..............................................................
Βάστα καρδιά μου: Τέτλαθι δη κραδίη
Η Jaqueline de Romilly στο
βιβλίο της «Βάστα καρδιά μου» μιλά για τη ραψωδία υ, στίχο 18 της
Οδύσσειας. Στο χωρίο αυτό ο Οδυσσέας μεταμορφωμένος ακόμα σε γέρο
ζητιάνο βλέπει τις δούλες να υπηρετούν και να χαριεντίζονται με τους
μνηστήρες που καταπατούν και ρημάζουν το σπίτι και διεκδικούν τη γυναίκα
του την Πηνελόπη.
Μέσα του, μας λέει ο ποιητής, η ψυχή του διστάζει αν πρέπει να
φανερωθεί αμέσως σπέρνοντας τον θάνατο στους εχθρούς και σε όσες
προδίδουν το σπιτικό του ή αντιθέτως να κρατηθεί περιμένοντας τη σωστή
ευκαιρία.
Είναι μια από τις σπάνιες περιπτώσεις όπου στην τουλάχιστον
επιφανειακά γραμμική αφήγηση παρεμβάλλεται μια αγωνία του προσώπου, μια
σύγκρουση, ένας εσωτερικός διάλογος.
Ποιος είναι ο λόγος που αναφερόμαστε στο χωρίο αυτό και στο έργο που
το ερμηνεύει; Ο λόγος είναι ότι τα ομηρικά έπη, όπως και τα ινδικά σαν
τη Μαχαμπαράτα (η αγωνία του Αρτζούνα) όπου επίσης συγκλονιστικοί
εσωτερικοί διάλογοι παρεμβάλλονται στην αφήγηση της δράσης, δεν είναι ή
δεν είναι μόνον «ποίηση» με την έννοια που αποδίδεται σήμερα στον όρο
στις δυτικές κοινωνίες.
Δηλαδή μια περιορισμένη σε δεδομένο πλαίσιο καλλιτεχνική
δραστηριότητα, αλλά ταυτοχρόνως μια αφήγηση/ερμηνεία του σύνολου
πολιτισμού: Αφήγηση που αφορά όχι μόνον την τέχνη του λόγου, αλλά και τη
θρησκεία, την ιατρική, την πολιτική, την τέχνη του πολέμου, τον
στοχασμό που λίγους αιώνες μετά θα γίνει φιλοσοφία, την Ιστορία, την
ανθρωπολογία και με υπαινικτικό τρόπο την ψυχολογία.
Σημειώνω ότι οι στιγμές που από την αφήγηση αναδύεται ο ψυχικός
κόσμος, η προσωπικότητα, το εγώ, είναι περισσότερες στην Οδύσσεια. Στη
ραψωδία τ το όνειρό της που η Πηνελόπη αφηγείται σε αυτόν που ακόμη δεν
ξέρει ότι είναι ο Οδυσσέας αποκαλύπτει και πάλι μια κρυμμένη αμφιθυμία.
Ενώ φέρεται απαξιωτικά τους μνηστήρες, στο όνειρο τους βλέπει σαν
συμπαθείς χήνες που τους ταΐζει με ευχαρίστηση μέχρι που τους τρώει ο
αετός.
Ο Οδυσσέας, ακόμα μεταμορφωμένος σε γέρο, ερμηνεύει το όνειρο: Θα
γυρίσει ο Αντρας σου και θα τους σκοτώσει. Αλλά μέχρι να καταφέρει να το
κατορθώσει δεν θα της αποκαλύψει την ταυτότητά του σαν να έχει ο ίδιος
μια ανησυχία για τις διαθέσεις της.
Στα δύο αυτά αποσπάσματα συνοψίζεται μια στάση των βασικών προσώπων
του έπους απέναντι στους μνηστήρες της εξουσίας και έχει ισχύ και
σήμερα, μια ακόμα ανάλγητη και πολεμόχαρη εποχή: Η πρώτη απαντά στο
ερώτημα πότε πρέπει να δράσει κανείς ακόμα κι αν τον συντρίβει μια
τυραννία. Η δεύτερη δείχνει τους όρους και τα υποσυνείδητα όρια της
αμφιθυμίας απέναντι στην επιβαλλόμενη εξουσία, ατομική και συλλογική.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου