...............................................................
Ιάκωβος Καμπανέλλης
(1921 - 2011)
Ωδή στη νύχτα του Επιχάρμου
Μου θύμισε συνάδελφος τις
προάλλες, με αφορμή την επίκληση εκ μέρους μου μιας αγαπημένης ρήσης του
Μαρξ (μην πάψετε να εκφέρετε αντιρρήσεις για το οτιδήποτε, κάπως έτσι)
ότι πρώτος προέτρεψε τους ανθρώπους ο μακρινός Επίχαρμος να αμφισβητούν
ό,τι τους περιβάλλει, ό,τι ακούνε, κυρίως από τους ανθρώπους της
εξουσίας.
Ο ιστορικός Πολύβιος έχει διασώσει την εξής ωραία, όπως ο ίδιος την
αποκαλεί, ρήση του Επιχάρμου, που έδρασε στις Συρακούσες: «Νάφε και
μέμνασ’ απιστείν· άρθρα ταύτα ταν φρενών» - Να είσαι νηφάλιος και να
δυσπιστείς· αυτές είναι οι αρθρώσεις του νου.
Ο και ευρετής της κωμωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, τον Θεόκριτο
κ.ά., έζησε πολύ πριν από τον Αριστοφάνη, αφού πριν ακόμα από τους
περσικούς πολέμους είχε ήδη συγγράψει πέντε ή έξι κωμωδίες. Ο Πλάτων τον
θεωρούσε αριστοτέχνη στο είδος του, στο ένα από τα δύο είδη ποίησης,
την κωμωδία· ο άλλος, στην τραγωδία, είναι ο Ομηρος.
Ο Διογένης Λαέρτιος δε, καταγράφει ότι ο Πλάτων έχει πολύ ωφεληθεί
από τα έργα του Επιχάρμου, από τον οποίο έχει αντιγράψει τα περισσότερα
στοιχεία (π.χ., για το αισθητόν και το νοητόν). Εδώ που τα λέμε, ο
Πλάτων δεν είχε αφήσει και κανέναν «ατρύγητο» - ήταν ένας ευφυής
αντιγραφέας, κυρίως των Προσωκρατικών.
Ο νους δηλαδή είναι η νηφαλιότητα και η αμφισβήτηση - χωρίς αυτά
είμαστε φερέφωνα του κάθε επιτήδειου. Δεν πρέπει, έλεγε, να επικρατεί ο
θυμός αλλά η φρόνηση (επιπολάζει ου τι χρη τον θυμόν, αλλά τον νόον).
Επίσης: Κανένας δεν σκέφτεται σωστά όταν είναι οργισμένος (Ουδείς είς
ουδέν μετ’ οργής κατά τρόπον βουλεύεται). Ελεγε, όμως, και τα ακόλουθα
για τα σοφά και τα σπουδαία: «Αν ψάχνεις κάτι σοφό, πρέπει να το φέρνεις
στον νου σου και τη νύχτα» διότι «Ολα τα σοβαρά τ’ ανακαλύπτει κανείς
καλύτερα τη νύχτα» (Αί τι κα ζητής σοφόν, τας νυκτός ενθυμητέον· πάντα
τα σπουδαία νυκτός μάλλον εξευρίσκεται).
Το ίδιο είχε πει αργότερα ο Μένανδρος: Τη νύχτα παίρνουν οι
μυαλωμένοι τις αποφάσεις (Εν νυκτί βουλή τοις σοφοίς γίγνεται). Αλλά και
πριν από αυτούς ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Ξέρξης αγρυπνούσε
αναλογιζόμενος τα υπέρ και τα κατά μιας εκστρατείας κατά της Ελλάδας. Ο
Φωκυλίδης επίσης θεωρούσε ότι τη νύχτα πιο πολύ κόβει το μυαλό· καλή η
ησυχία για όποιον ζητεί να ξεχωρίσει.
Σχολιάζοντας τη μενάνδρεια ρήση ο καθηγητής Βάιος Λιαπής σημειώνει:
Ο σοφός παίρνει τις αποφάσεις του τη νύχτα, διότι τότε μόνο είναι απαλλαγμένος από την τύρβη και τους περισπασμούς της ημέρας. Επί πλέον, με το να παίρνει κανείς τις αποφάσεις του τη νύχτα, είναι έγκαιρα εξοπλισμένος για τις εξελίξεις της επόμενης ημέρας
Δεν ξέρω ποιος μπορεί να ξαγρυπνάει σήμερα, έτσι όπως τρέχουμε
αλαφιασμένοι από το πρωί ώς το βράδυ ώστε να εξασφαλίσουμε ένα κομμάτι
ψωμί. Κατά τα άλλα πιστεύω στη νύχτα, στη θαλπωρή και τη δύναμή της.
Μέμνησο απιστείν λοιπόν στα δήθεν που μας περιτριγυρίζουν.
..........................................................
Η νύχτα παρηγορήτρα του πένθους...
από τον θεατρικό μονόλογο του Ιάκωβου Καμπανέλλη "Οι Δύσκολες Νύχτες του κ.Θωμά" (2005)
Ιάκωβος Καμπανέλλης
(1921 - 2011)
"...απ' την άλλη όποτε βγω από 'δω μέσα η κατάσταση περιπλέκεται!... μου λες να βλέπω τους δικούς μας, τους φίλους μας... πότε να τους βλέπω; όλοι αυτοί τη νύχτα κοιμούνται του καλού καιρού! εγώ τώρα χρειάζομαι έναν άνθρωπο να κουβεντιάσω... αυτά τα μυστήρια είναι προβλήματα που αξίζει να συζητάμε... θα μου πεις "μα καλά, τρεις και τέσσερις η ώρα τη νύχτα;" ... γιατί όχι; αφού ως επί το πλείστον την ημέρα φλυαρούμε για τρίχες... ενώ ο νους τη νύχτα... ο κόσμος ανοίγει τη νύχτα! πλαταίνει, βαθαίνει, πολλαπλασιάζεται... σκέφτεσαι πράγματα που δεν τα ξέρεις την ημέρα... πάρε παράδειγμα εμένα... γενικά θεωρούμαι λιγομίλητος, κι έτσι είναι... τι γίνεται όμως τη νύχτα εε; μη μου πεις πως δε βαριέσαι να μ' ακούς! και τι ευφράδεια, εε; άσε που διαβάζω και πλατωνικούς διαλόγους..."
Ο χήρος κ. Θωμάς παλεύει με το δράμα του, την ξαφνική και αναπάντεχη απώλεια της αγαπημένης του Αγγελικής, της αγαπημένης του συμβίας. Τις δύσκολες νύχτες του πένθους του την αισθάνεται να είναι εκεί, στο σπίτι τους. Την ανασταίνει, "μιλάει" μαζί της σαν να είναι ακόμη παρούσα, για να εξοικειωθεί με την απώλεια, να την συνειδητοποιήσει, αλλά πιθανόν και για να την υπερβεί, για να συνεχίσει την ζωή του με όλες τις ανάγκες της νέας καθημερινότητάς του, μόνος πλέον, στο φως της μέρας. Η νύχτα όμως φέρει και το κοινό τους παρελθόν, την επώδυνη, και ταυτόχρονα λυτρωτική, ανάμνησή του. Διεκδικεί κι άλλο μερίδιο πέρα από τα χρονικά της όρια, μετά το ξημέρωμα. Θα της το χαρίσει;...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου