"ΤΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙ ΤΟΥ ΓΕΡΟΚΑΛΑΜΕΝΙΟΥ" πεζογράφημα του Κώστα Κρυστάλλη (1868 - 1894)

...............................................................

 Κώστας Κρυστάλλης (1868 - 1894)







 

ΤΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙ
ΤΟΥ ΓΕΡΟΚΑΛΑΜΕΝΙΟΥ



Στα Γιάννινα, σε μιαν ακρινή γειτονιά, ζούσε τώρα και λίγα χρόνια ο
Γεροκαλαμένιος εννενηντάρης και μεγαλύτερος, παλιό κόκκαλο. Ύστερ'
από τον πεθαμό του, ανάμεσα στες παλιές φυλλάδες, που μπόρεσα για να
ιδώ, βρήκα το _Σημειωματάρι_ του τούτο:

_1811, Αυγούστου 21_, μέρα Σαββάτο. Κλείσθηκε ο Αλή-πασας στο Κάστρο
και στες 24 μέρα Τετράδη έβαλαν φωτιά στα Γιάννινα και τάκαψαν. Την
Πέφτη το πουρνό στες 25 του μηνός βρεθήκαμαν δίχως σπίτια, δίχως
τίποτας. Όποιος πρόφταινε και γλύτωνε τίποτας, γλύτωσε. Οι άλλοι
μείναμαν ζάρκοι κ' έρμοι. Χαιρετίζοντας τότε για πάντα με δάκρυα τα
καϋμένα τα Γιάννινα, πήραμαν τα βουνά. Άλλοι πήγαν κατά τα Κούρεντα
κ' άλλοι κατά τα Ζαγόρια. Εμείς καμμιά εκατονπενηνταριά φαμήλιες
πήγαμαν στο Μέτσοβο και στα χωριά του, περάσαμαν πέντε χρόνια ακέρια
κακά κι ανάποδα. Στες 5 Τρυητή του 1826 γυρίσαμαν πάλι στα Γιάννινα.

_1827 Μαϊού 22_. Ήρθε στα Γιάννινα ο γιος του Ρούμελη Βαλεσή Ιμήν
Πασάς έχοντας μαζί του και το Σουλεϊμάν-μπέη κεχαγιά της Κόνιτσας. Το
ερχόμενο Σάββατο ήρθε το χαμπέρι, ότι παραδόθηκε η Αθήνα. Ο Μάης όλος
ήταν βροχερός. Το παζάρι είνε γιομάτο από σκλάβους του Μεσολογγιού
που τους έφεραν τ' ασκέρια του Βαλή και τους πωλούν σα πρόβατα στο
ικάντο στους αρχόντους και μπέηδες Τούρκους Γιαννιώτες.

_1830, Απριλίου 21_. Χαλασμός κόσμου σήμερ' από βροχή. Ύστερ' απ'
αυτήν έρριξε χαλάζι δυνατό που κάθε σπιρί του ζύγιαζε δέκα δράμια κ΄
έκαμε μεγάλες καταστροφές.

_1830, Τρυητή πρώτη_. Απέθανεν ο εν Κυρίω μακάριος Βενέδικτος
δεσπότης του Γιαννίνου. Τον ίδιον καιρό διορίστηκε κι ο γιος του Βαλή
Ρεσίτ ο Ιμήν-πασάς Βαλής στα Γιάννινα.

_1831, Άι-Ταξιάρχη 18_, μέρα Τετράδη. Εφώναξε το Δεσπότη ο Κεχαγιά-
μπέης και τον πρόσταξε να βγάλη όξω από το σπίτι τη φαμιλιά του
Δημήτρη Μωραΐτη. Έστειλε και τον Περιστεράς Άγιον και το Σπύρο Γκούμα
κ' έναν άνθρωπό του και του πήραν όλο το βιο κι αυτόν με τη φαμηλιά
του τους έκλεισαν στα μπουτρούμια του Κάστρου. Κανένας δεν ήξερε την
αιτία.

_1832_, Όλο το Θερτή και τον Αλωνάρη και τον Αύγουστο δεν έβρεζε
στάλα. Γι' αυτό στέρφεψαν και τα πηγάδια των Γιαννίνων όλα κι ο
κόσμος όλος πίνει από το νερό της λίμνης.

