..............................................................
ΜΟΝΟΚΟΝΤΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΚΑΒΒΑΔΙΑ
Θὰ μεταλάβω μὲ νερὸ θαλασσινὸ
στάλα τὴ στάλα συναγμένο ἀπ' τὸ κορμί σου
σὲ τάσι ἀρχαῖο, μπακιρένιο ἀλγερινό,
ποὺ κοινωνοῦσαν πειρατὲς πρὶν πολεμήσουν.
Στρείδι ὠκεάνιο ἀρραβωνίζεται τὸ φῶς.
Γεύση ἀπὸ φλούδι τοῦ ροδιοῦ, στυφὸ κυδώνι
κι ὁ ἄρρητος τόνος, πιὸ πικρὸς καὶ πιὸ στυφός,
ποὺ ἐναποθέτανε στὰ βάζα οἱ Καρχηδόνιοι. [...]
(ΦΑΤΑ ΜΟΡΓΚΑΝΑ)
Ὁ Νίκος Καββαδίας (1910 - 1975) γεννήθηκε στό Χαρμπίν τῆς Μαντζουρίας
καί πέθανε στήν Ἀθήνα. Ὑπῆρξε ὁ πιό διακεκριμένος Ἕλληνας φανταιζίστ
ποιητὴς καί, ὅσο περνάει ὁ καιρός, τό ποιητικό του ἀνάστημα ἐμπεδώνεται
καί ψηλώνει ὅλο καὶ περισσότερο στὴ συνείδηση τοῦ ἀναγνωστικοῦ κοινοῦ.
Ὑπηρέτησε μὲ ἀπαράμιλλο τρόπο τὸ συναφὲς κλίμα ἐξωτισμοῦ, ὀνειρικῆς
φυγῆς καί κοσμοπολιτισμοῦ, ποὺ διακρίνεται στὸ λιγοστὸ ἔργο του.
Ἔμαθε τὰ πρῶτα του γράμματα στὸν Πειραιά, ὅπου 12 χρονῶν ἔβγαλε τὸ ἔμμετρο μαθητικὸ περιοδικὸ «Σχολικὸς σάτυρος» καὶ ἐργάστηκε στὴν τοπικὴ ἐφημερίδα «Σημαία». Πολὺ γρήγορα προσελήφθη σὲ ναυτικὸ γραφεῖο. Μπαρκάρησε σὲ καράβι καὶ ἀπὸ τὸ 1939 ἄρχισε τὴν καριέρα του ὡς ἀσυρματιστὴς σὲ ἐμπορικὰ καὶ ἐπιβατικὰ πλοῖα. Ἡ θάλασσα ἔτσι μπῆκε ἀποκλειστικὴ καὶ κυρίαρχη στὴ ζωὴ καὶ τὴν τέχνη του. Δέν ἔγραψε οὔτε πολλά, οὔτε πολυσέλιδα βιβλία. Ὅλα κι ὅλα μετριοῦνται στὸ μυθιστόρημα «Βάρδια» (1954), τὰ πεζογραφήματα «Λί» (1987), «Τοῦ πολέμου – Στὸ ἄλογό μου» (1987), καὶ τὶς ποιητικὲς συλλογὲς «Μαραμποὺ» (1933), «Πούσι» (1947) καὶ «Τραβέρσο» (1975). Ὑπάρχουν ἐπίσης καὶ κάποιες ἀθησαύριστες μεταφράσεις καὶ συνεντεύξεις σὲ ἐφημερίδες.
