Άγγελος Παπαδημητρίου: "Το δίκιο του εξηντάρη να υποχωρεί στο άδικο του τριαντάρη" γράφει η Έφη Μαρίνου ("Εφημερίδα των Συντακτών", 5/11/2017)

.............................................................

"Το δίκιο του εξηντάρη να υποχωρεί στο άδικο του τριαντάρη"

 

γράφει η Έφη Μαρίνου

("Εφημερίδα των Συντακτών", 5/11/2017)

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο Αγγελος Παπαδημητρίου αντιστεκόταν στο κινητό. Ο τηλεφωνητής του σπιτιού του δεχόταν μηνύματα κι εκείνος ανταποκρινόταν αμέσως. Εδώ κι έξι μήνες όμως απέκτησε κινητό: «Μου έλεγαν “δεν είναι για σένα αυτά”. Εμαθα αμέσως τον χειρισμό του. Τα έχω όλα, FB, αναρτήσεις, likes..». Και περήφανος μας δείχνει φωτογραφίες από το σκηνικό της παράστασης...

Είναι ένα πείραμα που, μ’ έναν τρόπο, στέκει έξω από τις συνθήκες της αγοράς. Η Ολια, αυτό το άτιμο πλάσμα, αυτό το παράξενο θεατρικό ζώο, που παρά τις τόσες σπουδαίες συνεργασίες της εδώ κι εκεί, συνεχίζει να ακολουθεί το ένστικτό της, ανακάλυψε αυτό το αριστούργημα του Ναθάναελ Χόθορν “Ο κήπος του Ραπατσίνι”. Το διάβαζα κι έκλαιγα... Κι είπαμε να γιορτάσουμε έτσι την 35ετή φιλία μας. Ο Ραπατσίνι φτιάχνει έναν υπέροχο κόσμο και κλείνει μέσα την κόρη σαν υβρίδιο, εξωτικό πουλί που ζει μακριά από τη ζωή, τον έρωτα. Ενας υπέροχος κήπος-παγίδα, που προεκτείνεται ερμηνευτικά σε εκατοντάδες πράγματα, από την κοινωνία και την πολιτική μέχρι την Εκκλησία, την τέχνη, την ύπαρξη. Στην ουσία μιλάει για τον εγκλωβισμό. Σε βάζει να σκεφτείς τον δικό σου “κήπο”, το πλάσμα εντός σου που θέλει να ελευθερωθεί αλλά δεν το καταφέρνει. Η κόρη πάει να ερωτευτεί, πάει να βγει έξω και δεν προλαβαίνει, πεθαίνει εκεί στην άκρη του κήπου. Ηθελα το σκηνικό τρυφερό, παιχνιδιάρικο, φωτεινό για την Ολια. Αλλά εκείνη είναι καλύτερη από το σκηνικό μου…

• Φτιάξατε έναν κήπο χειροποίητο...

Μου ήρθε η φαεινή ιδέα γι’ αυτό το σπουδαίο κείμενο: ο κήπος είναι φράχτης. Δούλεψα δυόμισι μήνες μόνος στο εργαστήριό μου. Χειροποίητα γλυπτά φτιαγμένα από χαρτί, ξύλο, πορσελάνη. Ενα έργο τέχνης που με το τέλος των παραστάσεων θα εκτεθεί. Ενας φράχτης από χρυσό κοτετσόσυρμα κάποιου πύργου, αρχοντικού της Πάντοβα ή της Βενετίας, σπιτιού, εκκλησίας.

Ενας μπουφές η φυλακή της κόρης. Κι αν δεις αυτό τον υπέροχο κήπο ανάποδα, όλη η γλύκα, η τρυφερότητα, η ευαισθησία μετατρέπονται σε κάτι τρομακτικά αφόρητο, μια παγίδα. Με τα κατασκευαστικά έχω πείρα, μεγάλη άνεση. Να σου κάνω μετακόμιση, να σου ξεβιδώσω όποια βίδα. Μεγάλη ευκολία στα χέρια που κι εγώ τη θαυμάζω γιατί οι ιδέες εντάξει, η χειροτεχνία όμως… Να μπορείς να μεταποιείς οποιοδήποτε υλικό σε τέχνη. Η χειρωνακτική δουλειά είναι γοητευτική, θεραπευτική, μου δίνει τέτοια χαρά... Είναι σαν προσευχή.

