«Ένα ναυάγιο με έκανε αυτό που είμαι» Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΚΑΙ ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ μιλάει στη Ζωή Λιάκα ("ΤΑ ΝΕΑ", 6 Δεκεμβρίου 2018)

.............................................................

«Ένα ναυάγιο με έκανε αυτό που είμαι»

Ο άνθρωπος που σημάδεψε και καθόρισε τη ζωή του ήταν ο παππούς του. Ο σημαντικός αυτός καλλιτέχνης δεν μιλάει όμως μόνο γι’ αυτό το πρόσωπο. Σκιαγραφεί με τη λοξή ματιά του την πορεία μιας ολόκληρης ζωής. Και από τα προσωπικά του ναυάγια, μοιάζει με φάρο όλων μας

 

ΠΡΙΣΜΑ 27/12/2006 ΚΑΜΠΑΝΙΑ 

Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΚΑΙ ΗΘΟΠΟΙΟΣ 

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ  

 

 

τη συνέντευξη πήρε η Ζωή Λιάκα ("ΤΑ ΝΕΑ",  6 Δεκεμβρίου 2018)

 

 

Στην παράστασή σας «Τους ζυγούς λύσατε» βάλατε τη φράση «η ανανέωση της διαρκούς εκκρεμότητας στη ζωή μας». Οι δικές σας εκκρεμότητες ποιες είναι;

Ισως να μην φανεί σαφής η απάντησή μου, όμως εμπεριέχει τη θέση μου. Το καθετί απειλείται από αυτό που το συνιστά, από τον ίδιο του τον εαυτό δηλαδή. Το θέατρο, για παράδειγμα, πεθαίνει από το πολύ θέατρο, η πολιτική από την πολλή πολιτική. Υπάρχει και η αντίληψη που υποστηρίζει ότι το δίκιο έχει να κάνει μόνο με το δίκιο, η οικονομία μόνο με την οικονομία, η πολιτική μόνο με την πολιτική, η τέχνη μόνο με την τέχνη. Αυτό, κατά τον μεγάλο συγγραφέα Χέρμαν Μπροχ, είναι ορισμός του κιτς».

Αν, κ. Παπαβασιλείου, δεχθούμε ότι όλα είναι ζυμώσεις, γιατί έχουμε φτάσει εδώ που έχουμε φτάσει;

Γιατί, κατά την άποψή μου, τα πεδία εφαρμογής των σωστών υποτιθέμενων πραγμάτων έχουν αλλάξει. Σήμερα «πατάμε» σε δύο βάρκες. Ως αισθητήρια πατάμε στη «βάρκα» του στερεώματος και ως εμπειρία στη βάρκα του Διαστήματος. Οι άνθρωποι είναι κουνημένοι. Θα σας το πω αλλιώς με ένα παράδειγμα, αν μου επιτρέπετε: έχετε στο χέρι σας μια τεχνολογία διαστημοπλοίου, αλλά στην ακτίνα των ματιών σας οι δυνατότητες παραμένουν ίδιες. Εχετε υποστεί δηλαδή μια μετατόπιση, έχετε βγει από τον άξονα. Ολοι μας έχουμε βγει από τον άξονα. Δεν βλέπετε εσείς ανθρώπους που δεν μπορούν να κοιτάξουν στα μάτια, παρά μόνο την οθόνη; Η «οθονοποίηση» της σημερινής ζωής είναι η πληγή των ημερών.

Γιατί δώσατε συνέχεια στο «Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή, θα πεις κι ένα τραγούδι»; Βάλατε τον ήρωά σας Φωκίωνα – και τρόφιμο του ΑΑΨΟΥ (Ασυλο Ανιάτως Ψεκασθέντων Ολικώς Υστερούντων) – να πολιτεύεται…

Αυτό είναι μια χειρονομία αντίστροφου σφετερισμού. Η πολιτική είναι εκ γενετής υπόθεση σκηνής. Και ξέρετε ότι οι αρχαίοι γέννησαν και αυτή τη σκηνή, όχι μόνο τη θεατρική. Γνώριζαν πολύ καλά ότι το λεγόμενο δημοκρατικό παιχνίδι έχει να κάνει με μια πολλαπλότητα σκηνών. Τότε βγαίνει ο Αριστοφάνης και λέει «όλοι δικαιούστε να μετέχετε στην κουλτούρα των σκηνών» (της πολιτικής, οικονομικής, θρησκευτικής κ.λπ). Σκηνή χωρίς έναν βαθμό δημιουργικής απάτης δεν υπάρχει: είτε είσαι δικηγόρος στο δικαστήριο είτε πολιτικός στο Κοινοβούλιο, θα κάνεις μια παράσταση. Περί αυτού πρόκειται, να μην κοροϊδευόμαστε.