Ὁ Νίκος Καββαδίας ξεκίνησε ἀνιχνεύοντας τὸν ποιητικό του ὁρίζοντα κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τῶν μελαγχολικῶν ποιητῶν Καρυωτάκη, Οὐράνη καὶ Μπωντλαίρ. Τὸ λαϊκό του ὑπόστρωμα καὶ ἡ σπάνια αἴσθηση τῆς ἐπιλογῆς τῶν πιό ἐκλεκτῶν στοιχείων στὴ χρήση τῆς εἰκόνας καὶ τῆς γλώσσας ἔχουν σὰν ἀποτέλεσμα τὴ δημιουργία ἑνὸς λαμπικαρισμένου ποιητικοῦ καθρέφτη, μέσα στὸν ὁποῖο δεσπόζει ἡ ἁπλότητα, ἡ σαφήνεια καὶ ἡ εὐστοχία τῆς κατάδειξης καὶ μετάδοσης τῶν νοημάτων του. Ἡ ὑψηλὴ ποιότητα τῶν ποιητικῶν του συμβόλων ἀναδεικνύει τή νεορομαντική και νεοσυμβολιστική του διάθεση ὡς προτέρημα καὶ ἐπίτευγμα. Ἡ γνώση τῆς γλώσσας τῶν ναυτικῶν, ἡ ὑιοθέτηση τῆς ψυχοσύνθεσής τους καὶ ἡ χρήση τῶν κωδίκων ἐπικοινωνίας τους προσδίδει στὴν ποίησή του ἕναν χαρακτήρα μοναδικότητας, πού δέν ἐπαναλαμβάνεται σὲ ἄλλον ποιητή. Ξεπερνάει τὴν πλήξη τοῦ Οὐράνη, τὴν αἰτιώδη σχέση τῶν πραγμάτων τοῦ Καρυωτάκη, τὴν ἀβυσσαλέα τάση φυγῆς τοῦ Μπωντλαίρ καὶ μὲ ἕναν ἁπλὸ καί φυσιολογικὸ τρόπο ἡ ποίησή του μᾶς μεταφέρει στὴ μαγεία ἑνός τόσο γνώριμου καὶ ἄλλο τόσο ἀπροσδιόριστου ἀλλοῦ.
Τὸ «Πούσι» (1947) εἶναι ἡ πιὸ ἄρτια συλλογή του, τεχνικῶς ἄψογη καὶ ποιητικῶς ἀπέριττη. Ἡ ἀγωνία τῆς φυγῆς μᾶς ἑνώνει ἐδῶ μὲ τὸ ἄγχος ἑνὸς μόλις πραγματοποιήσιμου ὀνείρου. Ἡ ποίησή του καὶ γενικῶς ἡ ποίηση μᾶς γνωρίζει μὲ αὐτὸ ποὺ κατὰ βάθος ἐπιθυμεῖται καὶ πού, ταυτόχρονα, συνάγεται ὡς ἠθικὸ δέον καί ὡς μυστικῶς καὶ ὑπαρξιακῶς ἐπιθυμούμενο. Ἡ ποίησή του γίνεται ἀποκάλυψη μιᾶς μύχιας λαχτάρας γιὰ ἕναν ἀψεγάδιαστο, ἀλλὰ τόσο ἀνθρώπινο καὶ λιτὸ κόσμο. Καθαρὴ γλώσσα, εὐγενικό συναίσθημα, λεπτὸ καί, κάποτε, πικρὸ χιοῦμορ καί, πάνω ἀπ’ ὅλα, κοφτερὴ καὶ ἀλάνθαστη τεχνικὴ σὲ ρυθμὸ καὶ μέτρο, μὲ ζυγισμένες τροχαϊκὲς καὶ ἰαμβικὲς ἐκπνοές, μὲ ἐπιτεύξεις σπάνιας ὁμοιοκαταληξίας, μὲ τόλμη στὴν ἔκφραση καὶ τὴν κρυπτικὴ καταφυγή.