• Φαντάζομαι ότι σας ρωτούν συχνά τι απ’ όλα αγαπάτε περισσότερο, πού ακουμπά η ψυχή σας. Στα εικαστικά, στο θέατρο, στο τραγούδι;

Νομίζω πως από το Δημοτικό σχολείο παγιώθηκε ότι με τραβούν και τα τρία. Ημουν έξι χρόνων όταν η αγαπημένη μου δασκάλα, η κυρία Λουίζα, μου είπε: κάνε ό,τι θέλεις. Κι εγώ τα έκανα όλα: γλυπτά, χορωδία, ζωγραφιές. Επαιξε ρόλο η μεγάλη υποστήριξη από το σπίτι.

Ε λοιπόν, εγώ είμαι η κόρη του Ραπατσίνι αλλά και ο ίδιος ο Ραπατσίνι... Εκλεισα τον εαυτό μου σ’ έναν κήπο, μια κατασκευή ωραία, γοητευτική. Εκανα την τέχνη σπίτι, παγίδα για να υποκαταστήσω το έξω από τον φράχτη. Ομως δεν το συζητώ, δραπετεύω, μπαινοβγαίνω… Βάζω τη ζωή πιο πάνω από την τέχνη, ποτέ δεν με μάγεψε ώστε να υποτιμήσω το έξω από αυτήν.

Μην πεις ποτέ ότι είσαι κάτι, μην πάρεις πόζα καλλιτέχνη γιατί τότε πάει, φυλακίστηκες. Νιώθω μια λύπη για όσους αφοσιώνονται εντελώς, παγιδεύονται σ’ αυτήν. Ωραίος είναι ο Παρθενώνας αλλά να μη χάνεις την ομορφιά του κόσμου. Ούτε ποτέ γοητεύτηκα από τις ικανότητές μου. Τις αγαπώ, τις εκτιμώ αλλά…

• Τι σας κερδίζει στον άλλον;

Εχω αυτή τη βλακώδη παιδική ανάγκη να μαθαίνω συνεχώς: ποιο βιβλίο, ποια μουσική, ποια έργα τέχνης, ποια φαγητά. Είναι πολλά τα στοιχεία που θα με κάνουν να εκτιμήσω, να αγαπήσω κάποιον. Δεν βιάζομαι στην άποψή μου, έχω αλλάξει γνώμες συχνά. Ούτε δυσκολεύομαι να πω: τι λάθος έκανα! Δεν αντέχω τον κακόγουστο, όμως το παραβλέπω αν με κερδίσει κάτι άλλο πάνω του - έχω τραγικά παραδείγματα κακόγουστων που λατρεύω. Κοίτα, αν καταλάβω ότι η κακογουστιά του είναι πάθησις, τότε τον αγαπάω περισσότερο.

• Είναι πάθηση;

Ε ναι, το βλέπεις ολόγυρα. Η αισθητική δεν είναι θέμα χρημάτων. Βλέπω μια γυναίκα με μακριά μαλλιά, της το συγχωρώ αν έχει άλλες αρετές, όπως μια αγαπημένη ποιήτρια με μαλλί ώς τη μέση. Λέω ας πάει και το παλιάμπελο… Επίσης με κερδίζει αν μαγειρεύει καλά. Εκτιμώ το προσόν. Το κριτήριο δηλαδή λειτουργεί υπό συνθήκες. Μόνο δύο πράγματα δεν αντέχω: την παιδεραστία και τον αντισημιτισμό. Ντρέπομαι, αλλά αυτό αδυνατώ να το διαπραγματευτώ με χιούμορ, μου κόβονται τα πόδια. Ακόμα και τον κακομοίρη, το ζωντόβολο τον χρυσαυγίτη -εντάξει, για να τον πυροβολήσεις είναι- λες πώς να σωθεί το βλαμμένο... Κι αυτό της Ακροδεξιάς πάθηση είναι...

• Οι Ελληνες έχουν γούστο;

Τα χρήματα τους χάλασαν πια. Κατάγομαι από αστική οικογένεια, ένα περιβάλλον υψηλού γούστου. Εγώ λοιπόν το φτηνό, το κιτς, το αγάπησα πολύ και με ειλικρίνεια. Μικρός είχα τα ωραιότερα παιχνίδια. Θυμάμαι, το παιδάκι της κυρίας που καθάριζε είχε βρει στο απορρυπαντικό «Κλιν» ένα μικρό ινδιανάκι. Αντάλλαξα μαζί του όλα μου τα παιχνίδια γι’ αυτό το ταπεινό παιχνίδι. Και μετά μου λες για γούστο... Πάντα με ενδιέφερε η άλλη όχθη, εκεί ήταν το ψωμί, δεν έμεινα στη φυλακή μου, στον «κήπο» μου. Η λαϊκή τέχνη είναι σπουδαία.