_1832, Τρυητή 20_. Επειδή τα Γιάννινα δεν είχαν ακόμα Κισλά, τ'
ασκέρια στέλνουνταν από τον Πασά κονάκια στα σπίτια των Χριστιανών
και των Οβραίων. Ένας μπίμπασης κάθονταν σ' ένα σπίτι σιμά από το
σπίτι του κυρ Αναστάση Γοργόλη. Ο μπίμπασης είδε μια μέρα τες δύο
ώμορφες τσιούπρες του κυρ Γοργόλη κ' εκολάστηκε· κύτταξε με κάθε
τρόπο να τες απατήση. Μα σαν του εστάθη αδύνατο τι συλλογίστηκε· να
φέρη μπροστά στον Αχμέτ-αγά κεχαγιά δυο φανατικούς Τούρκους να πουν
πως άκουσαν αυτοί με τ' αυτιά τους τες δυο τσιούπρες του κυρ Γοργόλη
να λεν πώς θέλουν να γίνουν Τούρκισσες. Ο Κεχαγιάς έστειλε ίσια να
φέρουν τες τσιούπρες στο μιντζιλίσι. Οι δημογέροντοι και η αρχοντιά
των Γιαννίνων σαν τώμαθαν, κατάλαβαν το τι έτρεχε κ' ίσια πήγαν και
πήραν κρυφά τες τσιούπρες από το πατρικό τους σπίτι και τες πήγαν στη
Μητρόπολη. Όμως ο Μεχμέτ αγάς, άνθρωπος φανατικός κι αυτός και
σκύλινος, άμα τώμαθε αυτό σηκώθηκε ο ίδιος μια νύχτα και πήγε στη
Μητρόπολη με δυο ταμπόρια ασκέρι· μπήκε στους οντάδες του Δεσπότη,
τον εφοβέριξε, τον έβρισε και πρόσταξε τ' ασκέρι του να πάρουν τες
δυο τσιούπρες και να τες παν σε Τούρκικο σπίτι. Τι να ιδής τότες. Δυο
ώμορφες και τρυφερές αρχοντοπούλες να σέρνωνται άσπλαχνα από τα
μαλλιά κι από τα χρυσά μανίκια τους με κλάμματα και με μεγάλους
σκουσμούς. Εταράχτηκαν όλα τα Γιάννινα εκείνη τη νύχτα. Όλοι είμασταν
στο ποδάρι, μα κανένας δεν έκρινε για να μη γένη διπλό και τρίδιπλο
το κακό. Τες συνοδέψαμαν μοναχά, έτσι αμίλητοι, ως στο σπίτι που τες
έκλεισαν. Αύριο οι χριστιανοί συνάχτηκαν στη Μητρόπολη κ' είπαν να
παν όλοι μαζί στο σαράι να πέσουν στα ποδάρια του Κεχαγιά (γιατί ο
Ιμήν πασάς έλειπε στα Μπιτώλια) να ζητήσουν τες τσιούπρες λέγοντας,
ότι ψέμματα είπαν οι Τούρκοι του μπίμπαση. Μα αντίς δίκιο εκεί ηύραν
βρισιές και δαρμούς. Δεν έφτακε κι αυτό μοναχά· ο Κεχαγιάς τους
κατηγόρησε στον Ιμίν πασά στα Μπιτώλια πως οι χριστιανοί των
Γιαννίνων επαναστάτησαν και χύθηκαν σα λύκοι απάνω του. Ο Ιμίν πασάς
αφορμή γύρευε· και στέλνει διαταγή να κάμουν σουργούνι πέντε
αρχόντους των Γιαννίνων, τον κυρ Δημητράκη Αθανασίου, τον κυρ
Νικολάκη Τζίνη και τον κυρ Σπύρο Γγκούμα στα Μπιτώλια, το κυρ Δημήτρη
Δρόσο και τον κυρ Γιαννάκη Νάγιου στο Πρεμέτι, και πρόσταξε να
ξετάζουν τες δύο τσιούπρες του κυρ Γοργόλη στο Δεφδερδάραγά του που
έστελνε εξεπιτούτου στα Γιάννινα. Φώναξαν τότες στο σπίτι του κυρ
Αλέξη τες τσιούπρες και τες ξέταξε ο Δεφδερδάραγας του Ιμήν πασά αν
ήθελαν αλήθεια να γίνουν Τούρκισσες ή όχι. Κ' επειδής με τόσα
ταξίματα και με τόσους φοβερισμούς ούτε λόγο μπόρεσε να τες βγάλη από
το στόμα για να τουρκέψουν τες έκαμε σουργούνι μαζί με τον πατέρα
τους στην Άρτα.

