυσίες που πρέπει να κάνεις».

Η απελευθέρωση χάρη στην ECM

- Ο Μάιλς Ντέιβις μάλλον δεν θα συμφωνούσε...

«Ο Μάιλς ήταν διαφορετικός. Νοιαζόταν περισσότερο να είναι νέος. Αλλά πάντοτε τον θαύμαζα ως κάποιον που ποτέ του δεν το έβαλε κάτω».

- Το 1971 δεχτήκατε πρόταση συνεργασίας από τον Μάνφρεντ Αϊχερ και από τότε κυκλοφορείτε τις δουλειές σας στην ECM. Ηταν, προφανώς, απελευθερωτική για σας εκείνη η πρόταση...

«Χρησιμοποιήσατε τη σωστή λέξη. Επρόκειτο κυριολεκτικά για απελευθέρωση».

- Ηταν λόγω της ευρωπαϊκής νοοτροπίας που κουβαλούσε ο Αϊχερ;

«Ναι. Οι Αμερικανοί είναι κολλημένοι με τους αμερικανούς παραγωγούς και οι Αμερικανοί είναι ίσως οι λιγότερο μορφωμένοι παραγωγοί στον κόσμο. Πρόκειται για μηχανικούς ήχου που υποδύονται τον παραγωγό. Ο Μάνφρεντ με έσωσε απ' αυτούς τους τύπους κι έτσι ήρθαμε πολύ κοντά".