Ομάδες αυτοοργάνωσης, αυτοδιαχείρισης και αυτόνομης δημιουργικής έκφρασης στο θέατρο

.............................................................

Ομάδες αυτοοργάνωσης, αυτοδιαχείρισης και αυτόνομης δημιουργικής έκφρασης στο θέατρο

         

     Πιάνουμε το ζήτημα από την αρχή:

   Πιστεύουμε ή δεν πιστεύουμε ότι μία από τις αρχές της Αριστεράς είναι και η αυτονομία, η αυτοδιαχείριση; Δεν θα έπρεπε, και μάλιστα σε καιρούς κρίσης, η Αριστερά να προωθεί τέτοιους θεσμούς; Οι οργανώσεις Αλληλεγγύης, που τώρα το κόμμα στηρίζει, αυτές τις αρχές δεν προωθούν; Ή έχουμε μια «εργαλειακή» αντιμετώπιση των μαζικών φορέων και των κινήσεων του λαού, που σημαίνει ότι χρησιμεύουν στο κόμμα ως εργαλεία για να αυξήσει την επιρροή του, και εφ’ όσον επιτευχθεί αυτός ο «στόχος» πρέπει να παραμερίσουν και να νεκρωθούν γιατί όλα θα τα αναλάβουν πλέον οι σοφοί του νέου κράτους, του αριστερού;

   Εμείς αντίθετα πιστεύουμε ότι και στην κυβέρνηση της Αριστεράς, και  στο νέο κράτος αυτοί οι θεσμοί αυτοδιαχείρισης, αυτοδιοίκησης και αυτοοργάνωσης θα συνεχίσουν να υπάρχουν, όχι μόνο γιατί θα στηρίζουν την κυβέρνηση και το κράτος, αλλά και γιατί αυτός θα είναι ο τρόπος λειτουργίας  και η ουσία του νέου κράτους.

   Ποια εμπειρικά δεδομένα έχουμε; Έχουμε τις θεατρικές ομάδες από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης και τους εταιρικούς θιάσους του ΣΕΗ. Και οι δύο εμπειρίες, στην κατάληξή τους, αρνητικές. Εκτιμούμε ότι απέβησαν αρνητικές, γιατί οι περισσότερες απόπειρες συλλογικής έκφρασης στο θέατρο λειτούργησαν ως εφαλτήρια για προσωπικά σχέδια και στόχους ή για τα αντίστοιχα μικρότερων ομαδοποιήσεων. Και αυτό γιατί λειτούργησαν, ιδιαίτερα μετά τον ενθουσιώδη πρώτο καιρό, υπηρέτησαν και έμειναν μόνο στον αποϊδεολογικοποιημένο επαγγελματικό τους χαρακτήρα, δηλ. σαν δυνατότητα μόνο προσφοράς εργασίας και στελέχωσης διανομών σε διάφορες παραγωγές. Έτσι, μετά απ’ αυτήν την μεταλλαγή τους δεν θα ήταν να δυνατόν να διαφέρουν από οποιοδήποτε θίασο που κάνει, οπωσδήποτε πολλές φορές και σωστά και ποιοτικά τη δουλειά του. Μέσα στις ιδεολογικοπολιτικές και ευρύτερες κοινωνικές συντεταγμένες εκείνης της εποχής – που είναι μόλις χθες, γιατί χθες είναι πριν 3-4 χρόνια - (με την κυριαρχία της τηλεόρασης, την κυριαρχία της διαπλοκής, τις πελατειακές σχέσεις με τα κόμματα,  με τους παραγοντισμούς, με τα ρουσφέτια εναρμονίστηκαν σταριλίκια,  ατομικισμός, αναξιοκρατία, στρεβλή αντίληψη και λειτουργία του κράτους μέσα σ’ ένα ανέκαθεν φτωχό, αποπροσανατολισμένο οικονομικό, για την παιδεία και τον πολιτισμό, περιβάλλον, βλ. τα θλιβερά ποσά για την παιδεία και τον πολιτισμό στους προϋπολογισμούς), μέσα σε συνθήκες ιδεολογικής ήττας των ιδεών της Αριστεράς, πώς θα μπορούσαν τα πράγματα να εξελιχθούν διαφορετικά;

   Σήμερα όμως που οι πασαρέλες του θεάτρου, φανταστικές και πραγματικές») έχουν καταρρεύσει, οι επωνυμίες και οι συνάδελφοι που τις περιέφεραν έχουν χωνευτεί στην κατακρημνισμένη μεσαία τάξη, μήπως πρέπει να ξαναθυμηθούμε κάποιον ξεχασμένο λόγο, ιδεολογικό; Να μιλήσουμε και ακόμη περισσότερο να κάνουμε, να δράσουμε διαφορετικά; Όχι, για κανέναν άλλο λόγο, απλώς γιατί δεν μπορούμε να συνεχίσουμε τα ίδια. Μέσα στις βροχές και στα χαλάζια «μόνο Σταύρους μας λένε», που έλεγε ο κάποτε ζωντανός Σαββόπουλος.

