"Η περικοπή των συντάξεων" γράφει ο Αντώνης Λιάκος* ("Εφημερίδα των Συντακτών", 16.07.2018)

..............................................................
 

Η περικοπή των συντάξεων

 

EUROKINISSI/ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ

 

 

 γράφει ο Αντώνης Λιάκος*

("Εφημερίδα των Συντακτών", 16.07.2018)

Η περικοπή των συντάξεων το 2019, μαζί με τη φορολόγηση των πολύ χαμηλών εισοδημάτων, πλήττει αναφανδόν τα λαϊκά στρώματα. Η διεύρυνση της φορολογικής βάσης –δηλαδή φορολογούμε τους πολλούς στη βάση της κοινωνίας και φοροαπαλλάσσουμε τους πλούσιους στην κορυφή της– είναι σαφής επιλογή.

Ως προς τις συντάξεις, το ζήτημα είναι πιο σύνθετο. Δεν ήταν επιλογή του ΣΥΡΙΖΑ, επιβλήθηκε από το ΔΝΤ, αλλά δεν είχαν αντίρρηση οι Ευρωπαίοι δανειστές. Οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση, εφόσον είχε δεσμευτεί ως προς το πρόγραμμα, θα το ψήφιζε.

Το ζήτημα αυτό δεν έχει ταμειακό χαρακτήρα. Δεν εξαρτάται από το πλεόνασμα που μπορεί να συσσωρεύσει η ελληνική κυβέρνηση, ώστε αν είναι υψηλό μπορεί να το υπερκεράσει. Στο σκεπτικό του ΔΝΤ είναι δομικό. Δηλαδή, το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που απευθύνεται στις συντάξεις είναι πολύ μεγαλύτερο από εκείνο που θα έπρεπε να κατευθύνεται σε επενδύσεις και στα έξοδα για την αναπαραγωγή της κοινωνίας.

Μα, δεν έχουν πληρώσει γι' αυτό οι απόμαχοι της δουλειάς; Ναι, αλλά τα συνολικά έξοδα της σύνταξης και της ιατρικής ασφάλισης ενός συνταξιούχου υπερβαίνουν κατά πολύ τα ασφάλιστρα που εισπράχτηκαν κατά τη διάρκεια του εργάσιμου βίου του. Επομένως, πρέπει να συνεισφέρει το κράτος παίρνοντας πόρους από το ένα μέρος για να τους διοχετεύσει στο άλλο. Και το ΔΝΤ κρίνει ότι οι πόροι αυτοί είναι δυσανάλογα μεγάλοι και γι' αυτό πρέπει να περικοπούν.

Αρα, κατά τη γνώμη τους, η υποχρέωση της περικοπής των συντάξεων αφορά δομικά ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Η κρίση και η διαδικασία των μνημονίων δεν σκόπευαν μόνο στην αποπλήρωση των χρεών, αλλά στην αναμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας συνολικά, ώστε να πάψει να παράγει χρέη. Σε απλά ελληνικά, προσαρμογή στην επικρατούσα οικονομική φιλοσοφία.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει ένας σκληρός πυρήνας, δηλαδή οι δημογραφικές μεταβολές, οι οποίες δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμες. Οταν καθιερώθηκε για πρώτη φορά το σύστημα ασφαλίσεων, το 1934, η πρόβλεψη της αναλογιστικής μελέτης που είχε γίνει τότε ήταν ότι το προσδόκιμο ζωής ήταν 10 χρόνια μετεργασιακού βίου. Δηλαδή, εργασία έως τα 65 και πρόβλεψη ζωής έως τα 75.

Οι τριμερείς ασφαλιστικές εισφορές καθορίστηκαν με αυτή την προοπτική. Το σύστημα, όμως, δεν βασιζόταν στην ατομική εξοικονόμηση, αλλά στη διαγενεακή αλληλεγγύη. Πράγμα που σήμαινε μια optimum αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους. Ποια είναι η διαφορά από τότε; Πρώτον, το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί και, πολλές φορές, τα χρόνια στη σύνταξη υπερβαίνουν τα εργάσιμα χρόνια. Δεύτερον, η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους έχει δραματικά μεταβληθεί γιατί μεταβλήθηκε η ηλιακή πυραμίδα. Δηλαδή, γήρανση του πληθυσμού.