Αυτό μοιάζει με αθώωση…

Καθόλου. Για εμένα είναι παιδική ασθένεια να ρίχνουμε τα κρίματα αυτού του κόσμου στους πολιτικούς. Εχουμε όλοι ευθύνη. Και μην ξεχνάτε ότι ο κόσμος παραμένει ατελής, και ευτυχώς που παραμένει ατελής για να λαχταρούμε την τελειότητα. Αν κάποιος μας πει ότι «εγώ σ" την προσφέρω την τελειότητα – σαν καθεστώς -, θα πρέπει να το βάλουμε στα πόδια. Είναι προτιμότερη η λαχτάρα της τελειότητας από την όχθη της ατέλειας.

Εξ επαγγέλματος ή εκ φύσεως έχετε αυτή τη λοξή ματιά;

Θα σας το πω αλλιώς. Οφείλω να έχω τα μάτια μου πάνω σε ό,τι παίρνει τον δρόμο της λόξας. Ανθρώπινες συμπεριφορές, καταστάσεις κ.λπ. που λοξεύουν. Χρησιμοποιώ σχήματα που θα με πάνε παρακάτω, όπως πολύ σωστά είπατε. Σε οποιοδήποτε παρακάτω: Καλό, κακό, δεν έχει σημασία. Σε αυτό το παρακάτω στο οποίο λογοδοτούμε. Αν δεν υπάρχει αυτό, δεν υπάρχει ιστορία.

Λέτε κάποια στιγμή ως Φωκίων, άρα και ως υποψήφιος πολιτικός στην παράστασή σας, «μας τιμούν εξοντώνοντάς μας».

Σε αυτό το σχήμα στηρίζεται όλη η πολιτική: «Βλαμμένος» και «πρωτοπόρος», «άχρηστος» και «πολύτιμος» μας χαρακτηρίζουν. Αυτή η αντίφαση υπάρχει στον πυρήνα της αναγνώρισης του έργου «Ασυλο από την Κομισιόν». Φανταστικά πράγματα, όπως καταλαβαίνετε!

Υπάρχουν και οι φράσεις που σέρνουν συνεχώς τους προεκλογικούς αγώνες όλων των εποχών: «Πώς φτάσαμε ώς εδώ» και «μαζί θα προχωρήσουμε».

Εχουν τη σφραγίδα του  Ανδρέα Παπανδρέου. Ηταν ένα στερεότυπο του μακαρίτη, οπότε τιμώντας τον είπα να το επαναλάβει και ο Φωκίων. Ξέρετε, η Ελλάς είναι μια ιδιαίτερη χώρα. Ανέκδοτο διπλό είναι η Ελλάς. Είναι κάτι το πρωτότυπο εκ γενετής και πολύ αστείο. Σκεφτείτε πόσες χιλιάδες χαρτιά χρειάζονται για να μη γίνει μια επένδυση! Το αναφέρω ως μέρος της αβάστακτης γραφειοκρατίας, αφού πρέπει να μιλήσουμε και με παραδείγματα. Σε αυτή τη χώρα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει η επικράτεια του δουλέματος και αυτό το έχουμε αποδεχθεί. Θα σας επαναλάβω εδώ αυτό που είπε ο Γερμανός που έφτιαχνε το τραμ: «Τα πράγματα γίνονται με δύο τρόπους: με τον σωστό τρόπο και με τον ελληνικό τρόπο».

Πώς έχετε κεφαλοποιήσει όλα αυτά που έχετε εισπράξει από το θέατρο;

Ειλικρινά δεν ξέρω να σας πω. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι επειδή δεν μπορούσα να γίνω πολιτικός, έγινα ηθοποιός και επειδή δεν μπορούσα να γίνω συγγραφέας, έγινα σκηνοθέτης. Αναγνωρίζω το ναυάγιο δύο κλίσεων που τελικά γέννησε μια τρίτη. Και χάρη σε αυτή βλέπω το χαμόγελο των ανθρώπων που, όπως λέει ο Μπέκετ, είναι το μεγαλύτερο θαύμα της ζωής.