 

Oλια Λαζαρίδου, Δανάη Ρούσσου, Ερρίκος Μηλιάρης | 

 

Θυμάμαι πώς αιτιολόγησε κάποτε ο Λουκάς Καρυτινός την αδυναμία της κλασικής μουσικής να επικρατήσει στην Ελλάδα: «Είναι τόσο δυνατή η ελληνική λαϊκή μουσική!». Δεν μπορούν να χωρέσουν άλλα, οι όπερες ας πούμε. Κοίτα, εγώ υπηρέτησα στον στρατό 30 μήνες. Ολοι οι φίλοι μου «την έκαναν» επικαλούμενοι τρέλα, προβλήματα υγείας, μέχρι που φορούσαν σουτιέν… Εγώ, από ντροπή για τους υπόλοιπους που υπηρετούσαν κανονικά, έμεινα. Είπα: ας το περάσουμε κι αυτό… Και ποιο ήταν το μεγάλο κέρδος μου; Εκεί στα δύσκολα άρχισα να μη βολεύομαι, να παρατηρώ, να ψάχνομαι.

Σ’ αυτό το τριών χρόνων στρατιωτικό μαρτύριο γνώρισα στη Σάμο τον Ρίτσο και την οικογένειά του. Γνώρισα τον μεγάλο μου δάσκαλο, τον αγγειοπλάστη Βασίλη Κοντορούδα, όπου βρήκα το υλικό μου. Είδα αυτόν τον μεγάλο λαϊκό κεραμίστα πώς δούλευε, πώς έψηνε στους φούρνους, ανακάλυψα τον δρόμο που θα με οδηγούσε στη μετέπειτα επιτυχία, μέχρι την Μπιενάλε της Βενετίας. Εφερα την πορσελάνη, το κεραμικό, το κιτς, πρωτοφανή πράγματα τότε στην τέχνη. Και μετά την Μπιενάλε, αντί να συνεχίσω, δραπέτευσα -να πάλι ο κήπος του Ραπατσίνι...-, πήγα στο θέατρο. Βγήκα από τη «μάντρα» περίεργος και ελαφρύς για κάπου αλλού...

• Αργήσατε να παίξετε στο θέατρο.

Ανέβηκα στο σανίδι 40 χρόνων. Εγώ, η Παξινού και η Βασιλειάδου... Μου έχουν τύχει τα καλύτερα στο θέατρο κι ούτε ξέρω πώς έγινε αυτό, δεν κυνήγησα τίποτα. Ο αγαπημένος Νίκος Καραθάνος με ζήτησε στον «Σιρανό» στο Εθνικό. «Μα πώς του κόλλησε η ιδέα;» αναρωτιόμουν. Δεν με είχε δει στο θέατρο ποτέ. «Πώς με εμπιστεύεσαι;» του είπα. «Θέλω την αύρα σας» μου απάντησε. Πήγα με την προϋπόθεση ότι αν δεν είναι ευχαριστημένος στις πρόβες, θα φύγω αμέσως. Δεν ήθελα να νιώθει δεσμευμένος. Η σχέση με τον σκηνοθέτη είναι ερωτική, όχι γάμος...

• Ποια παράσταση απολαύσατε;

Ο «Βυσσινόκηπος» με αρρώστησε, κατάλαβα τι σημαίνει θέατρο. Ναι, ξέρω, δεν άρεσε η παράσταση, δεν είχε την τεράστια επιτυχία της Γκόλφως. Εγώ όμως συνειδητοποίησα τότε πως τίποτα στο θέατρο δεν είναι γραμμικό. Βλέπεις το έργο έτσι όπως μιλάει στην ψυχή σου, όπως συναντάει τα παιδικά σου όνειρα. Με τον Νίκο έβγαλα πανεπιστήμιο.

• Τρακ έχετε;

Μέχρι να βγω στη σκηνή πεθαίνω. Οταν τραγούδησα Γιαννίδη στο Μέγαρο Μουσικής, πριν βγω, έλεγα μέσα μου: «Να λιποθυμήσω; Να πέσω ξερός;». Μη γελάς, το σκεφτόμουν πολύ σοβαρά. Οταν μου πρότειναν να παίξω στο σίριαλ «Οι στάβλοι της Εριέτας Ζαΐμη» απέφυγα με ευγένεια την πρόταση, ζητώντας μια τεράστια αμοιβή. Και μου την έδωσαν! Γύρισα σπίτι κι έπεσα να πεθάνω. Αχ, τι κάνω τώρα; Κι όλο αυτό επειδή φοβάμαι, δεν έχω τη σιγουριά ότι θα τα καταφέρω.

Με καταδυναστεύει το αίσθημα ευθύνης, ότι δεν θα είμαι άξιος. Το ίδιο και με τον Κούτρα στην ταινία «Ξενία». Σ’ ένα γύρισμα έρχεται κάτωχρος και μου λέει: «Αγγελε, δεν είσαι καλός». Είχε δίκιο. Του λέω: «Πάμε πάλι». Εντρομος επιστρέφει στην κάμερα, γυρνάμε ένα μονοπλάνο τριών λεπτών. Και μου λέει: «Βρε μαλάκα, είσαι καλύτερος και απ’ τη Μέριλ Στριπ»…

• Πότε αποσύρεται κανείς;

Είπα όταν ασπρίσουν τα μαλλιά μου, θα αποσυρθώ. Τέτοια στοιχήματα βάζω… Εν τω μεταξύ ντρέπομαι που στα 66 μου δεν έχω ασπρίσει, αναγκάζομαι να λέω ότι τα μαλλιά μου δεν είναι βαμμένα, ότι είναι αληθινά. Φυσικά, αν ήταν άσπρα, δεν θα τα έβαφα ποτέ. Είναι δύσκολο όταν περνούν τα χρόνια γιατί στο θέατρο, όπως και στην όπερα, πρέπει να είσαι διαρκώς σε φόρμα, στο σώμα, στο μυαλό.

Οι καημένοι οι ηθοποιοί ισορροπούν χωρίς δίχτυ ασφαλείας πάνω από γκρεμούς, κάτι που με τα χρόνια γίνεται μαρτύριο. Προετοιμάζω λοιπόν την έξοδό μου από την τέχνη, εύκολο θα είναι. Αν έχω μυαλό, πρέπει να την κάνω τώρα. Αρνήθηκα ήδη κάποιες προτάσεις. Αμάν πια μ’ αυτή την ανάγκη έκφρασης, μπορώ να ζήσω χωρίς αυτήν, να ηρεμήσω.

• Θα είναι ένας τρόπος έκφρασης κι αυτός…

Ακριβώς, μια ωραιότατη μορφή αληθινής έκφρασης. Να είμαι ένας κανονικός άνθρωπος. Είναι ανώφελη η συνεχής επίδειξη δύναμης, πρέπει κάποτε να χορταίνεις. Μου λένε κάποιοι: «έκανα αυτό», «έγραψαν για μένα αυτό». Δεν λέω, ωραία τα βρίσκω και πολλά συγχαρητήρια, αλλά είναι νεανικά...

• Φοβάστε τον θάνατο;

Καθόλου, τον περιμένω με έκπληξη. Είμαι σίγουρος πως δεν είναι τόσο απλό. Δεν είμαι θρησκευόμενος, ωστόσο νιώθω ότι κάτι συμβαίνει… Δεν μπορεί να είναι τόσο τυχαίο που ζούμε, δεν είναι αστείο το «μετά». Εννοείται ότι ζεις στο παρόν, μην παρασυρόμαστε πολύ με τα μεταφυσικά, καλά να είναι εκεί που είναι… Η κάθε στιγμή της καθημερινότητας έχει τη δόξα της όπως ο καφές που πίνουμε τώρα. Μου άρεσε μια ατάκα του πατέρα μου όταν του μετέφεραν ειδήσεις θανάτων: «Δε βαριέσαι. Οποιος μείνει…».

Ντρέπομαι να διεκδικώ

Η γενιά μου πρόλαβε τα ανέμελα, αλήτικα χρόνια, μετά ο κόσμος μαζεύτηκε… Γεννήθηκα με λεφτά, χάθηκαν, κέρδισα για να έχω άνεση και τώρα καλούμαι να ζω με χίλια ευρώ τον μήνα που σε λίγο θα γίνουν πεντακόσια. Δεν θα διαμαρτυρηθώ. Ντρέπομαι μεγάλος άνθρωπος εγώ να διεκδικώ όταν τριγύρω βλέπω δυστυχία και τόσους νέους άνεργους. Θα περάσω όπως μπορώ, δεν είναι και λίγο που ζω μέσα στην τέχνη.

Γίναμε όλοι αριστεροί εν μιά νυκτί

• Πώς βλέπετε το σύστημα παιδείας στις τέχνες;

Η Σχολή Καλών Τεχνών να κλείσει ή να αλλάξει. Αλλά και το υπουργείο Πολιτισμού μόνο κακό κάνει στον σύγχρονο πολιτισμό. Ολοι ξέρουμε ποιος είναι καλός καλλιτέχνης. Και δυστυχώς δεν προωθείται ο καλός αλλά ο φίλος, ο κολλητός. Το βρίσκω λογικό, κι εγώ θα λύγιζα αν μπορούσα να προωθήσω έναν φίλο μου.

