"Last Year at Marienbad" (1961), του Alain Resnais έγραψε ο Giannis Smoilis (facebook, 6/7/2018)

.............................................................

Last Year at Marienbad (1961), του Alain Resnais

 

 

 

έγραψε ο Giannis Smoilis (facebook, 6/7/2018)

Το "Πέρσι στο Μάριενμπαντ", παραμένει ο ορισμός του μοντέρνου (ή μοντερνιστικού, αν προτιμάτε) σινεμά. Αν το άλλο αριστούργημα του Αλαίν Ρενέ, το "Χιροσίμα αγάπη μου", ήταν μια αλληγορική ελεγεία πάνω στο απαραίτητο της μνήμης, αυτό εδώ είναι ένα avant garde παλίμψηστο συμβολισμών για την ανάγκη να ξεχνάμε, να αφήνουμε πίσω. Ο αχανής πύργος όπου συναντιούνται οι δύο πρώην ( ; ) εραστές, υποβάλλει την ιδέα της φυλακής του παρελθόντος, μιας "χτισμένης", δαιδαλώδους συνείδησης που αδυνατεί να λησμονήσει. Ατέλειωτοι διάδρομοι, τεράστιες αίθουσες, δωμάτια και κήποι, ο νους του ανθρώπου που θυμάται είναι μια στοιχειωμένη έπαυλη στο πουθενά, γεμάτη αναμνήσεις φαντάσματα, γεμάτη λέξεις που μαρμάρωσαν και χειρονομίες αδειασμένες απ' την ύλη τους.

Ο άνδρας προσπαθεί να κάνει τη γυναίκα να θυμηθεί• εκείνη αντιστέκεται. Δεν είμαστε ποτέ σίγουροι αν λέει αλήθεια πως δεν μπορεί να ανακαλέσει κανένα απ' τα γεγονότα που της αφηγείται ο άνδρας ή αν προσποιείται πως έχει ξεχάσει. Δεν είναι καν αυτό το ζήτημα: το "Πέρσι στο Μάριενμπαντ", άλλωστε, δεν έχει τίποτα το ρεαλιστικό. Είναι ένα υπερρεαλιστικό φιλμικό ποίημα για το μαρτύριο της προσκόλλησης στο παρελθόν. Μια σπειροειδής αφήγηση γεμάτη επαναλήψεις και παλινδρομήσεις, μας αναγκάζει να αντιμετωπίσουμε όλα τα τεκταινόμενα ως εφιαλτικά σημεία ενός σισύφειου κύκλου απωθήσεων και επιστροφών. Αυτός που θυμάται ή ονειρεύεται (ποιος είναι άραγε; ), δεν καταφέρνει να κλείσει τους λογαριασμούς με την προηγούμενη ζωή του: εξ αυτού, είναι καταδικασμένος να παραμένει σ' ένα αιώνιο καθαρτήριο, ανίκανος τόσο να ξαναγεννηθεί, όσο και να πεθάνει. Επειδή το φορτίο της μνήμης είναι υπερβολικά βαρύ, προσπαθεί να το ελαφρύνει μεταβιβάζοντας ένα κομμάτι αναμνήσεων στη γυναίκα. Άραγε, όλο αυτό είναι ένα στρατήγημα για να την κάνει να τον ερωτευτεί (ο έρωτας αρχίζει όταν δυο άνθρωποι ανακαλύπτουν μια κοινή μνήμη, τη στιγμή που είναι άγνωστοι μεταξύ τους: ερωτεύεται κανείς για να επινοήσει τον εαυτό του απ' την αρχή, να του χαρίσει όχι ένα διαφορετικό μέλλον αλλά ένα άλλο παρελθόν, μια νέα αφετηρία); Βρισκόμαστε στην εκκίνηση ή στο τέρμα μιας διαδικασίας; Κανείς δεν μπορεί να το πει με βεβαιότητα.

Καθετί στο συγκλονιστικό φιλμ του Ρενέ, υπάρχει για να πολλαπλασιάζει τις απορίες, κι όχι για να τις μειώνει. Τις απαντήσεις, πρέπει να τις δώσουμε εμείς. Εδώ θα βρούμε μόνο "φετιχισμένα μέλη, σκόρπιες παραστάσεις" -όπως γράφει ο Καψάλης- ενός κατατρυπημένου νου. Η μνήμη λειτουργεί με εικόνες (αναξιόπιστες στην πλειοψηφία τους), κι ο Ρενέ αυτές τις εικόνες μας μεταδίδει, μαζί με τα λεκτικά τους συμπληρώματα που, όπως ακριβώς και στον εσωτερικό μας μονόλογο, δεν κάνουν τίποτα άλλο απ' το να πέφτουν, σε λούπα, πάνω στο αναρχικό μοντάζ αναπαραστάσεων του μυαλού μας. Αυτή η γοτθική αισθητική των αρχιτεκτονημένων εμμονών, θέλει να μας προκαλέσει την πνιγηρή αίσθηση του τι σημαίνει να μην μπορείς να ξεχνάς• θέλει να μας κάνει να δούμε και το δικό μας παρελθόν, και τις δικές μας αναμνήσεις, ως ένα χαοτικό, λαβυρινθώδες οικοδόμημα χωρίς διεξόδους, μέσα στο οποίο βολοδέρνουμε αέναα, θέτοντας ερωτήσεις, περιγράφοντας γεγονότα, αναδημιουργώντας συναισθήματα, απευθυνόμενοι, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, σε φασματικά πρόσωπα που έχουν λησμονήσει, που δεν ξέρουν πια τίποτα, και που αυτό ακριβώς αδυνατούμε να τους συγχωρήσουμε.

Στα τρίσβαθα της συνείδησης του υποκειμένου, η αβάσταχτη τιμωρία επανέρχεται, παίρνοντας χίλιες δυο μορφές (δείτε τους ποιητές, που σ' αυτό το βασανιστήριο οφείλουν τους καλύτερους στίχους τους): ο "άλλος" δεν καταδέχεται να προσφέρει ούτε την ύστατη παρηγοριά, μια -έστω απόμερη- γωνιά προστατευμένης ανάμνησης, ένα κάποιο οντολογικό υπόλειμμα κάπου στο, επίσης χαώδες, εσωτερικό του, που θα μπορούσε να αρνηθεί το μηδέν και τη ματαιότητα. Και το πιο τρομακτικό είναι ότι έτσι, ακριβώς έτσι, ξεχνάμε κι εμείς οι ίδιοι, ο "άλλος" δεν είναι ούτε χειρότερος, ούτε καλύτερος από εμάς -η κενή του μνήμη, είναι κάτοπτρο της δικής μας λησμονιάς.

"Μες σε καθρέφτες δίχως μνήμη θα τελειώσουμε λοιπόν", που λέει και το άσμα.