_1833, Φλεβάρης μήνας_. Γυρνώντας ο Ιμήν πασάς από τα Μπιτώλια έστησε
τα τσιγγέλια.

_1834, Αλωνάρη 27_. Του Αγίου Παντελεήμονος έγεινε μεγάλος σεισμός
που έπεσαν καμπόσα σπίτια, σκοτώθηκαν και δυο άνθρωποι.

_1840, Μάης μήνας_. Γύρισα από τη Βλαχιά πούχα ξενιτευθή για έξ
χρόνια με το μπάρμπα μου.

_1841, Απρίλη πρώτη_. Εκοιμήθη ο μακαρία τη λήξει γενόμενος Λεόντιος
δεσπότης, που δεν ήτον Κυριακή και γιορτή που να μη βγάλη λόγο στες
εκκλησιές μέσα στα Γιάννινα και στα χωριά.

_1841, Απρίλη 15_. Από την πολλή φουρτούνα κι απ' τες αστραπές έπεσε
το τζαμί του Πασά Καλού στο Κάστρο.

_1853, Οχτώμβρη 3_. Ελειτούργησε στη Μητρόπολη ο Ζαγορίσιος
Ιωαννίκιος με τέσσερες άλλους δεσποτάδες τον Παραμυθίας, Περιστεράς,
Ξανθουπόλεως και Ευδοξιάδων καθώς και με τον Έξαρχο και όλους τους
ηγουμένους και την άλλη μέρα έφυγε για την Πόλη με κάμποσους
αρχόντους των Γιαννίνων.

_1854, Φλεβαριού 26_. Των Αγίων Θεοδώρων ο καπετάν Θοδωράκης Γρίβας
στο Κουτσουλιό πολέμησε με τ' ασκέρια του Αβδή πασά από το πρωί ως το
βράδυ με ολίγα παλληκάρια και με το γιο του το Δημητράκη. Το βράδυ τ'
ασκέρια φοβήθηκαν μην πλακώσουν και Σουλιώτες και γύρισαν στα
Γιάννινα και την αυγή ο Γρίβας έφυγε για το Μέτσοβο.

_1855, Φλεβαριού 6_, μέρα Τετράδη. Ήρθε δεσπότης στα Γιάννινα ο
Παρθενιάς ή Κόκκινος και τον εδεχτήκαμαν όλος ο κόσμος με μεγάλη
παράταξη από την Αγία Κατερίνα ως τη Μητρόπολη.

_1855, Τρυητή 15_, μέρα Πέφτη. Στες 3 η ώρα έπιασε τρομερή βροχή με
νερό καταπράσινο, Και στες 5 η ώρα ήρθε το χαμπέρι που νίκησαν η
σύμμαχες δυνάμεις τη Ρωσία στην Κριμαία και σήκωσαν στο Κάστρο τες
σημαίες της Τουρκίας, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Σαρδηνίας. Το
βράδυ άναψαν φώτα και κανδύλια σ' όλα τα σπίτια και σ' όλο το παζάρι,
ανέβασαν και καμπάνες στα καμπαναριά του Αγίου Νικολάου, του
Αρχιμανδριού και της Αγίας Κατερίνας. Αλλά στες δύο της νυκτός με
προσταγή του Πασά τες κατέβασαν πάλι. Την Παρασκευή ο Δεσπότης μ'
όλους τους Προξένους έκαμε δοξολογία στη Μητρόπολη.

_1856, Φλεβαριού 22_. Διαβάστηκε στο Σαράι Σουλτανικό φιρμάνι.

_1856, Αυγούστου 3_. Έγεινε δοξολογία για τον Ναπολέοντα.