Αυτά δημιουργεί η εμπλοκή με τις θέσεις εξουσίας και η ακαδημαϊκή καριέρα, κοινότοπο αλλά αληθινό. Η επιστήμη διδάσκεται, η τέχνη γίνεται διά της παρακολουθήσεως. Και φυσικά να στηριχτούν οι νέοι. Πριν από έναν μήνα βρέθηκα σε μια επιτροπή για να επιλέξουμε μια αφίσα.

Εγώ και μια γλυκύτατη καθηγήτρια διαλέξαμε μία ανάμεσα στις εκατό, την καλύτερη. Ωσπου ένα νέος, ανερχόμενος, μέλος κι αυτός της επιτροπής, επέμενε στη δική του πρόταση, σαφώς υποδεέστερη της δικής μας. «Αρεσε και στο κορίτσι μου!» μας είπε ως επιχείρημα. Τον κοίταξα. Είδα ένα όμορφο, χαρούμενο, καλοντυμένο παιδί, μ’ όλη τη θέρμη και τον ενθουσιασμό της ηλικίας. Θα μπορούσε να ήταν γιος μου. Για στάσου, είπα μέσα μου, κι επειδή η δική μας πρόταση είναι καλύτερη, τι έγινε; Και πρότεινα να ψηφίσουμε το δικό του. Μερικές φορές πρέπει το δίκιο του εξηντάρη να υποχωρεί στο άδικο του τριαντάρη...

• Και στην πολιτική;

Αν και βαθιά δημοκρατικός άνθρωπος, εντοπίζω μέσα μου στοιχεία δεξιού, ακόμα και φασίστα. Αυτή η αρρώστια δεν είναι ακίνητη, διαχέεται σαν ιός. Νομίζεις ότι είσαι προοδευτικός και πιάνεις κάτι που κινείται μέσα σου βαθιά συντηρητικό. Βλέπω όλους αυτούς τους φανφαρόνους στη Βουλή και τους κοιτάζω με συμπόνια, τους κατανοώ, σκέφτομαι τα ζόρια του μυαλού τους… Συνειδητοποιώ πλέον ότι αν δεν ήταν ο Τσίπρας, θα ξεσπούσε εμφύλιος, θα είχαμε σκοτωθεί μεταξύ μας. Αν έπαιρνε τέτοια οικονομικά μέτρα η Ν.Δ., θα είχαμε αιματοχυσία, νεκρούς στην Αθήνα, θα είχε καεί η χώρα.

• Πόσο κιτς μπορεί να γίνει η πολιτική στην Ελλάδα;

Ο Ανδρέας Παπανδρέου εν μιά νυκτί μετέτρεψε τους Ελληνες σε αριστερούς. Οι γονείς μου, έξυπνοι και σοβαροί άνθρωποι, συντηρητικοί, ξαφνικά με τον Ανδρέα αισθάνθηκαν επαναστάτες. Εβλεπα θείους, θείες, ευχαριστημένους και τρελαινόμουν.

Θυμάμαι τον πατέρα μου να θαυμάζει τον Τσοχατζόπουλο βλέποντάς τον να χορεύει τα ζεϊμπέκικα: «Τι ωραίος άνθρωπος, τι παλικάρι». Κι εγώ: «Μπαμπά, είναι απατεώνας…». Κι η μητέρα μου: «Ντροπή να δυσφημίζεις τον άνθρωπο, είσαι και καλλιτέχνης…». Μετά από χρόνια ο πατέρας με ρώτησε: «Πώς είχες καταλάβει για τον Τσοχατζόπουλο;» Μα ήταν απλό: «Δεν βλέπατε πως ήταν ίδιος ο θείος ο Γιώργος;». Μερικές φορές δεν χρειάζεται πολύπλοκη πολιτική σκέψη. Κοντά στον νου κι η γνώση…

INFO: Θέατρο Πορεία (Τρικόρφων 3, πλ. Βικτωρίας, τηλ.: 210 8210991). «Ο κήπος του Ραπατσίνι» του Ναθάναελ Χόθορν. Μετάφραση: Στέλιος Βαφέας. Σκηνοθεσία-διασκευή: Ολια Λαζαρίδου. Εικαστική σύνθεση-κοστούμια: Αγγελος Παπαδημητρίου. Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα. Πρωτότυπη μουσική: Κορνήλιος Σελαμσής. Παίζουν: Ολια Λαζαρίδου, Δανάη Ρούσσου, Ερρίκος Μηλιάρης.