Για την "Παουλίνα". Την ταινία του Σαντιάγκο Μίτρε...

..............................................................

Μία μεγαλοαστή «πολλά υποσχόμενη» δικηγόρος του Μπουένος Άιρες η Πολίνα κάνει μία ριζική αλλαγή στη ζωή της και αναχωρεί για τη βαθιά επαρχία της Αργεντινής, στην ταινία «Paulina», του Santiago Mitre. Έχει αποφασίσει να γίνει δασκάλα σε ένα ξεχασμένο από θεούς και ανθρώπους χωριό, όπου η πλειοψηφία των κατοίκων είναι αναλφάβητοι. Ο πατέρας της, ένας καταξιωμένος ανώτατος δικαστής, προσπαθεί μάταια να τη μεταπείσει. Θέλει η κόρη του να ασχοληθεί απερίσπαστη με τη «λαμπρή» καριέρα που την περιμένει και την εύκολη ζωή μέσα στους κόλπους της καλής κοινωνίας του Μπουένος Άιρες. Την ίδια άποψη έχει και ο φίλος της. Όμως η Πολίνα σε πείσμα όλων ξεκινάει το μεγάλο ταξίδι.

                                                                                                                    

Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Σε μία πρώτη ανάγνωση φαίνεται ότι η ταινία αναφέρεται σε μία σεξιστική δραματική ιστορία. Όμως, αν και δεν έχει αναλυτική ματιά, δείχνει τη σκηνή βιασμού ως ένα στοιχείο αναφοράς. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους κεντρικούς χαρακτήρες και τους χωριάτες είναι ξεκάθαρη, δεν τους απαλλάσσει από το μέρος των ευθυνών και των ενοχών τους. Αντίθετα, ο σκηνοθέτης και ο συνσεναριογράφος Mariano Lilnas θέλουν να μας κάνουν να πλησιάσουμε για να καταλάβουμε, παρά να κρίνουμε χωρίς σκέψη, τους χαρακτήρες που εμπλέκονται σε αυτή την ιστορία. Με άλλα λόγια, στην αρχή αυτή η ταινία φαίνεται ότι είναι ένα αστικό δράμα, στη συνέχεια όμως δείχνει τον πραγματικό εαυτό της, ένα ψυχολογικό δράμα.

Τα περισσότερα μοτίβα συντονίζονται με την προοπτική της Πολίνα, μία δικηγόρος που αποφασίζει να διδάξει κοινωνικές επιστήμες σε μια μικρή πόλη του Μεξικό. Η απόφασή της φέρνει σκεπτικισμό τόσο στον πατέρα της όσο και στο συμπαθητικό αλλά απόμακρο φίλο της. Αυτοί οι βοηθητικοί χαρακτήρες περιγράφονται ευκρινώς αλλά δεν προσδιορίζεται ακριβώς τι αντανακλούν στα μάτια της Πολίνα. Ο Φερνάντο, ο πατέρας, και ο Αλμπέρτο, ο φίλος, ανησυχούν, προκαλούν και, τελικά, συναισθηματικά χειραγωγούν την Πολίνα, με σκοπό να την κερδίσουν και να μείνει μαζί τους. Είναι χαρακτήρες περίπλοκοι που συμπεριφέρονται σαν ανθρώπινα όντα, σε αντίθεση με αυτούς που λειτουργούν εγκληματικά.

Ο Mitre και ο Lilnas παίρνουν το χρόνο τους για να εισάγουν τον Κίρο, το νεαρό πεινασμένο αγόρι που καθοδηγεί μία ομάδα νεαρών φίλων του για να βιάσουν την Πολίνα.  Αυτή η αφήγηση είναι ένα μικρό μέρος της ιστορίας, σχεδόν αυτόνομη, με σκοπό να εξηγήσει το βιασμό και να μας εισάγει σε αυτά που θα γίνουν μετά αυτόν. Το παρελθόν του Κίρο δεν έχει συνάφεια με αυτή την ενέργειά του, παρουσιάζεται ως ένα συναισθηματικό αγόρι που αποζητά τη λύτρωση. Όμως βλέπουμε ότι έχει πραγματικά προβλήματα, δουλεύει σε ένα πριονιστήριο, είναι σεξουαλικά πεινασμένος, κρατάει ένα ημερολόγιο, είναι απογοητευμένος. Όταν βλέπει την Πολίνα, αναδύεται κάτι άλλο από τον εσωτερικό εαυτό του, λειτουργεί υστερικά, οι πράξεις του είναι ενστικτώδεις, βγαίνει από μέσα του ο επιθετικός κόσμος.