   Υπ’ αυτό το πρίσμα, πρέπει να αναζητήσουμε εκείνους τους ανθρώπους του θεάτρου που, αν δεν λειτουργούν ήδη, είναι πρόθυμοι να λειτουργήσουν αυτόνομα, ανεξάρτητα, αυτοδιαχειριστικά και συλλογικά. Υπάρχουν τέτοιες συλλογικότητες; Αν υπάρχουν, οφείλουμε να τις ενισχύσουμε. Και πολιτικά, και ηθικά, και οικονομικά. Με ποια κριτήρια; Πολιτικά, όσον αφορά τη λειτουργία τους. Καλλιτεχνικά, όσον αφορά την ποιότητα της δουλειάς τους. Όσον αφορά τα δεύτερα, μιλάμε γι’ αυτήν την ευγενική αναταραχή και κινητοποίηση των αισθημάτων και της σκέψης του κοινού, όταν προσμένει και όταν υποδέχεται τη δημιουργία του καλλιτέχνη που του εμπιστεύεται την ψυχαγωγία του. Και συμβάλλει με τον από στόμα σε στόμα έπαινό του στην διεύρυνση του κύκλου των φίλων που θα τον εμπιστεύονται από τώρα και στο εξής. Άλλα κριτήρια, ταμείο ή αισθητικές νόρμες θα ήσαν ενσωμάτωση στη λογική της αγοράς, χειραγώγηση και λογοκρισία.

   Στεκόμαστε λίγο περισσότερο στα πρώτα κριτήρια, τα ορίσαμε  σχηματικώς «πολιτικά». Θα μπορούσαμε να τα ορίσουμε και ως «αρχές λειτουργίας». Αφορούν κυρίως τις οικονομικές κυρίως σχέσεις των μελών της ομάδας. Κατ’ αρχήν, πρέπει να συμμετέχουν ισότιμα στο κόστος των παραγωγών, στις εισπράξεις και στα κέρδη από τη δουλειά τους. Από κει και πέρα, τα όποια οργανωτικά ζητήματα που αφορούν τη συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων για τη χάραξη πολιτικής ρεπερτορίου, την αισθητική ιδεολογία της ομάδας, το ποιος έχει το πρόσταγμα του σκηνοθέτη, τις διανομές στα έργα,  ζητήματα επικοινωνιακά κλπ. είναι ζητήματα αποκλειστικά της ομάδας και κανένα υπουργείο δεν μπορεί να επιβάλει (και δεν έχει και νόημα να επιβάλει) τρόπους και πάγιες λύσεις διευθέτησης. Ο συνεργατικός, όμως, και  συνεταιριστικός χαρακτήρας της ομάδας (που τον διασφαλίζει το κάθε μέλος με τον έλεγχό του), μαζί με την αξιοσύνη της στην δουλειά,  είναι οι απαραίτητοι και μόνοι όροι για την υποστήριξή της από το κράτος.

   Εφ’ όσον υπάρχουν συλλογικότητες που λειτουργούν ήδη με αυτούς τους όρους (οι όποιες νομικές μορφές τους, πχ. αστική μη κερδοσκοπική εταιρία, εταιρικός θίασος κλπ. που μπορεί εκ των προτέρων να απαιτούνται από το Υπουργείο δεν έχουν μεγάλη σημασία, εφ’ όσον τα μέλη τους έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις) πρέπει να ενισχύονται για να συνεχίσουν να δρουν στους κοινωνικούς χώρους που θέλουν να δρουν. Πιστεύουμε ότι αυτές οι ομάδες είναι λίγες. Η παρότρυνση από την Αριστερά για ίδρυση τέτοιων καινούργιων ομάδων μπορεί να αποτελέσει και μια διέξοδο για την αντιμετώπιση και της ανεργίας του κλάδου.

   Παράλληλα, ομάδες ανθρώπων του θεάτρου που θα ήθελαν να απομακρυνθούν από το υδροκεφαλικό, και πολιτιστικά, κέντρο, εφ’ όσον πληρούν τους όρους της συνεργασίας όπως περιγράφηκαν πιο πάνω, κάλλιστα θα μπορούσαν να ενισχυθούν στη σύνδεσή τους με τοπικές κοινωνίες της επαρχίας. Η παρουσία τους (με διάρκεια, θα εξηγήσουμε παρακάτω πόση και πώς βλέπουμε να υλοποιείται) στην επαρχία που προτιμούν (γιατί πιθανόν έχουν δεσμούς) θα συμβάλει σημαντικά στην πολιτιστική της ανεξαρτησία (όσο κι αν φαίνεται και ακούγεται αντιφατικό) από το κέντρο (είτε «κέντρο» μπορούμε να θεωρήσουμε την πρωτεύουσα της χώρας, είτε την πρωτεύουσα περιφέρειας). Εδώ ας πάρουμε υπ’ όψη μας και την δέσμευσή μας ότι ο «Καλλικράτης» στην αριστερή διακυβέρνηση της χώρας δεν θα υπάρχει, οπότε προς τι τα Ημικρατικά ή Δημοτικά ή Διαδημοτικά Περιφερειακά Θέατρα; Ανοίγουμε άλλη μία παρένθεση για να επισημάνουμε ότι αυτή η πρόταση μπορεί να συνδεθεί και με την πρόταση του Νίκου Πολίτη για Δημοτικά θέατρα στις πρωτεύουσες των νομών.

   Η οικονομική κρίση που σπαράσσει εκτός από την κοινωνία, και τους κρατικούς θεσμούς, υποχρεώνει στην αναθεώρηση του μοντέλου λειτουργίας των επαρχιακών οργανισμών θεάτρου που είχαν δημόσιο χαρακτήρα. Εννοούμε κυρίως τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα (ΔΗΠΕΘΕ), που είχαν την οικονομική στήριξη και από τους δήμους και από το κράτος. Όπου υπάρχουν ομάδες ιδιωτικού χαρακτήρα (το «ιδιωτικού» το χρησιμοποιούμε σχηματικά για να τα διακρίνουμε από τα ΔΗΠΕΘΕ), όπως στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα, στα Χανιά και ίσως αλλού που μας διαφεύγει για την ώρα, εφ’ όσον έχουν καταθέσει έργο με κοινωνική αποδοχή στον τόπο τους, νομίζουμε ότι θα μπορούσε να τους ανατεθεί η ευθύνη για τη δημιουργία και τη λειτουργία θεατρικών πυρήνων στην περιφέρεια.

   Οι ομάδες που θ’ αναλάβουν την ευθύνη  στα θέατρα της επαρχίας, να έχουν τουλάχιστον μια πενταετή παρουσία στο χώρο του θεάτρου, η δουλειά τους να έχει άποψη η οποία  θα έχει ήδη δοκιμαστεί από το κοινό.

   Οι ομάδες που θα διαχειριστούν τα θέατρα και φυσικά δεν θα εγκαταλείψουν την αισθητική τους άποψη για το θέατρο που τους έκανε γνωστούς και για την οποία έχουν επιλεγεί ν’ αναλάβουν μια τέτοια δύσκολη και υπεύθυνη θέση, θα έχουν σαν στόχο να συνδεθούν, να εμβαθύνουν και να απλωθούν στην τοπική κοινωνία  για την οποία θα κληθούν να δουλέψουν. Αυτό σημαίνει ότι, θα ενταχθούν στην τοπική κοινωνία  (κάτι που δεν έχει γίνει έως σήμερα) και θα συνεργασθούν με όποιες δημιουργικές  πνευματικές δυνάμεις διαθέτει η περιοχή στην τέχνη και στην λογοτεχνία: Σχολές χορού, Ωδεία, ποιητές, συγγραφείς, μουσικούς, εικαστικούς κ.ά.

   Τα θέατρα θα προβάλουν την δουλειά όλων των τοπικών φορέων τέχνης. Θ’ ανοίξουν τις πόρτες στον κόσμο της περιοχής, θα παρουσιάζουν υπό μορφή αναλογίου ή παράστασης τους συγγραφείς και ποιητές που ζουν και εργάζονται στην περιοχή,  οι τοπικές σχολές χορού και  τα ωδεία θα μπορούσαν να έχουν μόνιμη στέγη καθώς και συνεργασία σε ό,τι προγραμματίζει το θέατρο.

   Το ρεπερτόριο η κάθε ομάδα θα διαμορφώνει με απόλυτη ελευθερία όπως συνήθιζε να κάνει όλα τα χρόνια της ύπαρξής της . Αν για τις ανάγκες του ρεπερτορίου δεν αρκεί ο αριθμός των μελών της (οι ομάδες μας έχουν συνήθως μικρό αριθμό ηθοποιών) θ’ απευθύνεται στο ΣΕΗ ή θα καλεί σε συνέντευξη άλλους ηθοποιούς, (οι οντισιόν θα γίνονται μόνο σε μεγάλη ανάγκη για κάτι ειδικό, και φυσικά θα είναι αμερόληπτες και μετά από ανοιχτή πρόσκληση) για να ενταχθούν στο δυναμικό τους.

   Βασικός στόχος θα είναι η οργάνωση σεμιναρίων, θεατρικών, χορευτικών, εργαστηρίων μέσων έκφρασης και συγγραφής, για τους κατοίκους της περιοχής ώστε να δημιουργήσει πυρήνες και ν’ αφήσει έργο πίσω της, και αν τα καταφέρει να δημιουργήσει «σχολή» θα είναι ιδανικό. Τα σεμινάρια αυτά θα έχουν μια μικρή οικονομική συμμετοχή για να έχει και έσοδα το θέατρο.

   Στο βαθμό που θα έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα νέο καλλιτεχνικό δυναμικό, νέα οργανωτικά σχήματα θα μπορούσαν να ξεπηδήσουν στην τοπική κοινωνία (νεανικές και πειραματικές σκηνές θεάτρου, χορού και χοροθεάτρου) με την στήριξη του τοπικού κεντρικού θεατρικού φορέα.  

   Θα προτείναμε επίσης με την βοήθεια των τοπικών φορέων να δημιουργήσουν βιβλιοθήκες, ταινιοθήκες  DVD, καφέ με οικονομικές τιμές, ακόμα και εστιατόρια, τα μέλη της ομάδας θα δουλεύουν και γι’ αυτές τις δραστηριότητες, και δεν θα προσλαμβάνουν άλλους υπαλλήλους (αυτό γίνεται σε όλα τα θέατρα του κόσμου για να έχουν έσοδα και από άλλες πηγές και όχι μόνο απ’ τα εισιτήρια ή κράτος) .

   Ο χρόνος παραμονής της κάθε ομάδας θα καθορίζεται από την απόφαση που θα έχει πάρει το υπουργείο πολιτισμού.

   Θα υπάρχει οικονομικός διευθυντής που θα προτείνει το Δ.Σ. ή άλλος φορέας της περιοχής, και φυσικά αυστηρός έλεγχος των οικονομικών με βάση το Γενικό Λογιστικό Σχέδιο.

  Μια τελευταία σημείωση: από τις περασμένες εκλογές* η Αριστερά κάνει το καθήκον της. Στηρίζει απεργιακές (και άλλων μορφών) κινητοποιήσεις, προβαίνει σε συνεχή κοινοβουλευτικό και εξωκοινοβουλευτικό έλεγχο με τους βουλευτές της και τους συνδικαλιστές της, διακηρύσσει την αντίθεσή της σε αυτόν τον ορυμαγδό της βαρβαρότητας που πλήττει την κοινωνία, και μας μαζί, αλλά τίποτα δεν αλλάζει. Μάλιστα, αυτές οι μορφές αγώνα ολοένα και απομαζικοποιούνται, καθώς βιώνονται ως αναποτελεσματικές. Παράλληλα, έχουν αναπτυχθεί αυτόνομες κινήσεις συμπολιτών μας που σιγά-σιγά, επίμονα και υπομονετικά τα μέλη τους διαμορφώνουν δικές τους διαφορετικές πραγματικότητες με νέες σχέσεις συνεργασίας, αλληλεγγύης αλλά και ατομικής  και συλλογικής δημιουργικής έκφρασης. Δεν υπηρετούν προφανώς το κεντρικό πολιτικό παιχνίδι, δεν κερδίζουν ψηφοφόρους, ούτε στρατεύουν νέα κομματικά μέλη, και καλά κάνουν. Κάνουν όμως κάτι πιο σημαντικό: προσφέρουν εδώ και τώρα νέα βιώματα, νέα ζωή δηλαδή, διαμορφώνουν καινούργιες συνειδήσεις, νέους και ομορφότερους ανθρώπους, πραγματώνοντας αυτό το ελπιδοφόρο σύνθημα, ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός».  Εμείς, οι πνευματικοί άνθρωποι της Αριστεράς, θα το αρνηθούμε;          

                    

Μανώλης Γιούργος

Αθηνά Κεφαλά

μέλη της ΟΜ ΣΥΡΙΖΑ Θεάτρου

*Σημείωση: Αναφερόμαστε στις εκλογές του 2012. Η πρότασή μας έγινε μέσα στο 2013 στη γενική συνέλευση της ΟΜ του ΣΥΡΙΖΑ Θεάτρου και από τότε δεν απασχόλησε κανέναν ιθύνοντα. Είναι σαφές ότι η πρόταση δεν είναι πλήρης. Έχει ένα έλλειμμα τεχνοδιοικητικό και δεν είναι κοστολογημένη. Είναι όμως μία πρόταση που προσπαθεί να βρει μια βιώσιμη λύση μέσα στα στενά, έως ασφυκτικά, οικονομικο-θεσμικά πλαίσια της κρίσης. Ταυτόχρονα ρίχνει τον σπόρο της αυτοοργάνωσης και της αυτοδιαχείρισης στον πολιτισμό,  α π ό  τ ώ ρ α , ε δ ώ  κ α ι  τ ώ ρ α , μην περιμένοντας την ιστορική στιγμή της επαναστατικής εφόδου.