_1857, Θερτή 11_, μέρα Κυριακή. Όλη τη νύχτα έκαμε μεγάλη θεομηνία.
Εξεριζώθηκαν πολλά δέντρα κι ανθρώποι κάηκαν από αστροπελέκια. Φόβος
έπιακε όλα τα Γιάννινα.

_1858, μήνας Γεννάρης_. Από το πολύ κρύο πάγωσε η λίμνη πέρα πέρα.

_1858, Απριλιού 12_. Ήρθαν 30 Κοζάκοι.

_1858, Θερτή 29_, μέρα Κυριακή. Εκκλησιάστηκαν οι Κοζάκοι για πρώτη
φορά στη Μητρόπολη με μεγάλη παράταξη και με βάρδια στην πόρτα της
εκκλησιάς.

_1861, Θερτή 18_, μέρα Κυριακή, των Αγίων Πάντων. Εφάνηκε κομήτης
στον ουρανό και την άλλη μέρα ήρθε χαμπέρι από την Πόλη ότι έγεινε
Σουλτάνος ο Αβδούλ Αζίζ Χαν.

_1861, Τρυητή 14_. Έγεινε δοξολογία για την αποτυχία της δολοφονίας
της Βασίλισσας της Ελλάδος Αμαλίας.

_1863, Φλεβαριού 7_. Ένα Οβραιόπουλο, πώκαμε τον πραγματευτή στη
Ζίτσα, γύρεψε να γένη χριστιανός και έγεινε.

_Οχτώμβρης 27_, μέρα Κυριακή. Έγεινε μεγάλη δοξολογία για την ανάβαση
στο θρόνο του Γεωργίου Α' βασιλέως των Ελλήνων.

_1864, πρώτη Γενναριού_. Επάγωσε η λίμνη κι οι άνθρωποι περπατούσαν
στον πάγο της ως το νησί.

_1865. Πρώτη Μαϊού_. Ένα Οβραιόπουλο έγεινε Ρωμιός και το έβγαλαν στ'
όνομα Γιώργη.

_1866, Μάης μήνας_ κ' έπεσε φοβερό χαλάζι που στρώθηκε σα χιόνι στη
γης. Έκαμε μεγάλες ζημιές.

_1868_. Εχθροπραξίες αναμεταξύ Ελλάδος και Τουρκιάς. Άναψε ο Κρητικός
πόλεμος. Κ' εδώ κρυφά κρυφά εστήθηκαν κομητάτα κ' έφερναν τουφέκια
και μπαρούτες από την Ελλάδα, κ' ετοιμάζονταν για επανάσταση.

_1869_. Το Γεννάρη μήνα έπεσε το χιόνι μέσα στα Γιάννινα μία πήχη.
Από το κρύο δε μπορούσαν να δουλέψουν ο κόσμος. Το παζάρι κλείστηκε
όλο.

_1869, Θερτή 10_. Ήρθε δεσπότης ο Σωφρόνιος.

_1869, Θερτή 13_. Εχειροτονήθη επίσκοπος Παραμυθιάς κυρ Άθιμος
Τσάτσος.

_1869_. Στες 29 Θερτή ημέρα Τρίτη κατά τα ξημερώματα εκάηκαν τα
Γιάννινα. Τη φωτιά την έβαλαν οι ίδιοι Τούρκοι.

_1870, Απριλίου 19_. Εκάηκαν τα παλάτια τ' Αλή-πασα στο Κάστρο.

_1872_. Τη νύχτα της 24 Γενναριού φάνηκε ο ουρανός σκεπασμένος με ένα
κόκκινο χρώμα. Οι γραμματισμένοι τώλεγαν Βόρειο Σέλας.

_1872, Απριλίου 15_ την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου οι Οβραίοι έβρισαν
το Χριστό. Χύθηκαν τότες οι Χριστιανοί κ' έδερναν κ' έσφαζαν κ'
έριχναν τα σπίτια των Οβραίων. Και τόση ήτον η οργή των Χριστιανών
που κατέβηκαν όλα τ' ασκέρια και δε μπορούσαν να τους κάμουν καλά.

_1872_. Όλος ο Νοέμβρης ζεστός. Τόσο που φύτρωσαν και καλοκαιρινά
λουλούδια, μανουσάκια.