Από τη μεριά της Πολίνα η αφήγηση είναι διαφορετική. Η ιστορία της ζει και εκμηδενίζεται βάσει της έντασης των συζητήσεων στις οποίες εμπλέκεται. Ξέρει ποιος τη βίασε, αλλά δε γνωρίζει τι να κάνει για αυτό. Η ιστορία της αρχίζει λίγο μετά το βιασμό της, αφού μένει σε αυτό το τραύμα και ενώ είναι αβέβαιη για το πώς θα κινηθεί. Η ψυχωτική κατάσταση της Πολίνα έχει όμως τις ρίζες της στο αστικό περιβάλλον από το οποίο κατάγεται και είναι δυναμωμένη από τις έμμεσες επιθέσεις του πατέρα της και του φίλου της, είναι μόνη, ουσιαστικά αβοήθητη. Μιλά και βοηθιέται από γυναίκες, όπως η θεία της και η σύμβουλος για την κρίση μετά από ένα βιασμό, η οποία της δίνει φάρμακα, χωρίς πολλές εξηγήσεις. Κρίνεται ως «θύμα» από όλους τους άντρες που την περιστοιχίζουν, βαριά ετυμηγορία που οι σεναριογράφοι δείχνουν ότι δεν τη δέχονται. Στην πραγματικότητα, χρησιμοποιούν τον παρελθόντα χρόνο για να δείξουν αυτό που η Πολίνα σκέφτεται και αισθάνεται.

Η βία ξεχειλίζει από αυτή την ταινία, ο βιασμός, οι επιθέσεις του Κίρο στους φίλους του. Σκηνές που δεν εκπληρώνονται μόνο με φετιχιστικά κοντινά πλάνα, τα οποία θα παρέλειπαν το ουσιώδες. Από τη μία πλευρά έχουμε τη σεξουαλική βία. Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ο Mitre θέλει να κινηματογραφήσει τη βία, χωρίς να θέλει να πει κάτι περισσότερο, εκτός από κάποιες γενικές απόψεις πάνω σε αυτά τα γεγονότα. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο πλευρές έχουμε το συναισθηματικό κόσμο της Πολίνα που λειτουργεί σα μία λάβρα που ανανεώνεται και βρίσκεται συνεχώς σε έντονη ενάργεια. Αυτό μιλά στο δικό μας ασυνείδητο και από εκεί ξεκινούν διεργασίες για την παραγωγή μιας άλλης αφήγησης, δικιά μας, αυστηρά προσωπικής, διαφορετικής από αυτής της ταινίας, που έχει να κάνει με τις δικές μας νευρώσεις και ψυχώσεις, μας οδηγεί στην κάθαρση των δικών μας προβλημάτων.

Με αυτή την έννοια, η αφήγηση της ταινίας διαπερνά τον ψυχικό μας κόσμο και άγει την ψυχή μας, δεν είναι μία χυδαία και «φτηνή» κάθαρση που προκαλεί, συναισθηματικά μας κρατά, δείχνοντας σε πολλές σκηνές την πλευρά της Πολίνα. Η γυναικεία πλευρά περιγράφεται αρκετά σε αυτή την ταινία, εξηγεί για ποιο λόγο αυτή η γυναίκα είναι η κυρίαρχη του εαυτού της. Δεν υπάρχει η αντίθεση γυναικείας και αντρικής πλευράς, τα δύο μέρη αυτής της βίας εμπλέκονται σε μία ενιαία αφήγηση που δεν αναλώνεται σε φτηνά φεμινιστικά σχόλια. Η βία της κοινωνίας είναι ένα παθογενές ψυχολογικό φαινόμενο που καταγγέλλεται με έμμεσο τρόπο για να είναι το αποτύπωμα αυτής της καταγγελίας πιο δυνατό και δραστικό στον ψυχικό κόσμο του θεατή, ο οποίος καλείται να είναι ο συνδημιουργός μιας μεταφήγησης.

Γιάννης Φραγκούλης (http://www.filmandtheater.gr, Σεπτέμβριος 2017)

Συμπληρώνοντας παραφράζω τις τελευταίες γραμμές από το βιβλίο του Κωστή Παπαγιώργη "Ίμερος και κλινοπάλη" (εκδ. Καστανιώτη, 1996). "...Η δικαιοσύνη (η ομορφιά, γράφει ο Παπαγιώργης) ξενοδοχείται, αλλά δεν κατοικεί. Είναι ανέφικτη όσο κι ο Θεός, επιφυλάσσει για τον άνθρωπο την έκσταση, το πάθος, το σπαραγμό και την απελπισία αλλά ποτέ τη σωτηρία. Το δράμα της δεν έχει λύση..." Όπως και το δράμα της Παουλίνας, δεν έχει λύση. Θα αναζητά ματαίως τη Δικαιοσύνη σ' αυτόν τον κόσμο, ανάμεσα στην αυτοδικία και στους κρατικούς θεσμούς απονομής της δικαιοσύνης. Λαχταρώντας να φωτιστούν αλλιώς τα πρόσωπα του βιαστή της, της γκόμενάς του που τον απάτησε, του πατέρα της και του εραστή της, της συναδέλφισάς της στο σχολείο, των μαθητών της, των ανθρώπων όπου γης. Να καθρεφτιστούν στη συνείδησή τους. Ματαίως. Η ταινία τελειώνει με το πεισμωμένο περπάτημα της Παουλίνας. Δεν θα φτάσει πουθενά. Η Δικαιοσύνη δεν είναι του κόσμου τούτου.