Υπήρξαν πολιτικές που οδήγησαν το σύστημα σε χρεοκοπία; Η εποχή του κράτους πρόνοιας (σε όλη την Ευρώπη) ήταν εποχή ελεγχόμενης προσφοράς εργατικής δύναμης. Περιορισμένη προσφορά, καλύτερες αμοιβές.

Επομένως, η στρατηγική των συνδικάτων, και των κυβερνήσεων που επηρέαζαν, ήταν να αφαιρούν από την αγορά, περιφερειακά, τμήματα εργαζομένων, είτε με την επιμήκυνση των σπουδών και την αύξηση της ηλικίας εισδοχής στην αγορά εργασίας είτε με τη συντόμευση του εργάσιμου βίου. Σύντμηση του ωραρίου, διάφορες άδειες, πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, αύξηση του χρόνου διακοπών – όλα αυτά τα διαφορετικά, ακόμη και χωρίς σαφή συνείδηση της γενικότερης στρατηγικής, στον περιορισμό προσφοράς εργασίας συνέτειναν.

Ταυτόχρονα, για να περιοριστεί το μισθολογικό κόστος οι εργοδοτικές τάξεις συναινούσαν στη μεταφορά του κόστους αυτών των παροχών στο κράτος. Ηταν τάση μιας ολόκληρης εποχής. Σοσιαλδημοκρατική πολιτική. Οταν το σύστημα οικονομικά δεν μπορούσε πλέον να είναι κλειστό και δημογραφικά άλλαξε, οι μειώσεις μπήκαν στην ημερήσια διάταξη.

Και στην Ελλάδα; Επί σειρά κυβερνήσεων το σύστημα χρησιμοποιήθηκε για άσκηση κοινωνικής πολιτικής του κράτους, σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού, από την κατοχή. Μηχανισμός χορήγησης επιδομάτων που δεν καλύπτονταν από εισφορές. Επιπροσθέτως, τα ασφαλιστικά κεφάλαια στην εποχή της οικονομικής άνθησης του 1950-1960 κατατίθεντο στην Τράπεζα της Ελλάδος με μηδενικό επιτόκιο, επιδοτούσαν δηλαδή τη βιομηχανία.

Αν προσθέσει κανείς την επεκτατική ασφαλιστική πολιτική του ΠΑΣΟΚ, σε μια εποχή βιομηχανικής υποχώρησης, καθώς και τη διάδοση της εργασιακής επισφάλειας και της «μαύρης» εργασίας στην εποχή του εκσυγχρονισμού, παρακολουθεί την πορεία του συστήματος, από τη δημιουργία του και εντεύθεν. Το PSI και το κούρεμα των αποθεματικών των ταμείων το 2012, η ανεργία και ο περιορισμός της απασχόλησης λόγω κρίσης έδωσαν τη χαριστική βολή.

Θα μπορούσε να διασωθεί το σύστημα μέσω των μεταρρυθμίσεων Σπράου - Γιαννίτση (2001), οι οποίες υπονομεύτηκαν κυρίως από το τότε κυβερνών κόμμα; Δεν υπάρχει αξιόπιστη και αντικειμενική μελέτη. Αλλά πολύ αμφιβάλλω, δεδομένου του μεγάλου μεγέθους των μεταβολών. Εξάλλου, η σημερινή κυρίαρχη τάση είναι ο φορέας για τις νέες συντάξεις να είναι όχι το κράτος πρόνοιας αλλά οι ιδιωτικές ασφαλιστικές. Σε όλη τη διάρκεια της κρίσης, η Ελλάδα διαφημιζόταν στο εξωτερικό ως νέα ευκαιρία για ιδιωτικές ασφαλίσεις.

Αυτά είναι τα δεδομένα, ως αφετηρία ενός σοβαρού διαλόγου, χωρίς φενακισμούς.

*ιστορικός, Πανεπιστήμιο Αθηνών