_1874, Θερτή 17_. Εφάνηκε κομήτης μέγας.

_1874_. Στες 14 Αυγούστου μαζώχτηκαν όλοι οι Χριστιανοί στη Μητρόπολη
κ' εγύρευαν να καθαιρέσουν το Σωφρόνιο.

_1875, Αυγούστου 14_. Επανάσταση της Αρζεγοβίνας.

_1875, Τρυητής μήνας_. Η Ελλάδα κ' η Τουρκιά συνάζουν ασκέρια στα
σύνορα.

_1876_. Έπεσε ο Σουλτάν Αβδούλ-Αζίζ κ' έγεινε Σουλτάνος ο Μουράτ το
Μάη μήνα, και τον Αύγουστο έδωκε και τούτος την παραίτησή του κι'
ανέβηκε ο Αβδούλ-Χαμήτ.

_1876_. Στες 15 Αγιαντριά λημούριαξαν οι ρεντίφιδες Αρβανίτες το
παζάρι των Γιαννίνων και στες 17 κάηκε το Ελληνικό Προξενείο.

_1877 Θερτή 10_. Πέθανε ο αγαθώτατος Χουσνή πασάς. Τον έκλαψαν όλα τα
Γιάννινα.

_1878, Μάρτη 4_. Έφεραν 120 σκλάβους από την επανάσταση του
Λυκουρσιού. Τους είχαν ζάρκους και δεμένους με την ελληνική σημαία
τους μαζί. Τους έκλεισαν στα μπουτρούμια του Κάστρου. Κ' οι
χριστιανοί έτρεξαν και σύναξαν απ' όλα τα σπίτια φορέματα και θροφή
και τους συμπονέθηκαν.

_1878, Μαϊού 5_. Έπεσε στα γεννήματα ακρίδα. Τόση πολλή που όντας
πετούσε σκοτάδιαζε τον ήλιο. Την ίδια μέρα ήρθε χαμπέρι από τη
Θεσσαλία, ότι μια γυναίκα απόχτησε τρία παιδιά κολλημένα σ' ένα κορμί
και τα τρία.

_1878, Οχτώμβρη 30_. Μεγάλη ξέρα, Πείνα τρομερή στα χωριά. Το ψωμί
πήγε γρόσια 3 την οκά, το κριάς 7 1/2, το βούτυρο 21, το τυρί 10, τ'
αυγά σαράντα παράδες το ένα.

_1879_. Κατά τον Απρίλη μήνα έγεινε μεγάλη πλημμύρα. Τα νερά έφτακαν
ως το Νιοχώρι και τα καΐκια πάγαιναν ως το χάνι της Ασφάκας.

_1879_. Η πείνα πήρε ποδάρι. Τ' αλεύρι πήγε γρόσια 4 ως 4 1/2 την
οκά.

_1880, 7 Γενναριού_, πάγωσε η λίμνη. Και το χιόνι βάσταξε 15 μέρες
καταγής.

_1880, Φλεβαριού 27, έπεσε η μονέδα της Τουρκιάς. Το μετζίτι από
γρόσια 23 ήρθε 19.

_1880, Αυγούστου 1_. Ο Κ. Τσακμάκης και Β. Παπα-Κρεμύδας
κατηγορήθηκαν για επαναστάτες και τους έκαμαν σουργούνι για την Πόλη.

_1881, Απρίλης μήνας_, και έπεσε χιόνι στες κορφές των βουνών.

_1881, Θερτή 24_. Έπιακαν τους νοικοκυραίους Κύρον Κυρούσην, Σ. Π.
Κολοβόν, Δ. Πλάτονα, Δ. Στατερά και Γ. Καλαντζή και τους έκαμαν
σουργούνι στον Ταρσανά της Πόλης, γιατί τους κατηγόρησαν για
επαναστάτες και ότι έβρισαν το Σουλτάνο.

_1881, Αλωνάρη 10_. Ελευθερώθηκε η Θεσσαλία. Η δικές μας ελπίδες
εσβύστηκαν.

***

Ύστερ' από λίγες μέρες πέθανεν ο Γεροκαλαμένιος με το μαράζι και με
το παράπονο που δεν είδ' ελεύθερη την πατρίδα του.