Οἱ εἰκαστικές ἐξακτινώσεις τῶν ποιημάτων του καὶ τὰ ἀντιτιθέμενα εἰκονικὰ σύνολα δημιουργοῦν μιὰν ἀνυπέρβλητη φαντασμαγορία, ποὺ παραμένει βαθιὰ χαραγμένη στὴν ἀναγνωστική μας μνήμη. Ὁ Γκάτσος ἔλεγε συχνὰ ὅτι γνώρισε τὸν Λόρκα ἀπὸ τὸν Καββαδία καὶ ὅτι πολλὲς φορὲς ὁ μαρκονιστὴς ὁμολογοῦσε τὸ πόσο θαύμαζε καὶ ἑπομένως πόσο πλησιόχωρο ἦταν ἕνα μέρος τῆς ποίησής του πρὸς τὴν ποίηση τοῦ Ἱσπανοῦ τροβαδούρου. Σημειωτέον ὅτι καὶ ἡ μελοποίηση τῶν ποιημάτων του Καββαδία ἀπὸ τὸν Θάνο Μικρούτσικο, κατὰ κύριο λόγο, τοῦ χάρισε μιὰν εὐρύτερη ἀπήχηση καὶ μιὰ σχεδὸν καθολικὴ ἀναγνώριση τῆς μοναδικῆς ποιότητάς του.
Ἔμαθε τὰ πρῶτα του γράμματα στὸν Πειραιά, ὅπου 12 χρονῶν ἔβγαλε τὸ ἔμμετρο μαθητικὸ περιοδικὸ «Σχολικὸς σάτυρος» καὶ ἐργάστηκε στὴν τοπικὴ ἐφημερίδα «Σημαία». Πολὺ γρήγορα προσελήφθη σὲ ναυτικὸ γραφεῖο. Μπαρκάρησε σὲ καράβι καὶ ἀπὸ τὸ 1939 ἄρχισε τὴν καριέρα του ὡς ἀσυρματιστὴς σὲ ἐμπορικὰ καὶ ἐπιβατικὰ πλοῖα. Ἡ θάλασσα ἔτσι μπῆκε ἀποκλειστικὴ καὶ κυρίαρχη στὴ ζωὴ καὶ τὴν τέχνη του. Δέν ἔγραψε οὔτε πολλά, οὔτε πολυσέλιδα βιβλία. Ὅλα κι ὅλα μετριοῦνται στὸ μυθιστόρημα «Βάρδια» (1954), τὰ πεζογραφήματα «Λί» (1987), «Τοῦ πολέμου – Στὸ ἄλογό μου» (1987), καὶ τὶς ποιητικὲς συλλογὲς «Μαραμποὺ» (1933), «Πούσι» (1947) καὶ «Τραβέρσο» (1975). Ὑπάρχουν ἐπίσης καὶ κάποιες ἀθησαύριστες μεταφράσεις καὶ συνεντεύξεις σὲ ἐφημερίδες.
Ὁ Νίκος Καββαδίας ξεκίνησε ἀνιχνεύοντας τὸν ποιητικό του ὁρίζοντα κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τῶν μελαγχολικῶν ποιητῶν Καρυωτάκη, Οὐράνη καὶ Μπωντλαίρ. Τὸ λαϊκό του ὑπόστρωμα καὶ ἡ σπάνια αἴσθηση τῆς ἐπιλογῆς τῶν πιό ἐκλεκτῶν στοιχείων στὴ χρήση τῆς εἰκόνας καὶ τῆς γλώσσας ἔχουν σὰν ἀποτέλεσμα τὴ δημιουργία ἑνὸς λαμπικαρισμένου ποιητικοῦ καθρέφτη, μέσα στὸν ὁποῖο δεσπόζει ἡ ἁπλότητα, ἡ σαφήνεια καὶ ἡ εὐστοχία τῆς κατάδειξης καὶ μετάδοσης τῶν νοημάτων του. Ἡ ὑψηλὴ ποιότητα τῶν ποιητικῶν του συμβόλων ἀναδεικνύει τή νεορομαντική και νεοσυμβολιστική του διάθεση ὡς προτέρημα καὶ ἐπίτευγμα. Ἡ γνώση τῆς γλώσσας τῶν ναυτικῶν, ἡ ὑιοθέτηση τῆς ψυχοσύνθεσής τους καὶ ἡ χρήση τῶν κωδίκων ἐπικοινωνίας τους προσδίδει στὴν ποίησή του ἕναν χαρακτήρα μοναδικότητας, πού δέν ἐπαναλαμβάνεται σὲ ἄλλον ποιητή. Ξεπερνάει τὴν πλήξη τοῦ Οὐράνη, τὴν αἰτιώδη σχέση τῶν πραγμάτων τοῦ Καρυωτάκη, τὴν ἀβυσσαλέα τάση φυγῆς τοῦ Μπωντλαίρ καὶ μὲ ἕναν ἁπλὸ καί φυσιολογικὸ τρόπο ἡ ποίησή του μᾶς μεταφέρει στὴ μαγεία ἑνός τόσο γνώριμου καὶ ἄλλο τόσο ἀπροσδιόριστου ἀλλοῦ.
Τὸ «Πούσι» (1947) εἶναι ἡ πιὸ ἄρτια συλλογή του, τεχνικῶς ἄψογη καὶ ποιητικῶς ἀπέριττη. Ἡ ἀγωνία τῆς φυγῆς μᾶς ἑνώνει ἐδῶ μὲ τὸ ἄγχος ἑνὸς μόλις πραγματοποιήσιμου ὀνείρου. Ἡ ποίησή του καὶ γενικῶς ἡ ποίηση μᾶς γνωρίζει μὲ αὐτὸ ποὺ κατὰ βάθος ἐπιθυμεῖται καὶ πού, ταυτόχρονα, συνάγεται ὡς ἠθικὸ δέον καί ὡς μυστικῶς καὶ ὑπαρξιακῶς ἐπιθυμούμενο. Ἡ ποίησή του γίνεται ἀποκάλυψη μιᾶς μύχιας λαχτάρας γιὰ ἕναν ἀψεγάδιαστο, ἀλλὰ τόσο ἀνθρώπινο καὶ λιτὸ κόσμο. Καθαρὴ γλώσσα, εὐγενικό συναίσθημα, λεπτὸ καί, κάποτε, πικρὸ χιοῦμορ καί, πάνω ἀπ’ ὅλα, κοφτερὴ καὶ ἀλάνθαστη τεχνικὴ σὲ ρυθμὸ καὶ μέτρο, μὲ ζυγισμένες τροχαϊκὲς καὶ ἰαμβικὲς ἐκπνοές, μὲ ἐπιτεύξεις σπάνιας ὁμοιοκαταληξίας, μὲ τόλμη στὴν ἔκφραση καὶ τὴν κρυπτικὴ καταφυγή.
Οἱ εἰκαστικές ἐξακτινώσεις τῶν ποιημάτων του καὶ τὰ ἀντιτιθέμενα εἰκονικὰ σύνολα δημιουργοῦν μιὰν ἀνυπέρβλητη φαντασμαγορία, ποὺ παραμένει βαθιὰ χαραγμένη στὴν ἀναγνωστική μας μνήμη. Ὁ Γκάτσος ἔλεγε συχνὰ ὅτι γνώρισε τὸν Λόρκα ἀπὸ τὸν Καββαδία καὶ ὅτι πολλὲς φορὲς ὁ μαρκονιστὴς ὁμολογοῦσε τὸ πόσο θαύμαζε καὶ ἑπομένως πόσο πλησιόχωρο ἦταν ἕνα μέρος τῆς ποίησής του πρὸς τὴν ποίηση τοῦ Ἱσπανοῦ τροβαδούρου. Σημειωτέον ὅτι καὶ ἡ μελοποίηση τῶν ποιημάτων του Καββαδία ἀπὸ τὸν Θάνο Μικρούτσικο, κατὰ κύριο λόγο, τοῦ χάρισε μιὰν εὐρύτερη ἀπήχηση καὶ μιὰ σχεδὸν καθολικὴ ἀναγνώριση τῆς μοναδικῆς ποιότητάς του.
Η. Κ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου