Ζωή αντί της Σταύρωσης / Η θεολογία του Νίκου Καζαντζάκη - Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ (Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 2 Μαΐου 2013)

...........................................................

Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 2 Μαΐου 2013

Η θεολογία του Νίκου Καζαντζάκη

Ζωή αντί της Σταύρωσης

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

 

Ενας χρόνος χωρίζει την κυκλοφορία των δύο μυθιστορημάτων του Νίκου Καζαντζάκη τα οποία έχουν θέμα τους τη Σταύρωση του Χριστού: «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (1954) και «Ο τελευταίος πειρασμός» (1955). Σε αυτά, το χριστιανικό δόγμα παραβιάζεται υπέρ της λογοτεχνικότητας του κειμένου. Ας σταθούμε, λοιπόν, στην ιδιόρρυθμη θρησκευτικότητα του Νίκου Καζαντζάκη. 

 

  Θα είχε κάθε λόγο να μην παρεκκλίνει από το χριστιανικό δόγμα, αφού δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είχε μαθητεύσει στη Γαλλική Εμπορική Σχολή του Τιμίου Σταυρού στη Νάξο, την οποία διοικούσαν Φραγκισκανοί μοναχοί. Κατά τη διάρκεια των παρισινών σπουδών του, επηρεάζεται από τον Νίτσε και τον Μπερξόν - στον τελευταίο μαθήτευσε.

Με την επιστροφή του στην Αθήνα γνωρίζεται με τον ποιητή Αγγελο Σικελιανό, που θα τον μυήσει στο θεοσοφισμό και θα συνταξιδέψουν στο Αγιον Ορος. Σε επιστολόχαρτά του τυπώνει το θεοσοφικό σύμβολο του ουροβόρου όφεως και μέσα στον κύκλο τη φράση «εν το παν» και το ψευδώνυμό του, Πέτρος Ψηλορείτης.

Οι θρησκευτικές αναζητήσεις του Νίκου Καζαντζάκη δεν έχουν ακόμη «κλειδώσει», εάν κλείδωσαν ποτέ. Ετσι, το 1921, χρονιά που θα βρεθεί στη Βιέννη, μυείται στο βουδισμό και περίπου δύο χρόνια μετά, στο Βερολίνο, στον κομμουνισμό. Ούτε όμως εδώ κατασταλάζει. Καθώς ταξιδεύει σε Θιβέτ, Κίνα, Ιαπωνία και Σινά, ψάχνεται ακόμη, μελετώντας τον χριστιανικό και τον βουδιστικό μοναχισμό. Από τη δεκαετία του '30 και ενώ κοντεύει να γίνει μεσήλικας, αποφασίζει να δηλώσει άθεος. 

 

Η ταταρική ζώνη-σύμβολο γονιμότητας 

που περιέδινε ο Ν.Καζαντζάκης στη μέση 

του γράφοντας με την πένα του 

  Αν πρέπει να συναγάγουμε κάποιο συμπέρασμα, θα επιμείνουμε ότι ο Νίκος Καζαντζάκης σε όλη την πνευματική πορεία του σφραγίζεται από τον θρησκευτικό συγκρητισμό, όπως φαίνεται, για παράδειγμα, στην «Ασκητική». Στα μυθιστορήματά του ο Θεός εμφανίζεται με διάφορα πρόσωπα: ως Αλλάχ, Βούδας, Θεός, Βράχμα, Ρα, Διόνυσος, Δίας ή Γιαχβέ.

Οι εμφανίσεις και οι μορφές του Θεού δεν έχουν τόση σημασία όσο το γεγονός της παραδοχής ότι υπάρχει Θεός. Ο καζαντζάκειος Θεός έχει πολλά κοινά με τη ζωτική ορμή του Ηράκλειτου ή του Μπερξόν. Ο Θεός βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο, ο οποίος μάχεται για τη δική του σωτηρία.

Ο Χριστός του Νίκου Καζαντζάκη είναι πρωτίστως άνθρωπος, γι' αυτό στον «Τελευταίο Πειρασμό» κατεβαίνει από το Σταυρό επιλέγοντας να ζήσει μέχρι τα βαθιά του γεράματα. Καταλαβαίνει ότι όλα στη ζωή είναι ένα όνειρο - αυτό είναι πολύ κοντά στην ινδική φιλοσοφία. 

«Μα κι εκεί ο αγώνας του δεν τελείωσε, επάνω στο Σταυρό τον περίμενε ο Πειρασμός, ο Τελευταίος Πειρασμός, σε μια βίαιη αστραπή άπλωσε το πνεύμα του Πονηρού μπροστά από τα λιποθυμισμένα μάτια του Σταυρωμένου το πλανερό όραμα μιας γαλήνιας, ευτυχισμένης ζωής. Και τώρα, γέρος πια, κάθουνταν στο κατώφλι του σπιτιού του, θυμόταν τις λαχτάρες της νιότης του και χαμογελούσε ευχαριστημένος. Τι καλά, τι φρόνιμα που έκαμε και πήρε το δρόμο του ανθρώπου, και τι παραφροσύνη ήταν εκείνη, να θέλει, λέει, να σώσει τον κόσμο! Τι χαρά που γλίτωσε από τις κακουχίες, το μαρτύριο και το Σταυρό», γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης. Ζωή αντί θανάτου το μήνυμα που κληροδότησε.