Τι σκέφτεστε όταν κάνετε τους ανθρώπους να χαμογελούν;

Ποιος ξέρει τι κουβαλάει μέσα του αυτός ο άνθρωπος και μπορεί να χαμογελά; Υπάρχει μια ψευδαίσθηση η οποία ανήκει στον 20ό αιώνα. Εχει να κάνει με τον εκδημοκρατισμό της ψυχής και την ψυχανάλυση. Ολοι πιστεύουν ότι μπορούν να καταλαβαίνουν τι γίνεται μέσα τους. Αυτή είναι για εμένα η αρρώστια του 20ού αιώνα. Είναι πράγματα τα οποία δεν κινούνται πάντα διά της ευθείας οδού.

Πότε καταλάβατε ότι θέλετε να γίνετε πολιτικός;

Πέντε ετών έδειξα την κλίση αυτή, αν θέλετε το πιστεύετε. Ανέβαινα πάνω στο τζιπ το υπηρεσιακό του πατέρα μου που ήταν δημόσιος υπάλληλος, γεωπόνος, και με έπαιρνε μαζί του. Πήγαινε στα χωριά, ανέβαινα εγώ πάνω στο καπό και εκφωνούσα λόγους, υποσχόμενος τα πάντα στους πάντες, άνω και κάτω.

Πέντε ετών αντιλαμβανόσασταν το βάρος και την έννοια της υπόσχεσης;

Υποσχόμουν, για παράδειγμα, ότι θα παντρέψω τις ανύπαντρες με τον τάδε μεγάλο ποδοσφαιριστή του ΠΑΟΚ. Τους ήξερα γιατί διάβαζα αθλητικές εφημερίδες πριν πάω σχολείο. Θυμάμαι στην Α" Δημοτικού είχα μια αθλητική εφημερίδα κρυμμένη κάτω από το θρανίο. Το αντιλαμβάνεται η δασκάλα και με ρωτάει τι είναι αυτό. Απαντώ: «Τίποτα δεν είναι, κυρία». Ερχεται και βλέπει τίτλο «Αίμα και άμμος χθες στου Χαριλάου». Απατεωνάκος κανονικά. Επίσης άκουγα από τη μητέρα μου και τις φίλες της να συζητούν για τη μοίρα των άλλων γυναικών. Ελεγαν, ας πούμε, «η Καιτούλα έμεινε γεροντοκόρη» κ.λπ. Εστηνα εγώ αφτί, μάζευα πληροφορίες ώστε να κάνω την παρέμβασή  μου για να λύσω αυτό το οικουμενικό πρόβλημα. Μου άρεσε. Θεωρούσα υποχρέωσή μου να παρέμβω για να δώσω λύση. Πήγαινα στα σπίτια και υποσχόμουν στα κορίτσια γαμπρούς.

Το συγγραφικό ταλέντο σε ποιον το οφείλετε;

Νομίζω ότι το κλειδί για ό,τι έγινα ήταν ο παππούς μου. Εμαθα να διαβάζω πριν πάω σχολείο και αυτό με καθόρισε. Μου όρισε με έναν τρόπο την πορεία μου. Εστω και αν, όπως σας περιέγραψα, ήθελα να γίνω κάτι άλλο. Ο παππούς μου δημιούργησε τον πυρήνα των πρώτων επιθυμιών – έστω και αν αυτές εξελίχθηκαν. Είχε έρθει πρόσφυγας από τον Πόντο και ήταν αρχιμανδρίτης. Οταν πήγαινα στη Θεσσαλονίκη, μου διάβαζε από την «Εγκυκλοπαίδεια Ηλιος». Για να είμαι φρόνιμος, θυμάμαι, στην ανάγνωση, μου έδινε φουντούκια. Είχε φέρει στο μπαούλο της προσφυγιάς πάρα πολλά βιβλία, εκδόσεις Λειψίας, με τη σφραγίδα «Βιβλιοπωλείο Γεωργιάδου εν Τραπεζούντι 1842». Κάποια από αυτά τα έχω. Και ένα από αυτά είναι ο Αριστοφάνης. Ο παππούς – του οποίου φέρω το όνομα – ήταν ή μορφή που με σημάδεψε και με καθόρισε.